«Οικοτουρισμός εν Ελλάδι»… ένα σύντομο ανέκδοτο!
Γράφει η γεωπόνος Πίτσα Στασινοπούλου.
Στην καρδιά του καλοκαιριού στην ωραιότατη Ελλάδα, καιρός να μιλήσουμε φίλε μου για τη «βαριά βιομηχανία» της. Βαριά κι ασήκωτη! Που, μεταξύ μας, αν δεν μας ξελάσπωνε κι αυτή, θα είχαμε πάει για φούντο προ πολλού… Βέβαια, ως λαός εφευρετικός, ταμαχιάρης και με μια παραδοσιακή ροπή προς τη λαμογιά, προσαρμόσαμε κατάλληλα τη «βαριά βιομηχανία» της χώρας στα «καθ’ ημάς» με συνέπειες αξιοθαύμαστες! Τόσο, που διακεκριμένοι τεχνοκράτες ανά τον κόσμο, σπάνε το κεφάλι τους να απαντήσουν στο αίνιγμα «πώς είναι δυνατόν να καταστρέφεις το ίδιο το προϊόν που πουλάς»! Γατάκια… ελάτε να σας μάθουμε! Κρίμα να πάει χαμένη τόση τεχνογνωσία… Γιατί σε τούτη εδώ τη γωνιά της γης, οι μεν κεφάτοι θεοί, «που Ελλάδα τους είχες δωδεκάδα», μοίρασαν γενναιόδωρα φυσικό κάλλος, οι δε μουλωχτοί διάβολοι έφεραν την «τουριστική ανάπτυξη», την άφησαν να δουλεύει στα χέρια αναίσθητων κι αυτοί απλά κάθονταν και χάζευαν με φθόνο το θέαμα… Και τί θέαμα! Χάρμα των αισθήσεων!
Σε άλλες χώρες, η βαριά βιομηχανία τους αφορά σε εργοστάσια οχημάτων, αεροπλάνων, μηχανημάτων, όπλων κλπ. Σε μας αφορά στον τουρισμό, το πλέον σημαντικό εθνικό κεφάλαιο και κύρια πηγή εισοδήματος, καθόλου τυχαία βέβαια. Ελάχιστα μέρη του πλανήτη συμπυκνώνουν μέσα σε τόσο μικρή έκταση, τέτοια ποικιλομορφία υπέροχων τοπίων, τόσα χιλιόμετρα ακτογραμμών, βουνά και νησιά, μακραίωνη και σπουδαία ιστορία, μοναδικά μνημεία – ορόσημα, σπάνια βιοποικιλότητα, τέτοιον λαμπρό ήλιο… Αν προσθέσεις και τα μεγάλης διατροφικής αξίας παραδοσιακά προϊόντα της ελληνικής γης, την αναγνωρισμένη διεθνώς ελληνική κουζίνα, τα αυθεντικά τοπικά έθιμα, την εξωστρέφεια του λαού… ε, όλο αυτό το πακέτο, κομματάκι δύσκολο να το πετύχεις έτσι ακριβώς! Και τί το κάναμε εμείς αυτό το αξιοζήλευτο πακέτο; Το ΑΝΑΠΤΥΞΑΜΕ τουριστικά. Και σε απλή μετάφραση: του αλλάξαμε τα φώτα, το ξεσκίσαμε!!! (για να το πω κομψά).
