Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα #ΜεΤηΜατιάΤηςΝέλης
Η ασθένεια είναι ο πιο πειστικός γιατρός, σύμφωνα με τον Μαρσέλ Προυστ, μια που στην καλοσύνη και στη σοφία δίνουμε μόνο υποσχέσεις ενώ στον πόνο υπακούμε. Τεράστια αλήθεια. Κι εγώ αυτό έκανα όταν βρέθηκα αντιμέτωπη με έναν οξύτατο πόνο, που είχε πεισμώσει και αρνιόταν πλέον να υποχωρήσει με παυσίπονα. Τον είχα ξεγελάσει αρκετές φορές ως τότε αλλά εκείνη, τη συγκεκριμένη φορά, δεν σκόπευε να ξεγελαστεί άλλο. Μη μπορώντας λοιπόν να αποφύγω το αναπόφευκτο, δηλαδή να υπακούσω στον πόνο και να τον πάρω στα σοβαρά, συνάντησα το αμέσως επόμενο αναπόφευκτο που ήταν ένα εσπευσμένο χειρουργείο προς αποφυγή οποιουδήποτε κινδύνου ή επιδείνωσης της υγείας μου. Δεν ήμουν σίγουρα στα καλύτερά μου. Η προοπτική ενός χειρουργείου με τρομοκρατούσε. Ήξερα όμως ότι δεν ήταν στο χέρι μου να κάνω κάτι. Κι όταν τα πράγματα φεύγουν από τον έλεγχό μας, οφείλουμε να τα αποδεχόμαστε και να ζητάμε βοήθεια. Τουλάχιστον αυτό έκανα εγώ. Κινήθηκα μέσα μου με ταχύτατες διεργασίες και αναζήτησα τη βοήθεια του ειδικού, για τον οποίο είχα ακούσει τα καλύτερα, αποφασίζοντας να τον εμπιστευθώ χωρίς δεύτερη σκέψη. Τώρα πια ήμασταν τρεις σε αυτήν την ιστορία. Εγώ, ο πόνος μου ως σύμπτωμα της ασθένειας που είχα και εκείνος.
Από τα πρώτα κιόλας λεπτά της γνωριμίας μου με το γενικό χειρουργό Δρ. Θεόδωρο Καλτσίκη ξεκαθάρισα πως ήμουν μια ασθενής που φοβόταν. Φοβόταν πολύ. Μια φοβισμένη, αγχωμένη ασθενής που χρειαζόταν πρωτίστως να νιώσει ανθρώπινα στην επαφή της με το γιατρό και σε δεύτερη φάση να ενημερωθεί στο ιατρικό κομμάτι. Εκείνος ανταποκρίθηκε άμεσα σε αυτό που χρειαζόμουν καθώς, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, υποχρέωση του χειρουργού είναι να μένει ψύχραιμος και ανεπηρέαστος από την αναστάτωση του ασθενούς μια που αυτή είναι αμφίδρομη. Ο γιατρός οφείλει να παραμένει ένας προσιτός συνομιλητής μέχρι να μετριαστεί η αναστάτωση του ασθενούς. Ακόμα κι αν ο ίδιος ο ειδικός νιώθει συμπόνια ή θλίψη για το ιατρικό πρόβλημα, που καλείται να αντιμετωπίσει ο ασθενής και ειδικά όταν πρόκειται για μεγάλα χειρουργεία που δυσχεραίνουν την καθημερινότητά του, δεν σταματά να προσπαθεί για την καλύτερη έκβαση του χειρουργείου μένοντας συγκεντρωμένος σε αυτό.
