Γράφει ο μαέστρος Μιχαήλ Χατζηαναστασίου για την Κουλτουρόσουπα.
Μήπως τελικά η αλήθεια για το μέλλον δεν βρισκόταν στις γραφές ούτε στα εργαστήρια, αλλά στις κινηματογραφικές αίθουσες; Ίσως τα έργα επιστημονικής φαντασίας δεν ήταν φαντασίες, αλλά προοδευτικές μαρτυρίες ενός μέλλοντος που ήδη ζούμε.
Όλοι μας, σε κάποια στιγμή της ζωής, διαπιστώσαμε πως πολλά από όσα μας έμαθαν ήταν φτιαγμένα από ψέματα. Εκπαιδευτικά ψέματα, θρησκευτικά ψέματα, πολιτισμικά ψέματα – ψέματα που σέρνονταν σαν αναγκαία καλολογικά στοιχεία για να συγκαλύψουν την άγνοια ή την ιδιοτέλεια των «ειδικών». Κι όμως, μια παράδοξη πηγή αλήθειας στάθηκε μπροστά στα μάτια μας όλον αυτόν τον καιρό, δίχως την έπαρση της αυθεντίας: το Χόλυγουντ.
Ως παιδί, παρακολούθησα με σαγήνη τα ιπτάμενα αυτοκίνητα του Back to the Future, τα έξυπνα ρολόγια του Τζέιμς Μποντ, τα ρομπότ που αισθάνονται στο A.I. του Σπίλμπεργκ, και τους ανθρώπους που ζουν μέσα σε προσομοιώσεις, στο Matrix. Γέλασα με τις φαινομενικά παράλογες προβλέψεις των Simpsons, μέχρι που αρκετές απ’ αυτές έπαψαν να είναι αστείες και έγιναν απλώς… γεγονός.
Όχι, δεν υπονοώ κάποια συνωμοσία μεταξύ σεναριογράφων και μυστικών εργαστηρίων. Αντιθέτως. Αυτό που μοιάζει να συμβαίνει είναι βαθύτερο και πιο ποιητικό: η φαντασία ήταν πάντα πιο ειλικρινής από την πραγματικότητα. Εκεί που η επιστήμη φοβόταν να εικάσει και η θρησκεία απαγόρευε να αμφιβάλλεις, οι σκηνοθέτες και οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας τολμούσαν να πουν: “Κι αν…;”
Ο Άρθουρ Κλαρκ έγραψε ότι «οποιαδήποτε επαρκώς προηγμένη τεχνολογία είναι αδιαχώριστη από τη μαγεία». Ίσως γι’ αυτό οι “μάγοι” του μέλλοντός μας δεν ήταν οι ιερείς, αλλά οι σκηνοθέτες και οι επιστημονικοί οραματιστές. Κι αν ο Κλαρκ ήταν ο φιλόσοφος, τότε ο Σπίλμπεργκ ήταν ο ιερέας που μετέτρεψε τις ιδέες σε τελετουργία εικόνας. Ήταν αυτοί που, δίχως να απαιτήσουν πίστη, φύτεψαν μέσα μας την ιδέα του πιθανού. Και να που, χωρίς να το καταλάβουμε, πολλά από αυτά τα πιθανά έγιναν πιεστικά υπαρκτά.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι πλέον αν οι ταινίες «προέβλεψαν» το μέλλον. Το πραγματικό ερώτημα είναι: γιατί ήταν τόσο εύστοχες; Μήπως επειδή η φαντασία είναι ένα είδος υπερευφυΐας, ένας μετα-αισθητήρας που συλλαμβάνει πριν καν η επιστήμη αποδείξει; Μήπως το κινηματογραφικό φαντασιακό είναι το πιο σοβαρό εργαστήριο μέλλοντος που διαθέτουμε;
Ζούμε σε εποχή όπου οι μηχανές αρχίζουν να καταλαβαίνουν, όπου ο χρόνος είναι σχετικός με το περιεχόμενο της οθόνης μας, κι η πραγματικότητα πλέκεται από κώδικες και αλγόριθμους. Και ξαφνικά, η προειδοποίηση του Matrix δεν μοιάζει καθόλου μεταφυσική. Ούτε το ρομπότ του Her που ερωτεύεται. Ούτε η τεχνητή συνείδηση που διεκδικεί δικαιώματα. Κάθε ταινία επιστημονικής φαντασίας είναι πια λιγότερο παραμύθι και περισσότερο ημερολόγιο.
Η επιστήμη προσπαθεί να ερμηνεύσει. Η θρησκεία προσπαθεί να πείσει. Η τέχνη, όμως, ονειρεύεται. Κι ίσως αυτός είναι ο ακριβέστερος δρόμος προς το μέλλον: όχι η ανάλυση, ούτε η πίστη, αλλά η καλλιτεχνική πρόβλεψη. Η ανοιχτή ερώτηση. Η προφητεία χωρίς δόγμα.
Ίσως τελικά, οι πραγματικοί προφήτες δεν φορούσαν ράσα ούτε εργαστηριακές ποδιές. Ίσως κρατούσαν κάμερες, κρατούσαν στυλό και καθόντουσαν μπροστά σε μια λευκή σελίδα, ψιθυρίζοντας σεναριακά “αν”. Και σ’ αυτό το “αν”, κρύφτηκε περισσότερη αλήθεια απ’ όση χώρεσε σε όγκους θεολογίας και επιστημονικά περιοδικά.
Ίσως τελικά, το Χόλυγουντ δεν μας κορόιδεψε. Μας προετοίμασε. Με εικόνες, με μεταφορές, με υπερβολές. Αλλά κυρίως, με θάρρος.
Δείτε όλα τα άρθρα του Μιχαήλ Χατζηαναστασίου με μια ματιά ΕΔΩ
