Παράλληλα άρθρα από τη στήλη η Φιλιώ και η Κατερίνα πάνε θέατρο – Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα
Η κούκλα αποτελούσε ανέκαθεν το αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών και ίσως πολλά παραπάνω από ένα παιχνίδι αν σκεφτεί κανείς ότι αυτό το παιχνίδι κρατά, για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του παιδιού, πρωταγωνιστική θέση στην καθημερινότητά του. Είναι άραγε αυτό που αναδεικνύει το κουκλοθέατρο σε ένα εξαιρετικά ωφέλιμο μέσο ψυχαγωγίας και διαπαιδαγώγησης;
Η κυρία Χριστίνα Μπήτιου, κουκλοπαίκτρια και υπεύθυνη του Κουκλοθέατρου στη ΧΑΝΘ, λέει πως όλοι γεννιόμαστε με μια κούκλα στο προσκεφάλι μας. Αυτό είναι και η πρώτη δυνατότητα του παιδιού να ζήσει την παιδική ηλικία της ανθρωπότητας. Θεωρεί λοιπόν πως είναι επόμενο αυτή η κούκλα να προσφέρει πολλά περισσότερα από μια απλή συντροφιά στους μικρούς της φίλους. Έτσι γεννήθηκε η θεατρική κούκλα που παρουσιάστηκε πριν από 3000 χρόνια καθώς φαίνεται να αναπτύχθηκε σχεδόν σε όλο τον κόσμο από την αρχαιότητα. Το κουκλοθέατρο, σύμφωνα με την ίδια, αποτελεί ένα σημαντικό μέσο ψυχαγωγίας για το παιδί μια που σαν θέαμα του προσφέρει ερεθίσματα που το εμπλουτίζουν ψυχικά, συναισθηματικά, νοητικά και γνωστικά.
Παρακολουθώντας μια παράσταση κουκλοθέατρου ζει, μέσα σε συναισθηματική ένταση, τη μαγεία και το θαύμα. Βιώνει τη θεατρική σύμβαση όταν ξαφνικά οι άψυχες κούκλες ζωντανεύουν. Το παιδί μεταφέρεται σε ένα φανταστικό χώρο, ξεφεύγει από την πραγματικότητα, συμμετέχει, ταυτίζεται, διασκεδάζει, παραδειγματίζεται από τη δράση της κούκλας. Μέσα από τα παθήματα των ηρώων το κουκλοθέατρο δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να αφομοιώσει ηθικούς νόμους, κανόνες, κώδικες, αξίες, απαγορεύσεις, ιδανικά ακόμα και τη δομή και λειτουργία της κοινωνίας στην οποία ζει. Το παιδί πολλές φορές συμμετέχει στην παράσταση καθορίζοντας μέχρι και την εξέλιξη της ιστορίας, εξωτερικεύει συναισθήματα φόβου, χαράς, λύπης, έκπληξης και ενθουσιασμού. Το κουκλοθέατρο γίνεται ένας χώρος συνδιαλλαγής και επικοινωνίας. Η συγκίνηση είναι έντονη γιατί προκύπτει από τη γρήγορη εναλλαγή αντίθετων συναισθημάτων.