Έτσι κι έκανε μαζί μου. Μου έδωσε όσο χρόνο χρειαζόμουν προκειμένου να ονοματίσω αγωνίες και ανησυχίες που είχα χωρίς να νιώθω ότι τον κουράζω. Άλλωστε ένα επικείμενο χειρουργείο αποτελεί ψυχοπιεστικό γεγονός για τους περισσότερους ασθενείς. Κι όταν αυτό το χειρουργείο προκύπτει αιφνιδίως, το άγχος αυξάνεται. Η ψυχολογία του ασθενούς, σύμφωνα με τον κύριο Καλτσίκη, είναι μία μόνιμη παράμετρος που λαμβάνεται υπ’ όψιν για την ανακοίνωση ιατρικών αποφάσεων. Τις περισσότερες φορές ο ασθενής έχει άγχος καθώς θα βρεθεί σε μια κατάσταση που ενδεχομένως του είναι πρωτόγνωρη. Είναι επομένως απολύτως φυσιολογικό να εκφράζει συναισθήματα φόβου για το άγνωστο αλλά και αγωνία για μια κατάσταση που δεν θα μπορεί να ελέγξει. Πολλοί ασθενείς, συνεχίζει, φοβούνται τον πόνο και τις επιπλοκές στην υγεία τους και άλλοι πρέπει να διαχειριστούν τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής και τις διάφορες ευθύνες που έχουν σε επαγγελματικό και οικογενειακό επίπεδο. Ο κύριος Καλτσίκης συνοψίζει λέγοντας πως στην αρχική του επαφή με τον ασθενή κύριος στόχος είναι να νιώσει αυτός, ο ασθενής, ασφαλής, να λάβει επαρκή πληροφόρηση και να απαντηθούν όλες οι ερωτήσεις με σεβασμό στην ψυχοσύνθεσή του. Στο σημείο αυτό τονίζει τη σημασία της οπτικοποίησης και της αναπαράστασης μέσα από απλά σχεδιαγράμματα η οποία ηρεμεί τους ασθενείς δίνοντας τους την ευκαιρία να κατανοήσουν καλύτερα τις τεχνικές της επέμβασης που θα ακολουθήσει.
Αυτή ακριβώς η προσέγγιση με βοήθησε να διαχειριστώ το προεγχειρητικό άγχος, που είχα και να περάσω στην επόμενη φάση με εμφανώς καλύτερη ψυχολογία. Ως προεγχειρητικό άγχος ορίζουμε μία έντονη, τις περισσότερες φορές υπερβολική, ψυχολογική αντίδραση στο χειρουργείο – για την ακρίβεια πριν από το χειρουργείο για το χειρουργείο – που επηρεάζει συχνά ακόμα και τη διαδικασία της ανάρρωσης. ο προεγχειρητικό άγχος είναι μια έντονη, και τις περισσότερες φορές υπερβολική, ψυχολογική αντίδραση στο χειρουργείο – για την ακρίβεια πριν από το χειρουργείο για το χειρουργείο – που επηρεάζει συχνά ακόμα και τη διαδικασία της ανάρρωσης. Τι λέει όμως ο κύριος Καλτσίκης μέσα από την πολυετή κλινική εμπειρία του; ‘Η εμπειρία μας καταδεικνύει’, θα πει, ‘ότι όσο πιο ενημερωμένος είναι ο ασθενής πριν το χειρουργείο, τόσο λιγότερο κινδυνολογεί για την έκβαση της επέμβασης και όταν ξυπνάει από την επέμβαση είναι καλύτερα προετοιμασμένος να διαχειριστεί αισθήματα φόβου και πανικού. Δυστυχώς στη σημερινή εποχή υπάρχει και πολλή παραπληροφόρηση. Έχει παρατηρηθεί, επίσης, ότι ασθενείς με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο έχουν πιο σταθερή ψυχολογική διάθεση ενώ η έλλειψη μόρφωσης οδηγεί σε τάση μεγιστοποίησης του προβλήματος λόγω άγνοιας. Το έντονο στρες ενδέχεται να υπονομεύσει τη διαδικασία ανάρρωσης αφού αποτελεί από μόνο του νοσογόνο παράγοντα. Η ανάγκη για αναλγητικά αυξάνεται, οι φλεγμονές υποχωρούν πιο αργά και καταστέλλεται το ανοσοποιητικό σύστημα κάνοντας τον ασθενή πιο επιρρεπή’.