Ξεπατώσαμε δάση και πράσινο, καταπατήσαμε βουνά και ακτές, καταστρέψαμε μοναδικής ομορφιάς φυσικά τοπία για να χτίσουμε «τουριστικές υποδομές». Δεν αφήσαμε παρθένα φύση που να μη τη βιάσουμε με μπουλντόζες, τσιμέντο και σίδερο. Δεν αφήσαμε ποτάμια, λίμνες και θάλασσες που να μη τα μαγαρίσουμε με απόβλητα.. Δεν αφήσαμε παραλία και βουνό που να μη τα εκμεταλλευτούμε με την όποια χυδαιότητα κάθε τυχάρπαστου «επιχειρηματία», ελέω ενός ανίκανου κράτους. Μια τουριστική Ελλάδα – απέραντα «rooms to let», πνιγμένη στο τσιμέντο, την κακογουστιά, το απίστευτο σκουπιδαριό, με βαριά πληγωμένη φύση, μολυσμένα οικοσυστήματα, τρελές αυθαιρεσίες, οικονομική αφαίμαξη των τουριστών. ΑΥΤΗ είναι λοιπόν η βαριά βιομηχανία μας! Που και ελαφριά να την πεις, ο αντίκτυπος πάλι βαρύς θα είναι… Παρόλο που ο όρος «βιομηχανία» μου κάθεται στο στομάχι, γιατί αφαιρεί εκ προοιμίου κάθε έννοια πολιτισμού από τον τουρισμό, προσδίδοντάς του έναν ψυχρό, τεχνοκρατικό, τυποποιημένο χαρακτήρα.
Μακάρι όμως το κακό να περιοριζόταν στον όρο. Γιατί προχώρησε τόσο πολύ που οδήγησε στο τρελό οξύμωρο της καταστροφής του προϊόντος προς πώληση από την πολλή… ανάπτυξη – υπερεκμετάλλευση, λόγω εγκεφαλικής ανεπάρκειας! Οι πρώην ειδυλλιακές και νυν αποκρουστικές περιοχές μαζικού τουρισμού, δεν ελκύουν πια τον περισσότερο απαιτητικό και ευαισθητοποιημένο τουρίστα που τους στρέφει τα νώτα και προτιμά προορισμούς πιο αυθεντικούς ή τουλάχιστον λιγότερο κακοποιημένους. Και αφού «βάλαμε τα χεράκια μας και βγάλαμε τα ματάκια μας», απομείναμε παρέα με Ρώσους και Βαλκάνιους, να θαυμάζουμε τους τροπικούς φοίνικες που φυτέψαμε καταμεσής της μεσογειακής βλάστησης, αφού ξεπατώσαμε ελιές, κυπαρίσσια, πεύκα ή δάφνες τις γκλαμουράτες πισίνες δίπλα στην καταγάλανη θάλασσα, αφού στραγγίξαμε τα νησιά από νερό, τα καρακιτσάτα «roomstolet» με αισθητική προσφυγικού οικισμού… και βεβαίως τις τιμές-χαράτσια για ένα «μουζάκα», μια χωριάτικη, ένα τζατζίκι, ως μέρος του πανάκριβου πακέτου «Ήλιος- θάλασσα». Βλέπεις οι ψαγμένοι «κουτόφραγκοι» μας πήραν πρέφα και λάκισαν για άλλη γη, άλλα μέρη, επίσης μεσογειακά με το ίδιο πακέτο αλλά με λιγότερη κακογουστιά και λιγότερο γδάρσιμο…
Και μέσα στο διαφαινόμενο αδιέξοδο, αρχές της δεκαετίας του ’80, παράλληλα με την άνθιση του οικολογικού κινήματος, προέκυψε η ιδέα του εναλλακτικού τουρισμού ως πρόταση, κοντά στα άλλα εξειδικευμένα είδη τουρισμού που άρχισαν να αναπτύσσονται, όπως ο αθλητικός, ιαματικός, εκπαιδευτικός, αρχαιολογικός, θρησκευτικός, συνεδριακός κλπ. Ο εναλλακτικός οικοτουρισμός λοιπόν, με παρακλάδια είτε τον αγροτουρισμό ως τουριστική εμπειρία σε αγρόκτημα, είτε τον φυσιολατρικό με υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής (πεζοπορία, ποδηλασία, ορειβασία, σκι, ράφτινγκ κλπ.), έχει έναν σημαντικό στόχο που τον διαφοροποιεί καθοριστικά από τον «τουρισμό του Αττίλα» και τις καταστροφές του: τόσο την προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, όσο και τη διατήρηση και προβολή της ιδιαίτερης πολιτιστικής κουλτούρας κάθε τόπου. Τα πλεονεκτήματά του μεγάλα, καθώς εξασφαλίζει την πολύτιμη «βιωσιμότητα» λόγω σεβασμού της φύσης και σωστής διαχείρισης των πόρων, της ενέργειας, των απορριμμάτων. Επιπλέον στηρίζει ουσιαστικά τις τοπικές κοινωνίες με την αποκλειστική χρήση τοπικών προϊόντων, ενώ προβάλει με σεβασμό και όχι αγοραία εκμετάλλευση τα πολιτιστικά και ιστορικά χαρακτηριστικά τους. Παράλληλα παρατείνει την τουριστική περίοδο, ως τουρισμός «παντός καιρού», με ένα σταθερό, μικρότερο μεν αλλά σε βάθος χρόνου εισόδημα, αντί μιας εποχιακής αρπαχτής που με το γδάρσιμο του τουρίστα θέλει σε ένα δίμηνο να βγάλει το εισόδημα ολόκληρου χρόνου!