Σκέφτομαι τις φορές που έχω παρακολουθήσει κουκλοθέατρο μαζί με τη μικρή μου φίλη την Κατερίνα. Σκέφτομαι και τις άλλες φορές που έχουμε παρακολουθήσει θεατρικές παραστάσεις με ηθοποιούς στη σκηνή. Προφανώς και τα δύο έχουν να δώσουν πολλά στους μικρούς θεατές αλλά θέλω πολύ να μάθω ποιες είναι οι διαφορές τους. Η κούκλα δεν είναι ηθοποιός, εξηγεί η κυρία Μπήτιου και η βασική διαφορά της με τον ηθοποιό είναι ότι δεν υποκρίνεται. Είναι πραγματικά αυτό που λέει ότι είναι. Η απόλυτη ειλικρίνεια με την οποία εκθέτει την ίδια τη ζωή της μπροστά στο κοινό, την τοποθετεί πολύ ψηλά. Η κούκλα, στο τέλος της παράστασης, δεν υποκλίνεται. Το παιδί αισθάνεται τις κούκλες με έναν τρόπο που δεν είναι ίδιος με αυτόν που νιώθει όταν βρίσκεται στο θέατρο. Τις βάζει στο δικό του μαγικό κόσμο άλλοτε ασκώντας πάνω τους εξουσία και άλλοτε παίρνοντας από αυτές τρυφερότητα και αγάπη στη μορφή που εκείνο επιθυμεί. Το μαγικό στοιχείο στο κουκλοθέατρο βρίσκεται στην ελεύθερη άσκηση της παιδικής φαντασίας γεμάτης από αντιφατικότητα συναισθημάτων. Αυτό φαίνεται, συνεχίζει, και από το γεγονός ότι όταν οι συνοδοί οδηγούν, μετά την παράσταση, τα παιδιά στα παρασκήνια του κουκλοθέατρου για να τα φέρουν σε επαφή με την πραγματικότητα και να διαπιστώσουν ότι ένας άνθρωπος είναι κρυμμένος πίσω από το πανί και κινεί την κούκλα μιλώντας για λογαριασμό της, εκείνα, ακόμα και τότε που βλέπουν τον άνθρωπο κουκλοπαίκτη να κινεί την κούκλα και να μιλά, δεν του δίνουν καμία σημασία και ούτε τον κοιτάζουν.
Τα μάτια τους είναι καρφωμένα πάνω στην κούκλα. Αυτήν πιστεύουν σε ό,τι λέει και κάνει πάνω στη σκηνή και όχι την κουκλοπαίκτρια. Έτσι λοιπόν κανένα παιδί δεν φεύγει από μια καλή παράσταση κουκλοθέατρου με την ψυχή άδεια. Έχει σίγουρα καταχωνιαστεί κάποιο μήνυμα μέσα του, κάποιο ηθικό δίδαγμα που αρχίζει, από την πρώτη κιόλας στιγμή, να δουλεύει μέσα του σαν οδηγός μιας δημιουργικής και όμορφης ζωής. Το κέρδος επομένως είναι μεγάλο για το παιδί αλλά και μεγάλη η ευθύνη αυτών που επιλέγουν τα στοιχεία που συνθέτουν ένα κουκλοθεατρικό έργο όπως το μύθο, την πλοκή, τα πρόσωπα, τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Συνοψίζοντας τα κυριότερα οφέλη που αποκομίζει ένα παιδί όταν βλέπει κουκλοθέατρο η κυρία Μπήτιου καταλήγει στα εξής: ‘Ως απλός θεατής μιας παράστασης το παιδί του Νηπιαγωγείου δε μένει αμέτοχο παρακολουθώντας παθητικά τα διαδραματιζόμενα. Μετά την ολοκλήρωση της παράστασης σχολιάζει, εκφέρει την άποψή του για το τι του άρεσε ή δεν του άρεσε αναπτύσσοντας έτσι κριτική σκέψη και επιχειρηματολογία. Όταν μάλιστα γίνονται κουκλοδραστηριότητες μετά την παράσταση, το παιδί έχει την ευκαιρία να εκφράσει δημιουργικά όσα είδε μαθαίνοντας παράλληλα τεχνικές και μέσα καλλιτεχνικής δημιουργίας’.
Κάθε φορά που φεύγουμε από μια παράσταση κουκλοθέατρου συζητάμε για λίγο με την Κατερίνα, τη μικρή μου φίλη, για αυτά που είδαμε και φροντίζω να δημιουργώ χώρο για ερωτήσεις ή απορίες που μπορεί να της δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της παράστασης. Θέλω πολύ να μάθω αν υπάρχουν συνηθισμένες ερωτήσεις που έχουν γενικότερα τα παιδιά έχοντας παρακολουθήσει κουκλοθέατρο. Σύμφωνα με την κυρία Μπήτιου από τις πρώτες απορίες των παιδιών είναι τι θα γινόταν αν ο πρωταγωνιστής δεν έκανε αυτό που έκανε στο τέλος και έκανε κάτι άλλο. Αυτή η απορία αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν το ίδιο το παιδί προτείνει τι άλλο θα μπορούσε να είχε κάνει ο πρωταγωνιστής. Μια άλλη πολύ συνηθισμένη ερώτηση είναι ‘πώς μιλάνε οι κούκλες;’. Υπάρχει βέβαια και η δήλωση επιθυμίας πολλών παιδιών να κάνουν κι αυτά μια κούκλα να μιλάει ή να γίνουν κουκλοπαίκτες όταν μεγαλώσουν.
