«Πόλος Έλξης και Ισορροπίας: Πόλεμος». Από τη στήλη «Σωφέρ» της Ζωής Ταυλαρίδου.
ΝΕΑ θεατρική ΣΤΗΛΗ 2016/17 – ΚΑΘΕ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ “Κ“
Πόλεμος. Ομόνοια. Σύγκρουση. Έλξη. Διχόνοια. Μίσος. Νίκη. Ήττα. Ειρήνη. Πάλη. Πόλοι.
“Οι συνδέσεις γίνονται από όλα κι από τα όχι όλα, ομόνοια – διχόνοια, συμφωνία – ασυμφωνία: απ’ όλα γεννιέται το Ένα και από το Ένα όλα» (απ. 10). Έτσι «τα αντίθετα ταιριάζουν, απ’ τις διαφορές γεννιέται η ωραία αρμονία. Τα πάντα γίνονται με την πάλη» (απ. 8). Θα πρέπει λοιπόν να διακηρύξουμε μαζί του πως «ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων» (απ. 53): ο πόλεμος είναι συμπαντικός, η ίδια η δικαιοσύνη, στο μέτρο που τείνει να εναρμονίζει τα αντίθετα δεν είναι παρά πάλη. Τα πάντα γεννώνται μέσα από τη σύγκρουση και την αναγκαιότητα (απ. 80). Αυτή η πάλη των αντιθέτων, κατά βάθος, δεν είναι άλλο από αυτή την ίδια την τραγωδία, που αντιπαραθέτει το Ένα στην πολλαπλότητα και τα πολλά στο Ένα. Πράγματι, εφόσον τα πάντα γεννώνται από το Ένα και το Ένα από τα πάντα, κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης είναι, λοιπόν, που η πολλαπλότητα ξεπηδά από το Ένα, που την γενννά και το οποίο αυτή αποχωρίζεται· κι είναι, ακριβώς, μέσα από μια άλλη σύγκρουση που η πολλαπλότητα τείνει να αρνηθεί τον εαυτό της και να ανακαλύψει και πάλι το αντίθετο της που, παρ’ ότι γεννημένη μέσα του, κάποτε εγκατέλειψε”. (Ηράκλειτος.Περί Φύσεως)
Κι αν για να συναντηθούμε με τον Ουρανό πρέπει να αγκαλιάσουμε τη Γη, αν για να ερωτευτούμε τον Άλλο, πρέπει με κάποιον τρόπο να μισήσουμε τον Εαυτό μας, αν για να συμπεριφερθούμε με σεβασμό και δικαιοσύνη, πρέπει να κατανοήσουμε την ασέβεια και την αδικία, αν το να είμαστε χώρια συντελεί στο να μείνουμε τελικά μαζί, αν το φως λάμπει καλύτερα μέσα σε μια ατμόσφαιρα σκοτεινή, αν το έρεβος αποκαλύπτει την αλήθεια των πραγμάτων, κι αν η λήθη και ο λίθος μπορούν να οδηγήσουν σε δάκρυα, αυτό μόνο η ζωή μπορεί να μας το διδάξει, συνήθως μέσα από μιαν πάλη. Όπως ένα παιδί μαθαίνει πώς να δένει τα παπούτσια του και να κάνει μόνο του ποδήλατο. Ακόμη και σε αυτές τις συνθήκες, η πάλη είναι έντονη.
Στη ζωή μας, τόσο τη βιωθείσα όσο και τη φαντασιωτική, επικρατεί μια πληθώρα αντίθετων δυνάμεων που έλκονται σε αέναο ρυθμό και ευτυχώς τείνουν προς την ισορροπία. Αυτές οι αντίθετες δυνάμεις και πόλοι συγκροτούν και συγκρατούν τους μακρόκοσμους και μικρόκοσμους του καθενός από εμάς. Ο πόλεμος των αντιθέτων είναι απαραίτητος, αλλά κατά την ταπεινή μου γνώμη ο πόλεμος ως κοινωνική συνθήκη ή βιολογικός διαχωρισμός του είδους δε δικαιολογείται. Κι εδώ θα δοθεί η έμφαση, στον πόλεμο ως βάση διαπλοκής και σύγκρουσης των αντιθέτων.
.