Αναρωτιέμαι για τη συσχέτιση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ προεγχειρητικού άγχους και φύλου / ηλικίας των ασθενών. Οι μελέτες, σύμφωνα με τον ειδικό, δεν έχουν βρει κοινό τόπο για το προεγχειρητικό άγχος και μετεγχειρητικό στρες με βάση το φύλο. Η διαφορετικότητα των φύλων παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση των εκφάνσεων του στρες. Ωστόσο είναι σαφές, καταλήγει, ότι τα παιδιά βιώνουν μεγαλύτερο άγχος σε σχέση με τους ενήλικες.Μια άλλη σύνδεση για την οποία προβληματίζομαι είναι αυτή μεταξύ ενός αιφνίδιου χειρουργείου, που δεν είχε προγραμματιστεί και προκύπτει ξαφνικά, και του προεγχειρητικού άγχους. Ο συνεντευξιαζόμενος εξηγεί πως τα επείγοντα περιστατικά συνοδεύονται, συνήθως, με περισσότερο άγχος όχι μόνο από την πλευρά των ασθενών αλλά και των ανθρώπων του στενού οικογενειακού κύκλου τους. Η λήψη αποφάσεων είναι πολύ πιο γρήγορη και δεν αφήνει τα ίδια περιθώρια χρόνου με ένα άλλο χειρουργείο. Η σωστή πληροφόρηση πάντως αποτελεί έναν παράγοντα ελέγχου του άγχους.
Τι γίνεται, όμως, όταν ο ασθενής εξακολουθεί να είναι αγχωμένος; Μήπως τότε είναι απαραίτητη η παραπομπή σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας; Ο κύριος Καλτσίκης υποστηρίζει ότι πολλοί ασθενείς, που υποβάλλονται σε πιο μικρής επικινδυνότητας χειρουργεία, προετοιμάζονται ψυχολογικά μόνοι τους ή και ενδεχομένως να ανυπομονούν να χειρουργηθούν προκειμένου να απαλλαγούν από αυτό που τους ταλαιπωρεί. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν και χειρουργεία πολύ μεγάλης επιβάρυνσης, σωματικής και ψυχικής, καθώς ενδέχεται να είναι ακρωτηριαστικά για το σώμα και δεν εξασφαλίζουν από μόνα τους τη θεραπεία όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις σοβαρών και γενικευμένων νεοπλασιών. Ο θεράπων ιατρός οφείλει να είναι αρωγός στην ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς. Παρόλα αυτά αν δεν επαρκεί, τότε ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας είναι απαραίτητος.
Όσο εξελίσσεται αυτή η συζήτηση, σκέφτομαι πως υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα ανθρώπων και ρόλων που κινητοποιείται με στόχο τη διασφάλιση και αποκατάσταση της υγείας των ασθενών. Σε αυτό το σύστημα κυρίαρχο ρόλο έχουν και οι νοσηλευτές, οι οποίοι αποτελούν ουσιαστικά τον ενδιάμεσο κρίκο μεταξύ ασθενών και γιατρών. Το νοσηλευτικό προσωπικό, σύμφωνα με τον κύριο Καλτσίκη, δρα παράλληλα με τους θεράποντες ιατρούς θεραπευτικά και ψυχολογικά. Η ψυχολογική ενίσχυση του ασθενούς αποτελεί σημαντική προτεραιότητα και επιτυγχάνεται μέσα από την ανακούφιση του φόβου και τη συνέπεια στη φροντίδα του. Σε πολλές περιπτώσεις το νοσηλευτικό προσωπικό οφείλει να κάνει το ίδιο και με τα μέλη της οικογένειας του ασθενούς. Η σύγχρονη πραγματικότητα βέβαια συνοδεύεται από υπερβολικό φόρτο εργασίας, έλλειψη υποδομών στα νοσηλευτικά ιδρύματα και ανεπαρκή εκπαίδευση σε ζητήματα ψυχολογικής υποστήριξης.