Έχοντας δει πολλές παραστάσεις στο θεατράκι της ΧΑΝΘ θαυμάζω πραγματικά τον τρόπο με τον οποίο συμπεριλαμβάνονται τα παιδιά καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης και επιβεβαιώνεται μέσα μου πως μόνο έτσι τα παιδιά μπορούν να είναι ενεργητικοί και όχι παθητικοί θεατές. Οι τακτικοί θεατές, όπως χαρακτηριστικά λέει η συνεντευξιαζόμενη, κατασκευάζουν αυτοσχέδιες κούκλες, επικοινωνούν και παρουσιάζουν ένα δικό τους έργο όπως το φαντάζονται. Έτσι καλλιεργούν τον προφορικό τους λόγο και παράλληλα προβάλλουν τον εσωτερικό τους κόσμο δίνοντας την ευκαιρία στο γονιό να κατανοήσει τους προβληματισμούς και τις ανάγκες τους.
Πρόσφατα παρακολουθήσαμε την παράσταση ‘Ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας’ του Μιχάλη Χατζάκη. Η παράσταση αυτή ανέδειξε σημαντικά ζητήματα όπως αυτά της εργατικότητας, της προνοητικότητας και της υπευθυνότητας απέναντι στην τεμπελιά, την καλοπέραση και την ανευθυνότητα. ‘Ο σκοπός του τζίτζικα’, εξηγεί η κυρία Μπήτιου, ‘ήταν να εξυμνεί τη ζωή με τη μουσική και το τραγούδι του. Το μυρμήγκι, που ήταν πειθαρχημένο στους κανόνες της κοινότητας και σχεδόν φοβισμένο από τα πρέπει της βασίλισσας, ζήλεψε έστω για λίγο το ελεύθερο πνεύμα του τζίτζικα και θέλησε να δοκιμάσει να ζήσει το τώρα και όχι το αύριο όπως συνήθιζαν στην κοινότητα. Και κάποτε ήρθε ο χειμώνας! Το φινάλε του έργου διασκεδαστικό και απρόσμενο, διαφοροποιημένο κάπως από τον αρχικό μύθο, βρίσκεται πολύ πιο κοντά στα παραμύθια παρά στη σκληρότητα της πραγματικότητας. Η ιστορία μας δεν θέλει την τιμωρία του τζίτζικα από το μέρμηγκα γιατί ο προορισμός του και η ικανότητά του να τραγουδάει ήταν μαγική. Απλώς ο ‘έξυπνος’ μέρμηγκας του έδωσε την ευκαιρία να μετατρέψει το χόμπυ του σε εργασία και ταυτόχρονα διασκέδαση. Μια διασκέδαση που δεν είναι μόνο για το Εγώ αλλά για όλους μας, για το Εμείς’.
Ολοκληρώνοντας αυτή τη συζήτηση βρίσκω ενδιαφέρουσα την ιστορία του κουκλοθέατρου της ΧΑΝΘ την οποία και μοιράζομαι πολύ σύντομα μαζί σας. Η ιδέα για τη δημιουργία του ξεκίνησε το 1999 στα πλαίσια μιας έκθεσης κούκλας μαριονέτας όταν ο κύριος Μιχάλης Χατζάκης, επισκέπτης της έκθεσης, σκέφτηκε να εμψυχώσει τις κούκλες μέσω των θεατρικών του κειμένων. Από εκείνη τη στιγμή τα κλασσικά παραμύθια του αλλά και άλλου πιο σύγχρονου περιεχομένου άρχισαν να εμψυχώνονται και να απευθύνονται σε παιδιά των νηπιαγωγείων και παιδικών σταθμών αλλά και των μικρών τάξεων του Δημοτικού. Τα θεατρικά του έργα έχουν απήχηση στο κοινό γιατί στηρίζονται στη λογοτεχνική του ικανότητα και στην πολύχρονη εμπειρία του στο Θέατρο Σκιών.
Ραντεβού την επόμενη Παρασκευή με ένα καινούργιο άρθρο…η Φιλιώ και η Κατερίνα πάνε θέατρο και τους αρέσει πολύ!
