Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα #μετηματιάτηςνέλης
Κάποτε ευχόμασταν να έχουμε την υγεία μας εννοώντας τη σωματική υγεία μας. Από κάποια εποχή και μετά αρχίσαμε να συμπεριλαμβάνουμε και την ψυχική αναγνωρίζοντας την αξία της για να φτάσουμε στις μέρες μας που τονίζουμε με έμφαση πως αν δεν έχουμε ψυχική υγεία αδυνατούμε να απολαύσουμε και τη σωματική μια που οι δύο είναι αλληλένδετες μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η ψυχική υγεία ορίζεται ως η κατάσταση ευεξίας όπου κάθε άτομο αντιμετωπίζει με επιτυχία τα προβλήματα της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και να συμμετέχει ενεργά στο κοινωνικό του περιβάλλον και όχι απλώς η απουσία ενός προβλήματος ή μιας διαταραχής.
Δεν θα μπορούσα να βρω ιδανικότερο συνομιλητή για αυτό το θέμα από τον Υφυπουργό Υγείας Δημήτρη Βαρτζόπουλο καθώς έχει πολυετή και πλούσια κλινική εμπειρία ως ψυχίατρος. Επιβεβαιώνει πως πράγματι η ψυχική υγεία δεν είναι απλώς η απουσία νόσου. Είναι η ικανότητα του ανθρώπου να διαχειρίζεται τις καθημερινές προκλήσεις, να διατηρεί υγιείς σχέσεις, να εργάζεται παραγωγικά και να συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία. Στην κλινική πρακτική βλέπει μάλιστα ότι η ψυχική ευεξία εκφράζεται με την αντοχή στις δυσκολίες, την ικανότητα ανάκτησης μετά από στρεσσογόνα γεγονότα και την εύρεση νοήματος σε μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής.
.jpg)
Αναφερόμενος στο καθεστώς που ισχύει στη χώρα μας τονίζει ότι η ψυχική υγεία πλέον ενσωματώνεται στον συνολικό σχεδιασμό της Δημόσιας Υγείας και του ΕΣΥ μέσα από το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030, το οποίο δίνει έμφαση στην πρόληψη, την έγκαιρη παρέμβαση και την ισότιμη πρόσβαση όλων στις υπηρεσίες. Γίνονται πολύ σημαντικά βήματα με στόχο την αποϊδρυματοποίηση και την ανάπτυξη κοινοτικών δομών ώστε η φροντίδα να παρέχεται όσο πιο κοντά γίνεται στον πολίτη, μέσα και από την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. Παράλληλα ενισχύεται η ψηφιοποίηση, αναπτύσσονται δράσεις για παιδιά, εφήβους και ευάλωτες ομάδες ενώ υλοποιούνται μεταρρυθμίσεις που εξασφαλίζουν ένα σύγχρονο, αποκεντρωμένο και ανθρώπινο σύστημα ψυχικής υγείας.
Αναγνωρίζουμε πόσο σημαντική είναι η ψυχική υγεία αλλά συχνά μας διαφεύγουν οι επιπτώσεις της κακής ψυχικής υγείας για τις οποίες ρωτώ τον συνεντευξιαζόμενο.
Η ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική, όπως υποστηρίζει, από τη στιγμή που αποτελεί θεμέλιο για την προσωπική ευημερία και την κοινωνική συνοχή. Όταν ένας άνθρωπος απολαμβάνει καλή ψυχική υγεία, έχει τη δύναμη να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες της ζωής, να οικοδομεί σχέσεις εμπιστοσύνης, να εργάζεται δημιουργικά και να συμβάλλει στην κοινωνία του. Αντιθέτως η κακή ψυχική υγεία έχει αλυσιδωτές συνέπειες που ξεπερνούν το άτομο και επηρεάζουν την οικογένεια, το εργασιακό περιβάλλον και το κοινωνικό σύνολο.
Σε προσωπικό επίπεδο, η κακή ψυχική υγεία μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα μοναξιάς, αδυναμία λήψης αποφάσεων, χαμηλή αυτοεκτίμηση και μειωμένη ποιότητα ζωής. Συχνά συνδέεται με σωματικά προβλήματα, καθώς το χρόνιο άγχος και η κατάθλιψη αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, μεταβολικές διαταραχές ή χρόνιους πόνους. Σε εργασιακό πλαίσιο, οι συνέπειες είναι η μειωμένη παραγωγικότητα, οι συχνές απουσίες, ακόμα και η πρόωρη αποχώρηση από την εργασία. Σε κοινωνικό επίπεδο, η επιβάρυνση μεταφράζεται σε αυξημένη πίεση στις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας, αλλά και σε οικονομικό κόστος για το κράτος και τις οικογένειες.