Φέρνω για άλλη μια φορά στο μυαλό μου το δικό μου χειρουργείο και όλα αυτά, που εκφράζονται με λόγια, μπαίνουν πλέον σε διαφορετική σειρά και αποκτούν νόημα. Δεν θα μπορούσα να μη θυμηθώ και τη στάση του συντρόφου μου, ο οποίος παρέμενε ψύχραιμος προσπαθώντας να μη μεταθέσει σε μένα το δικό του άγχος. Είναι σίγουρο ότι δεν του ήταν ευχάριστο όλο αυτό που περνούσα αλλά είχε την ικανότητα να βάλει σε παρένθεση τις δικές του αγωνίες για να είναι δίπλα μου κυριολεκτικά και μεταφορικά. Δεν είναι όλοι οι οικείοι τόσο βοηθητικοί. Κι αυτό συμβαίνει επειδή δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα δικά τους συναισθήματα σε μια στιγμή που χρειάζεται να κάνουν πίσω για να στηρίξουν τον άνθρωπό τους. Είναι όμως κι αυτοί άνθρωποι με τις δικές τους αδυναμίες. ‘Ως χειρουργός θα πρότεινα τα μέλη της οικογένειας να μην προβάλλουν το δικό τους άγχος προς τον ασθενή στο βαθμό του εφικτού. Είναι σημαντικό, επίσης, πέρα από τα αυτονόητα αισθήματα κατανόησης και συμπαράστασης, να αφήνουν στον ασθενή το χώρο να εκφράζει τις αγωνίες και τα άγχη του’, προτρέπει ο κύριος Καλτσίκης.
Φτάνοντας στο τέλος αυτής της συνομιλίας τον προσκαλώ να θυμηθεί μια εμπειρία ασθενούς με προεγχειρητικό άγχος που δεν θα ξεχάσει ποτέ. Εκείνος τη μοιράζεται με προθυμία: ‘Η Κ, 32 ετών, ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση και η συνεργασία μας ξεκίνησε αφού η ασθενής είχε υποβληθεί σε προηγούμενες αποτυχημένες χειρουργικές θεραπείες. Τα επίπεδα προεγχειρητικού άγχους ήταν πολύ αυξημένα καθώς η ασθενής σχεδόν δεν σιτιζόταν επαρκώς για χρόνια παρά το νεαρό της ηλικίας της. Στην περίπτωση που και η δική μου χειρουργική παρέμβαση δεν θα ήταν επιτυχής, η ασθενής θα ήταν καταδικασμένη να τρέφεται με σωλήνα σίτισης. Η Κ λοιπόν εμφάνιζε πολλές ψυχολογικές μεταπτώσεις, ταχυσφυγμίες και δυσκολία στην αναπνοή. Ρωτούσε ξανά και ξανά για τη χειρουργική διαδικασία και έκανε σενάρια για την έκβασή της. Ακόμα και μετά το χειρουργείο, ο φόβος της ήταν τόσο μεγάλος που είχε απροθυμία να σιτιστεί παρόλο που είχε πλέον θεραπευτεί’.
Αυτά τα τελευταία λόγια επιβεβαιώνουν πως τελικά αυτό που φοβόμαστε είναι, συνήθως, μεγαλύτερο αυτού που στην πραγματικότητα ισχύει. Κι όταν ο φόβος μας είναι δυσανάλογα μεγαλύτερος της πραγματικότητας, τότε τείνει να διαστρεβλώνει δεδομένα και να μας βάζει σε μια διαδικασία ψυχικής αναστάτωσης που σίγουρα επηρεάζει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική μας υγεία.Κλείνω αυτό το άρθρο με δύο ευχές. Η πρώτη είναι να χρειαζόμαστε όσο λιγότερο γίνεται τους γιατρούς καθώς αυτό θα σημαίνει ότι θα είμαστε υγιείς. Η δεύτερη ευχή μου είναι να συναντάμε γιατρούς, όταν τους χρειαζόμαστε, που να μπορούν να μας καταλάβουν και να είναι δίπλα μας τόσο σε επιστημονικό όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο. Ένας τέτοιος γιατρός είναι και ο συνεντευξιαζόμενος, τον οποίο ευχαριστώ δημοσίως μέσα από την καρδιά μου για την εμπειρία που διαμόρφωσα μαζί του ως ασθενής του. Μέχρι το επόμενο άρθρο, να είστε καλά και να προσέχετε την υγεία σας!
