Γράφει η Μαρία Γρηγοριάδου για την Κουλτουρόσουπα.
Πλησιάζουν και πάλι οι μέρες που παρέες παιδιών θα μας χτυπήσουν πρωί πρωί της Παραμονής των μεγάλων εορτών τα κουδούνια, για να μας τραγουδήσουν τα κάλαντα για τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνια. Παιδιά διαφόρων ηλικιών κρατώντας το τριγωνάκι τους θα ψάλλουν το «Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας…» και το «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά…» περιμένοντας για το αντίστοιχο «δωράκι» στο τέλος. Πώς όμως δημιουργήθηκε αυτή η παράδοση;
Τα κάλαντα φαίνεται να έχουν τη ρίζα τους στην αρχαιότητα και στο έθιμο της «Ειρεσιώνης» (από τη λέξη είρος -έριον=μαλλί), κατά το οποίο παιδιά περιέφεραν ένα κλαδί ελιάς ή αγριελιάς (κότινο) στολισμένο με γιρλάντες από λευκό και κόκκινο μαλλί και κρεμασμένους τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα και δημητριακά, εκτός από μήλα κι αχλάδια), καθώς και φιάλες με λάδι και μέλι.Η «Ειρεσιώνη» περιφερόταν στους δρόμους την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου) από παιδιά που κατάγονταν από τους ίδιους γονείς , δεν ήταν ετεροθαλή, και έψαλλαν στα σπίτια, παίρνοντας φιλοδώρημα από το νοικοκύρη, ενώ στη συνέχεια πήγαιναν στα δικά τους για να την κρεμάσουν πάνω από την εξώπορτα, καίγοντας την παλιά, που παρέμενε επί ένα χρόνο. Το έθιμο αυτό πραγματοποιούνταν στα πλαίσια της γνωστής αθηναϊκής γιορτής«Πυανέψια», ή «Πυανόψια», προς τιμήν του Απόλλωνα ,με θυσία καρπών και φρούτων για την προστασία της σποράς και της συγκομιδή. Σε άλλες περιπτώσεις αναφέρεται ότι τα παιδιά γυρνούσαν κρατώντας ένα καραβάκι που συσχετιζόταν με το πλοίο των Ανθεστηρίων της αρχαιότητας και συμβόλιζε τον ερχομό του θεού Διονύσου.
Τα κάλαντα προέρχονται από τη λατινική λέξη «calenda» που κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους σήμαινε την αρχή του μήνα καιπαραπέμπει στην Πρωτοχρονιά του Ιανουαρίου, όταν, δηλαδή, ξεκίνησε να γιορτάζεται κατά τη Ρωμαϊκή εποχή (2ο π.Χ. αιώνα), ενώ έως τότε εορταζόταν τον Μάρτιο.Στα χρόνια του Βυζαντίου οι Πατέρες της Εκκλησίας απαγόρευαν αυτό το έθιμο ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών και ως ειδωλολατρικό, που είχε καταδικάσει η ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ., κι αποκαλούσαν τους συμμετέχοντες σ΄ αυτό “Μηναγύρτες”.
Ωστόσο τα κάλαντα έγιναν αποδεκτά, καθώς αφομοιώθηκαν από το Χριστιανισμό, μετατρέποντας τον αρχικό τους χαρακτήρα και τοποθετώντας τα την παραμονή μεγάλων Χριστιανικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων ή του Λαζάρου. Άλλωστε η γλώσσα στην οποία ψάλλονται έως σήμερα είναι στην Καθαρεύουσα κάτι που δείχνει την προέλευση τους από τους Βυζαντινούς χρόνους.
Έκτοτε τα κάλαντα διατηρήθηκαν στην ελληνική λαογραφία και μάλιστα παρουσιάζουν ιδιαίτερη ποικιλομορφία ανάλογα το μέρος στο οποίο τραγουδιούνται. Κάθε τόπος έχει τα δικά του ιδιαίτερα κάλαντα έχοντας ως βασικό μήνυμα το θρησκευτικό γεγονός που αναγγέλλουν αναμειγνύοντάς το και με κάποια ιστορία αγάπης κι άλλα τοπικά έθιμα. Εκείνο που φαίνεται να διατηρείτε ανά τους αιώνες είναι το φιλοδώρημα που αποδίδεται στους νεαρούς τραγουδιστές , το οποίο κάποτε ήταν σε είδος (φρούτα, λάδι, γλυκά, μέλι) και έως σήμερα έφτασε να είναι ένα συμβολικό χρηματικό ποσό.
Τέλος, τα κάλαντα είναι το μοναδικό έθιμο που διατηρείται ακόμη ακέραιο σε ολόκληρη τη χώρα, ηπειρωτική και νησιωτική, με αμέτρητες παραλλαγές (έχουν καταμετρηθεί γύρω στις 30) και προσαρμογή στον τοπικό χαρακτήρα κάθε περιοχής (εθνικά ή αστικά, τοπικά ή παραδοσιακά). Σήμερα, εκτός από τα πατροπαράδοτα κάλαντα έχουν καθιερωθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά από τα οποία έχουν μεταγλωττιστεί στα ελληνικά και χρησιμοποιούνται συχνά, επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά. Τα κάλαντα λοιπόν, είναι μια ευχαρίστηση των μικρών παιδιών και μια ευκαιρία των μεγάλων να επιστρέψουν στις χαρούμενες κι αθώες αναμνήσεις τους.
Σας εύχομαι από καρδιάς Καλά Χριστούγεννα & Ευτυχισμένο το Νέο Έτος! Να είναι οι φετινές γιορτές γεμάτες χαρά, αγαπημένα πρόσωπα και πολλές φωνές να σας τραγουδήσουν τα κάλαντα.