Φέρνω στο μυαλό μου ανθρώπους που έχω δει και συνεχίζω να βλέπω στο γραφείο μου όλα αυτά τα χρόνια, δεκαετίες για την ακρίβεια, που εργάζομαι ως ψυχοθεραπεύτρια. Κάθε ένας έχει να μοιραστεί μια ιστορία, τη δική του ιστορία ζωής. Κι αυτή η ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο από τη δική του εκδοχή των γεγονότων. Κι αυτή η εκδοχή συμπεριλαμβάνει το υποκειμενικό βίωμα των γεγονότων δίνοντας μια άλλη διάσταση στην περιγραφή των ψυχικών συμπτωμάτων σε αντίθεση με την περιγραφή ενός σωματικού συμπτώματος.Με άλλα λόγια ο σωματικός πόνος είναι μετρήσιμος ενώ ο ψυχικός όχι πάντα και όχι εύκολα. Πόσο δύσκολο γίνεται τελικά το έργο του ειδικού; ‘Το έργο των ειδικών ψυχικής υγείας είναι ιδιαιτέρως απαιτητικό ακριβώς επειδή ο ψυχικός πόνος δεν αποτυπώνεται εύκολα σε μετρήσιμους δείκτες όπως ο σωματικός’, απαντά ο κύριος Βαρτζόπουλος και συνεχίζει λέγοντας ‘Ο ψυχικός πόνος είναι συχνά μια προσωπική, υποκειμενική εμπειρία που εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα, τη συμπεριφορά ή ακόμα και τη σιωπή. Αυτό καθιστά απαραίτητη την ενσυναίσθηση, την ενεργητική ακρόαση και τη συνεργασία με τον ασθενή, ώστε να γίνει σωστή κατανόηση και διάγνωση’.
Η επόμενη ερώτηση που προκύπτει είναι πότε πρέπει να ανησυχήσουμε και να απευθυνθούμε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ποια είναι τα σημάδια που μας προειδοποιούν για το ότι κάτι δεν πάει καλά με την ψυχική μας υγεία; Σύμφωνα με τον κύριο Βαρτζόπουλο υπάρχουν σαφή σημάδια που πρέπει να μας κινητοποιούν. Όταν οι αλλαγές στη διάθεση, τον ύπνο, την όρεξη ή τη συγκέντρωση επιμένουν για μεγάλο διάστημα, όταν χάνονται οι απολαύσεις της καθημερινότητας, όταν το άγχος είναι δυσανάλογο με τις περιστάσεις ή όταν η λειτουργικότητα στην εργασία και στις κοινωνικές σχέσεις μειώνεται αισθητά, τότε είναι απαραίτητο να αναζητήσουμε βοήθεια. Η έγκαιρη προσφυγή σε επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να αποτρέψει την επιδείνωση και να βοηθήσει σημαντικά στην αποκατάσταση.
Θεωρώ βέβαιο πως η ψυχική μας υγεία επηρεάζεται από κάποιους παράγοντες τους οποίους πολύ εύστοχα συνοψίζει ο Υφυπουργός Υγείας λέγοντας πως η ψυχική υγεία
επηρεάζεται από ένα πλέγμα παραγόντων: βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών. Η γενετική προδιάθεση, το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, η οικονομική ασφάλεια ή ανασφάλεια, οι συνθήκες εργασίας και οι τραυματικές εμπειρίες παίζουν καθοριστικό ρόλο. Το φύλο και η ηλικία είναι επίσης σημαντικές μεταβλητές. Οι γυναίκες εμφανίζουν συχνότερα άγχος και κατάθλιψη, ενώ οι άνδρες τείνουν να καθυστερούν να ζητήσουν βοήθεια. Τα παιδιά και οι έφηβοι επηρεάζονται άμεσα από το σχολικό και οικογενειακό πλαίσιο. Οι ενήλικες από τις αυξημένες επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις και οι ηλικιωμένοι από τη μοναξιά και τη συννοσηρότητα με σωματικά προβλήματα.
Όσο εξελίσσεται η συζήτησή μας χαίρομαι που υπάρχουν πλέον πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας, δομές και δυνατότητες που θα ανακουφίσουν τον πόνο και την αγωνία των ψυχικώς πασχόντων. Τι γίνεται όμως με το στίγμα της ψυχικής νόσου; Υπάρχει άραγε ακόμη και αν ναι, πού συναντάται συχνότερα; Στην επαρχία ή και στις μεγάλες πόλεις; ‘Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια, το στίγμα που συνοδεύει την ψυχική νόσο εξακολουθεί να αποτελεί μια πραγματικότητα με σοβαρές συνέπειες. Σε πολλές περιπτώσεις οι άνθρωποι διστάζουν να μιλήσουν ανοιχτά για τα προβλήματά τους, φοβούμενοι την κριτική, την προκατάληψη ή τον κοινωνικό αποκλεισμό. Στις μικρές κοινότητες, όπου οι κοινωνικοί δεσμοί είναι πιο στενοί και η καθημερινή παρατήρηση πιο έντονη, το στίγμα εκδηλώνεται συχνά πιο εμφανώς, οδηγώντας σε απομόνωση ή σε δισταγμό να αναζητηθεί βοήθεια. Στις μεγάλες πόλεις, αν και υπάρχει μεγαλύτερη ανωνυμία, το στίγμα εκφράζεται με πιο σιωπηλές μορφές: με στερεότυπα, προκαταλήψεις και μια υποβόσκουσα αποστασιοποίηση απέναντι σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ψυχικές δυσκολίες. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί συμπολίτες μας δεν φτάνουν ποτέ στον ειδικό ή καθυστερούν σημαντικά να ζητήσουν βοήθεια, γεγονός που επιβαρύνει την πορεία της νόσου και καθιστά την αποκατάσταση πιο δύσκολη. Το στίγμα δεν επηρεάζει μόνο τον ίδιο τον ασθενή αλλά και τις οικογένειές του, που συχνά βιώνουν ενοχές ή φόβο απέναντι στο κοινωνικό βλέμμα’, η απάντηση του ειδικού.
