-Ο σπουδαίος ζωγράφος και σκηνοθέτης Κυριάκος Κατζουράκης, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών χθες Παρασκευή 22/10/2021. Η κηδεία του θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα, 25 Οκτωβρίου, στις 15:00 στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών.
Αναδημοσίευση άρθρου (Ιανουάριος 2014)
Γράφει η Αριάδνη Καναβάκη
.
Τελικά η κόλαση.
Ορθάνοιχτη τους άρπαξε όλους κι έκλεισε μετά.
Ναι, η Κόλαση, η κατοικία που τους έπρεπε γεμάτη
μ’ άσβεστη φωτιά, ο οίκος της συμφοράς και του πόνου.
“Ο Απολεσθείς Παράδεισος” (1667)
Τζων Μίλτον (1608-1674)
Είναι αληθές ότι κατά καιρούς κάποιος ή κάτι επιβάλλεται να μας δείχνει τη μοίρα μας. Όχι φυσικά για λόγους που οι ίδιοι δε θα καταλαβαίναμε, αλλά απλώς για την πλήρη κατανόηση του ίδιου του φυσικού ή και παράλογου φαινομένου μας. Όταν τούτο συνυπάρχει ή υπάρχει με ένα έργο τέχνης, μια μορφή τέχνης τότε σίγουρα το περισσότερο ως πράξη μαγματική (άνθρωπος θεατής & έργο) και αποτύπωμα, χαρακτηρίζεται ελπιδοφόρο.
.
Ο λόγος για τον εικαστικό Κυριάκο Κατζουράκη (σκηνοθέτη & συγγραφέα) και το μνημειώδες έργο του “Τέμπλο -Οίκος Ενοχής” (1991-1994).
Τέμπλο – με σαφή την αναφορά στον εικονογραφικό οδηγό των συνηθισμένων μας αρχετυπικών/ιστορικών και από τη λογοτεχνία, αποτυπώσεων της κολάσεως (Βιργίλιος ,Δάντης). Είναι γνωστή άλλωστε η ρύση «Ότι το σύμπαν της αμαρτίας είναι ένα τακτοποιημένο σύμπαν»*. Περισσότερο στις ζωγραφικές ανησυχίες του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης με τους Τζιόττο , Σινιορέλι, Γιαν Βαν Άυκ, Ιερώνυμο Μπος, Πέτερ Μπρέγκελ, Ρούμπενς, Μιχαήλ Άγγελο. Εμείς φυσικά δε διαθέτουμε αυτή την Ευρωπαϊκή κληρονομιά , ωστόσο δεν στερηθήκαμε του θέματος, με τη βυζαντινή μας παράδοση. Ειδικότερα στις τοιχογραφίες των αμαρτωλών**, που απαντιούνται σε ολόκληρη τη χώρα και συχνά -ζωγραφικά οι αμαρτωλοί- αποτυπώνονται σε κυτία, ως άλλα τέμπλα του εκάστοτε μαρτυρίου. Το τέμπλο, το εικονοστάσι ,που πέρα από τη λειτουργική του σημασία στα ιερά και τα όσια των όσων πιστεύουν, συμβολίζει αδιάκοπα τη σύνδεση εξωτερικού- εσωτερικού και παραμένει μια σίγουρη βιωματική εμπειρία. Ταυτοχρόνως λοιπόν και πρωτίστως, το έργο “Τέμπλο -Οίκος ενοχής” συνδέει απροκάλυπτα τη βυζαντινή μας μνήμη με την ευρύτερη Ευρωπαϊκή ζωγραφική παράδοση, συνθέτοντας ορμητικά το “στριφογυριστό” της άναρχης πράξης μας και του σφαιρικού αταβισμού μας.
Οίκος Ενοχής -και τούτο το έργο, κατά τη δήλωση του δημιουργού του μα και τη δική μας σκέψη (και θέαση), είναι ένας ύμνος στην ανεξιθρησκία και μια καθαρά πολιτική αναπαράσταση των βαθύτερων ενστίκτων μας και των εκφράσεων αυτών. Αυτών που επαναλαμβάνονται διαρκώς χωρίς συνοριακές κόκκινες γραμμές, χωρίς ηθική (απάνθρωπα) παρά μόνο με κάποιες μικρές διαφυλετικές διαφορές. Ναι οι γυναίκες σταυρώνονται ακόμα, ναι κάποιοι υπέρμαχοι των αυτονόητων αξιών γίνονται τα σύγχρονα πολιτισμένα σφαχτάρια μας, ναι το αίμα και το θειάφι των βασανιστηρίων λιβανίζει και μυρίζει παντού.
Τέμπλο – Οίκος ενοχής, με τη ολιστική καθοδήγηση της ζωγραφικής και με όλες τις υπενθυμίσεις στα σκούρα χρώματα, που σου επιτρέπουν να γίνεις ένας κοινωνός εξ’ αποστάσεως, μα και γνώστης πλέον, περισσότερης αλήθειας. Το λες και το βλέπεις ως μια αποσπασματική εμπειρική αφήγηση (και για τη γαλανόλευκη) αλλά ωστόσο θυμάσαι. Το λες και το βλέπεις ως μια καταγραφή προσωπογραφιών και σωματικών συνθέσεων, μα νιώθεις και αυτομάτως το ιερό του διπλανού σου, νιώθεις ξανά την Ομηρική προσωποποιημένη θρησκεία (αυτή τη φορά εικονογραφικά). Και η ιδιομορφία του συγκεκριμένου έργου είναι και μια άρση της κοινωνικής απαγόρευσης -ναι μπορείς να μπεις μέσα στο ιερό!