Ως πρακτική ξεκίνησεαρχικά μέσω ενός προγράμματος του ΕΟΤ που φρόντισε για την αναπαλαίωση ιστορικών κτιρίων και την μετατροπή τους σε ξενώνες. Στη συνέχεια ακολούθησαν πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα προς αυτή την κατεύθυνση, της ανάπτυξης ενός εναλλακτικού τουριστικού μοντέλου και το 2001 δημιουργήθηκε η ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉ Α.Ε., μια δημόσια εταιρία του τότε Υπουργείου Τουρισμού- Ανάπτυξης, με στόχο την ενίσχυση/ οργάνωση/ προβολή επιχειρήσεων που ήθελαν να επενδύσουν «οικοτουριστικά». Το 2009 όμως (κρίση γαρ) η εταιρία έκλεισε και έκτοτε το θέμα ανέλαβαν – τρόπος του λέγειν! – οι Περιφέρειες κι η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην επικράτειά τους. Όπου κάποιοι Δήμοι προβάλουν όπως μπορούν τους προορισμούς οικολογικού ενδιαφέροντος της περιοχής τους, κάποιοι – αν… ευκαιρήσουν και θυμηθούν – αποσπασματικά τους αναφέρουν και κάποιοι… αγρόν αγοράζουν! Ευτυχώς που υπάρχουν σχετικές τηλεοπτικές εκπομπές με αξιόλογα αφιερώματα, γιατί αν ο κόσμος περίμενε ενημέρωση από την προβολή των Δήμων, θα τους έψαχνε με το φανάρι… ΑΝ τους εύρισκε ποτέ!
Και εδώ είναι το ελληνικό «ανέκδοτο» της υπόθεσης «οικοτουρισμός». Η σοβαρή παρανόηση του περιεχομένου του, η εμπορευματοποίηση και ασάφεια του όρου, η πλήρης έλλειψη οργάνωσης και βέβαια η έλλειψη κατάλληλου θεσμικού πλαισίου. Όχι πως μας εκπλήσσει φυσικά… τί είχες Γιάννη, τί είχα πάντα! Γιατί πολλοί εμπλεκόμενοι με αυτό το είδος τουρισμού το έχουν αντιληφθεί π.χ. ως βόλτα σε προστατευόμενα οικοσυστήματα με… τζιπ 4Χ4, ή ως περιήγηση στη λίμνη κατά κοπάδια τουριστών ανεξαρτήτως εποχής αναπαραγωγής της πανίδας της, ή ως περιστασιακές δραστηριότητες τίγκα στην γραφικότητα, ή ως πωλήσεις τοπικών προϊόντων σε τιμές… χρυσού, ή ως ξεναγήσεις σε βιότοπους με ανύπαρκτους ή κλειστούς τους «φορείς διαχείρισης», μια άλλη πονεμένη ιστορία!