Στις Πορείες Τρωάδων του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία της Αναστασίας Θεοφανίδου δύο γυναίκες, η Εκάβη και η Κασσάνδρα, μητέρα και κόρη, βρίσκονται σε μια πορεία προσφυγιάς και αναζήτησης, διαγράφοντας μια διαδρομή που συνδέει το χθες με το σήμερα. Με το σχήμα του κύκλου, που βρίσκει την έκφρασή του μέσα από το ξετύλιγμα και τύλιγμα ενός κόκκινου κουβαριού, με τη μετακίνηση ποικίλων ανθρώπινων ομοιωμάτων και την αλλαγή δωματίων σε παλιό αρχοντικό δίνεται οπτικά μια πρώτη εικόνα πολέμου, ξεριζωμού και μοναξιάς. Η Εκάβη, μια εξαιρετικά τραγική φιγούρα μονολογεί παίζοντας με τις λέξεις έχασα και τίποτα. Η Κασσάνδρα ετοιμάζεται να παντρευτεί τον εχθρό της, σχεδιάζοντας να εκδικηθεί το θάνατο των δικών της μετά τον γάμο: “Ο γάμος θα γίνει στον Άδη“. Η αντίθεση ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, την αγάπη και το μίσος, μεταφέρεται αριστοτεχνικά στο πρόσφατο χθες και στο σήμερα με μια ιδιαίτερη δραματικότητα, της γυναίκας που βιάζεται και αιχμαλωτίζεται από τον άνδρα. Και τίθεται τελικά το ερώτημα, αν η αθανασία, η μακαριότητα και η απεραντότητα των θεών αναιρεί την ελευθερία των ανθρώπων. Τα ετερώνυμα έλκονται και απωθούνται διαρκώς: μητέρα-κόρη, γυναίκα-άνδρας, χθες-σήμερα, άνθρωποι είδωλα-άνθρωποι όντα, αγάπη-μίσος, ελευθερία-σκλαβιά, γάμος-κακοποίηση, αθανασία-θνητότητα. Όλα αυτά ωστόσο τείνουν σε μια ενότητα και ισορροπία, η οποία στην τέχνη επιτυγχάνεται μέσα από την κάθαρση. Και η τραγωδία αυτό ακριβώς είναι: μια ενότητα αντιθέτων, η ισορροπία τους.
“Πού είναι η Πατρίδα μας;”
.
Ο πόλεμος ως σύγκρουση στην Επιστροφή στο Σπίτι του Ματέι Βίσνιεκ σε σκηνοθεσία του Πασχάλη Αραμπατζή εμπεριέχει και το τραγικό και το κωμικό στοιχείο. Οι νεκροί ζωντανεύουν και διαπληκτίζονται για το ποιος θα μπει πρώτος σε μια παρέλαση νεκρών. Παρακαλούν τον στρατηγό και τον κολακεύουν, για να κερδίσουν μια θέση σε αυτήν, άλλοτε με χειριστική κι άλλοτε με διεκδικητική συμπεριφορά. Προβάλλουν τα τραύματά τους εν είδει διαφήμισης και η εφιαλτική τους εικόνα χαϊδεύει προκλητικά τα παπούτσια των ζωντανών (;) θεατών. Ο πόλεμος και η απώλεια του φθαρτού σώματος ανακατεύεται φύρδην μίγδην με την πλύση εγκεφάλου, τον θάνατο της ενεργούς και αφυπνισμένης σκέψης, η οποία ίσως αποκατασταθεί ως ολόκληρο ον μέσα από την απώλεια των φθαρτών μερών. Οι ανάγκες, οι ορμές και τα ένστικτα πιθανόν να πρέπει να ολοκληρωθούν και να τελειωθούν, να φτάσουν στο αμήν, για να μετουσιωθούν σε αληθινή πνευματική οντότητα, όπου η νόηση έχει άρρηκτη συνύφανση με το δυστυχώς απαξιωμένο στην εποχή μας, συναίσθημα. Το κωμικοτραγικό αυτό στοιχείο της εν παραθέσει παράστασης θεμελιώνει τη δύναμή του σε αυτήν ακριβώς την πάλη των αντιθέτων, συνθέτοντας μια ισορροπία που προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα θλίψης, θυμού και αηδίας, εκφραζόμενα με ένα μειδίαμα άλλοτε κυνικό άλλοτε συμπάθειας, και δοσμένα με ένα σκηνοθετικά φουτουριστικό τρόπο.
“Ζήτω η Πατρίδα!”
___________________________
.
Αντί Επιλόγου: Σας παραθέτω ως ολοκλήρωση των σκέψεων και των προβληματισμών μου τα εξής ποιητικά και μουσικά στοιχεία και περιμένω με ανυπομονησία τις δικές σας σκέψεις.
– Απόσπασμα από τη Ρωμιοσύνη του Γιάννη Ρίτσου (ἀπὸ τὰ Ποιήματα 1930-1960, B´, Κέδρος 1961):
Ὅλη τὴ μέρα οἱ σκοτωμένοι λιάζονται ἀνάσκελα στὸν ἥλιο.