Συγκεκριμένα… “σ’ αυτές τις συνθέσεις ο εικαστικός χώρος διευρύνεται ενώ καινοτομικό παράγοντα αποτελεί η άμεση εισβολή του χρόνου. Μια εισβολή που επιτυγχάνεται τόσο με τεχνικά όσο και μορφοπλαστικά μέσα. Στο “Τέμπλο”, μια μεγάλη κατασκευή ύψους 11 μέτρων, σαν ένα σύγχρονο πολιτικό εικονοστάσι, δημιουργείται ένας πραγματικός χώρος μέσα στο χώρο και ένα είδος “σκηνογραφίας” της ιστορίας μας από τον Εμφύλιο έως σήμερα. Οι Άγιοι της αντίστασης, οι ήρωες της μη συμμόρφωσης ,οι αντιήρωες της καθημερινότητας συμπλέκονται με καθημερινές ιστορίες όπου η βία , το μαρτύριο ή ο θάνατος εναλλάσσονται με την τρυφερότητα ή τον έρωτα. Ισότιμα το ιερό αποβάλλει την όποια μεταφυσική του και ξαναγίνεται ανθρώπινο. Είναι, θα λέγαμε, τόσο άπληστα σπαταλημένο το αίμα των ανθρώπων ώστε να μην αρκεί το αίμα ενός Θεού για να τους σώσει. Δύο χιλιάδες χρόνια τώρα. Ως Άγγελοι πρωτοστάτες πλάι στην Ωραία Πύλη αποδίδονται ολόσωμοι ο Άγγελος Ελεφάντης και η Κάτια Γέρου. Αυτόματα η όλη σύνθεση αποκτάει ένα χαρακτήρα απόλυτα προσωπικό. Ο Κατζουράκης ζωγραφίζει ότι αγαπάει: από τον Τσαρούχη στο Μαγιακόφσκι και από τους συντρόφους του στους έρωτές του. Από τη σκοτεινάγρα της πανταχού παρούσης βίας στο ξέφωτο της ψυχής”.***
Το Τέμπλο ή η κοινή εικονογραφική μας μοίρα που σκιαγραφείται στον ασυνείδητο και στην έντεχνη πείρα ενός καλλιτέχνη και περιλαμβάνει ταυτοχρόνως την έννοια του για όλους μας, πέρα από τις προφανείς αφηγηματικές βιαιοπραγίες. Και πώς λέγεται αυτός που σου αποκαθιστά την κληρονομιά, πως λέγεται εκείνος που σου ενώνει τα κενά… Πατρικός, δωρητής ή γενναιόδωρος; Συγχρόνως μέσα από το αφιέρωμα (κατά τον καλλιτέχνη) στο μαρτυρικό των γυναικών και την ταυτόχρονη υγιή πλαϊνή γυναικεία παραστάδα-Κάτια Γέρου, θυμόμαστε το παράδοξο πολλών εποχών. Κάθε φορά που η γραφειοκρατία αποτύχαινε, η θρησκεία δεν ανακούφιζε και οι διαρκείς συσκέψεις δεν έφερναν αποτελέσματα, παρατηρούνταν μια υποχώρηση της λεγόμενης αρσενικής δύναμης και η ανάληψη των ηνίων ήταν πλέον, κάποια θηλυκή μορφή ή δύναμη. Ως λύση ζωοδότρα και ευεργετική. Το έχουμε δει στην πρόσφατη ιστορία με την Ανάληψη της Παρθένου Μαρίας από τον Πάπα, το γνωρίζουμε ακόμα και από τη συγκριτική μελέτη των πολιτισμών πχ από το τέλος του Αιγυπτιακού πολιτισμού, όπου κυριάρχησε η Ίσιδα αντικαθιστώντας όλους τους προηγούμενους Θεούς. Έτσι και εδώ, σε τούτο τον εικονογραφικό οδηγό, που αποτελεί παράλληλα και ένα βιωματικό χώρο (μπορείς να τον επεξεργαστείς σφαιρικά, να μπεις και να βγεις) δίδεται το μαρτύριο, δίνεται και η λύση ,ως γνώση συμπυκνωμένη και καθαρόαιμα συλλογική.
Και τελειώνοντας αναγνώστη μου ,ναι υπάρχει στην χώρα μας εικαστικό γεγονός που διαρκεί, συμβολίζει και ζει ακόμα. Στην άκρη οι λύσεις, στη μέση τα μαρτύρια και εσύ κάνε όπου θες τη βόλτα σου ή δες το αν θες στην απαρτίωση του!
ΥΓ1: Σημειώνουμε εδώ ότι ο καλλιτέχνης Κυριάκος Κατζουράκης δώρισε φέτος το έργο αυτό στο Μουσείο Μπενάκη, μετά την αφιερωματική έκθεση προς τιμή του, που οργάνωσε το Μουσείο για τα πενήντα χρόνια δημιουργικής προσφοράς του 1963-2013.
ΥΓ2: Ο καλλιτέχνης έχει γράψει και σχετικό βιβλίο “Τέμπλο-Οίκος ενοχής”, εκδ. ΕΞΑΝΤΑ.
* «Το σύμπαν της αμαρτίας είναι ένα τακτοποιημένο σύμπαν», Jaques Le Goff, απόσπασμα από το άρθρο του στην Καθημερινή “Τα θανάσιμα αμαρτήματα έχουν ιστορία” Αρ.Φυλ. 24.547 έτος 2000
Αριάδνη Καναβάκη «Του χωριού οι κολασμένες και άλλοι». Περιοδικό Αρχαιολογία τεύχος 79.
*** Μάνος Στεφανίδης , Κυριάκος Κατζουράκης Έργα 1963-2013, εκδ. Μουσείο Μπενάκη- MILITOS σελ.37
Φωτογραφικό υλικό