Σε μια χώρα με τους περισσότερους, «μοναδικής σπουδαιότητας και κάλλους» βιότοπους στην Ευρώπη, τις λεγόμενες περιοχές NATURA 2000, προστατευμένες νομικά από την συνθήκη Ramsar, για τις οποίες η Ευρώπη κατέθεσε χοντρά κονδύλια για την υποστήριξή τους με «Φορείς Διαχείρισης» και Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, εμείς τί κάναμε; Την προσφιλή μας τακτική… Επενδύσαμε αναγκαστικά και όπως-όπως «για τα μάτια» σε κάποιους σχετικούς φορείς, χωρίς υποδομή σε βάθος, οργάνωση και εκπαίδευση (αφού βεβαίως οι «γνωστοί – άγνωστοι» καταβρόχθισαν τον αγλέορα), και μόλις τα κονδύλια στέρεψαν, απλά κλείσαμε «το μαγαζί» ή το υποβαθμίσαμε με απλήρωτο προσωπικό και ανύπαρκτη υποδομή. Μόνο που οι άφθονοι και σπουδαίοι βιότοποι σε πολλές περιοχές είναι το σημαντικότερο κεφάλαιο για την υποστήριξη του οικοτουρισμού. Και ο Φορέας Διαχείρισης είναι αυτός που θα αναλάβει την προστασία του βιότοπου, την προβολή του, την ενημέρωση και ξενάγηση των τουριστών, την υλοποίηση εκπαιδευτικών/ ψυχαγωγικών/ εθελοντικών δράσεων με υπευθυνότητα, γνώση και σεβασμό στην ιδιαιτερότητα της περιοχής. Τώρα λοιπόν που είναι ανύπαρκτος ή εγκαταλελειμμένος, το σοβαρό έργο αναλαμβάνει… όποιος και αν προαιρείται! Ο δάσκαλος, ο ξενοδόχος, ο πράκτορας, ο ταβερνιάρης, η γειτόνισσα και βέβαια οι «προστατευμένες» περιοχές… σκάνε από προστασία, όπως διαπιστώνεις άλλωστε με τα μάτια σου! Ανέγγιχτες και πεντακάθαρες!
‘Όμως ο σωστά εννοούμενος οικοτουρισμός, ως απάντηση στο αδιέξοδο του καταστροφικού μαζικού τουρισμού, περιλαμβάνει πέραν της γνωριμίας με σημαντικότατα οικοσυστήματα και πολλά άλλα:
· Γνωριμία με την μοναδική χλωρίδα μιας περιοχής σε βοτανικούς περίπατους ή διαδρομές στη φύση με τα πόδια, με γαϊδουράκια, με ποδήλατο.
· Γνωριμία με την ιστορία, την παράδοση, τα έθιμα, τα μνημεία, τα μουσεία μιας περιοχής
· Γνωριμία (και όχι απαραίτητα πώληση) των τοπικών προϊόντων με διαδικασίες συμμετοχής στην παραγωγή τους, στο μάζεμα ή την επεξεργασία του καρπού, τον τρύγο, το τυροκομείο κλπ. ή με εκδηλώσεις γευσιγνωσίας.
· Δυνατότητα συμμετοχής σε τοπικές δράσεις πολιτιστικές, αγροτικές, εθελοντικές, εκπαιδευτικές…
· Δυνατότητα παρακολούθησης εργαστηρίων π.χ. κεραμικής, τοπικής μαγειρικής, χρήσης βοτάνων, λαϊκής τέχνης, τοπικών χορών, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης…
Κι όλα αυτά κι άλλα τόσα, οργανωμένα, σε μικρές ομάδες, με απόλυτο σεβασμό, τόσο στον διπλανό και στον εργαζόμενο, όσο και στο περιβάλλον σε όλα τα επίπεδα. Στην μορφή και τον τρόπο λειτουργίας των καταλυμάτων, στην μετακίνηση, στη διαχείριση της ενέργειας, του νερού, των σκουπιδιών. Κάτι δηλαδή σαν το… ανέκδοτο του ελληνικού «οικοτουρισμού», ένα πράγμα! Που έχει δει ως καινούργιο lifestyle και πηγή ευκαιριακού κέρδους με ανοργανωσιές, γραφικότητες και δηθενιές, έναν ΑΛΛΟ τρόπο σκέψης και τρόπο ζωής, που μόνο αν είναι ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ έχει νόημα. Διαφορετικά… από ντεμέκ «οικολόγους» και σνομπ «εναλλακτικούς», τουρίστες ή μη, ΠΗΞΑΜΕ αδέρφια!!!
Φωτογραφικό υλικό