Είναι αδύνατον να αντισταθώ να ρωτήσω τον συνεντευξιαζόμενο για τις δομές ψυχικής υγείας στη χώρα μας μια που είναι ο πλέον αρμόδιος να απαντήσει σε ένα τέτοιο ερώτημα. Θέλω να ξέρω αν επαρκούν ή αν χρειάζονται περισσότερες και πιο εξειδικευμένες. Ο ίδιος επισημαίνει πως υπάρχει σχεδιασμός για την περαιτέρω ενίσχυση και αναβάθμιση των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της εφαρμογής του Ν. 5129/2024 για την ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Είναι σε εξαιρετικά ώριμο στάδιο η ανάπτυξη νέου τύπου μονάδων, οι Μονάδες Ολικής Φροντίδας Ψυχικής Υγείας, μία σχεδόν σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα, με την προοπτική της παροχής ποιοτικών και ολοκληρωμένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας είτε στη μονάδα είτε κατ’ οίκον.Το χρονοδιάγραμμα γενικότερα περιλαμβάνει την ολοκλήρωση της αναδιοργάνωσης των υφιστάμενων υπηρεσιών μέσα στο 2026, την ανάπτυξη των νέων Μονάδων Ολικής Φροντίδας Ψυχικής Υγείας (ΜΟΦΨΥ) έως το 2026, καθώς και την πλήρη λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας έως το 2027.
Ολοκληρώνοντας αυτή τη συνομιλία αναζητώ το φως, μικρό ή μεγάλο, που θα δώσει ελπίδα σε κάθε αναγνώστη. Κι αυτό το φως δεν είναι άλλο από την πρόληψη. Μπορούμε να φροντίσουμε την ψυχική μας υγεία κι αν ναι πώς; Η φροντίδα της ψυχικής υγείας είναι μια συνεχής διαδικασία, όπως υποστηρίζει ο κύριος Βαρτζόπουλος, που συνδυάζει ατομική ευθύνη και συλλογική μέριμνα. Ως άτομα μπορούμε να προστατεύουμε την ψυχική μας υγεία με απλές αλλά ουσιαστικές πρακτικές όπως καλός ύπνος, σωματική άσκηση, ισορροπημένη διατροφή, διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, διαχείριση άγχους και έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας. Ως πολιτεία, συνεχίζει, οφείλουμε να δημιουργούμε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, να επενδύουμε στην πρόληψη και να καταπολεμούμε το στίγμα.
Η ψυχική υγεία, καταλήγει, είναι ζήτημα δημόσιας υγείας και κοινωνικής προόδου και η δέσμευσή μας είναι να την αναδείξουμε σε προτεραιότητα πολιτικής και καθημερινής πράξης.
Αυτό το άρθρο γράφτηκε με αφορμή τη σημερινή ημέρα, παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας. Ευχαριστώ πολύ τον Υφυπουργό Υγείας Δημήτρη Βαρτζόπουλο για τη συζήτηση που είχαμε και για το χρόνο που αφιέρωσε να απαντήσει στις ερωτήσεις μου. Ήταν χαρά μου που τον συνάντησα μετά από δεκαετίες καθώς η γνωριμία μας πάει αρκετές δεκαετίες πίσω όταν εκείνος ήταν μάχιμος ψυχίατρος στη Θεσσαλονίκη κι εγώ έκανα δειλά τα πρώτα μου βήματα στο χώρο της ψυχικής υγείας.
Όσο για εσάς κρατήστε μέσα σας πως η αυτοφροντίδα είναι η μεγαλύτερη απόδειξη αγάπης προς τον εαυτό σας και το όπλο που έχετε στα χέρια σας για να διατηρείτε την ψυχική σας υγεία σε πείσμα των εξωτερικών δυσκολιών ή/και αντιξοοτήτων.
Δείτε όλα τα άρθρα της Νέλης Βυζαντιάδου με μια ματιά ΕΔΩ