Καὶ μόνο σὰ βραδιάζει οἱ στρατιῶτες σέρνονται μὲ τὴν κοιλιὰ στὶς καπνισμένες πέτρες
ψάχνουν μὲ τὰ ρουθούνια τὸν ἀγέρα ἔξω ἀπ᾿ τὸ θάνατο
ψάχνουνε τὰ παπούτσια τοῦ φεγγαριοῦ μασουλώντας ἕνα κομμάτι μεντζεσόλα
χτυπᾶν μὲ τὴ γροθιὰ τὸ βράχο μήπως τρέξει ὁ κόμπος τοῦ νεροῦ
μὰ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη μεριὰ ὁ τοῖχος εἶναι κούφιος
καὶ ξανακοῦν τὸ χτύπημα μὲ τοὺς πολλοὺς γύρους ποὺ κάνει ἡ ὀβίδα πέφτοντας στὴ θάλασσα
κι ἀκοῦν ἀκόμα μία φορὰ τὸ σκούξιμο τῶν λαβωμένων μπρὸς στὴν πύλη.
Ποῦ νὰ τραβήξεις; Σὲ φωνάζει ὁ ἀδερφός σου.
Χτισμένη ἡ νύχτα ὁλόγυρα ἀπ᾿ τοὺς ἴσκιους ξένων καραβιῶν.
Κλεισμένοι οἱ δρόμοι ἀπ᾿ τὰ ντουβάρια.
Μόνο γιὰ τὰ ψηλὰ εἶναι ἀκόμα δρόμος.
Κι αὐτοὶ μουντζώνουν τὰ καράβια καὶ δαγκώνουνε τὴ γλῶσσα τους
ν᾿ ἀκούσουνε τὸν πόνο τους ποὺ δὲν ἔγινε κόκκαλο.
Ἀπάνω στὰ μεντένια οἱ σκοτωμένοι καπετάνιοι ὀρθοὶ φρουροῦν τὸ κάστρο.
Κάτου ἀπ᾿ τὰ ροῦχα τους λυώνουν τὰ κρέατά τους. Ἐι, ἀδέρφι, δὲν ἀπόστασες;
Μπουμπούκιασε τὸ βόλι μέσα στὴν καρδιά σου
πέντε ζουμπούλια ξεμυτίσαν στὴ μασκάλη τοῦ ξερόβραχου,
ἀνάσα-ἀνάσα ἡ μοσκοβόλια λέει τὸ παραμύθι – δὲ θυμᾶσαι;
δοντιὰ-δοντιὰ ἡ λαβωματιά σου λέει τὴ ζωή,
τὸ χαμομήλι φυτρωμένο μὲς στὴ λίγδα τοῦ νυχιοῦ σου στὸ μεγάλο δάχτυλο τοῦ ποδαριοῦ
σοῦ λέει τὴν ὀμορφιὰ τοῦ κόσμου.
Πιάνεις τὸ χέρι. Εἶναι δικό σου. Νοτισμένο ἀπ᾿ τὴν ἁρμύρα.
Δικιά σου ἡ θάλασσα. Σὰν ξερριζώνεις τρίχα ἀπ᾿ τὸ κεφάλι τῆς σιωπῆς
στάζει πικρὸ τὸ γάλα τῆς συκιᾶς. Ὅπου καὶ νᾶσαι ὁ οὐρανὸς σὲ βλέπει.
Στρίβει στὰ δάχτυλά του ὁ ἀποσπερίτης τὴν ψυχή σου σὰν τσιγάρο
ἔτσι νὰ τὴ φουμάρεις τὴν ψυχή σου ἀνάσκελα
βρέχοντας τὸ ζερβί σου χέρι μὲς στὴν ξαστεριὰ
καὶ στὸ δεξί σου κολλημένο τὸ ντουφέκι-ἀρραβωνιαστικιά σου
νὰ θυμηθεῖς πὼς ὁ οὐρανὸς ποτέ του δὲ σὲ ξέχασε
ὅταν θὰ βγάζεις ἀπ᾿ τὴ μέσα τσέπη τὸ παλιό του γράμμα
καὶ ξεδιπλώνοντας μὲ δάχτυλα καμένα τὸ φεγγάρι θὰ διαβάζεις λεβεντιὰ καὶ δόξα.
Ὕστερα θ᾿ ἀνεβεῖς στὸ ψηλὸ καραοῦλι τοῦ νησιοῦ σου
καὶ βάζοντας καψοῦλι τὸ ἄστρο θὰ τραβήξεις μία στὸν ἀέρα
πάνου ἀπὸ τὰ τειχιὰ καὶ τὰ κατάρτια
πάνου ἀπὸ τὰ βουνὰ ποὺ σκύβουν σὰ φαντάροι πληγωμένοι
ἔτσι μόνο καὶ μόνο νὰ χουγιάξεις τὰ στοιχειὰ καὶ νὰ τρυπώσουν στὴν κουβέρτα τοῦ ἴσκιου –
θὰ ρίξεις μίαν ἴσα στὸν κόρφο τ᾿ οὐρανοῦ νὰ βρεῖς τὸ γαλανὸ σημάδι
σάμπως νὰ βρίσκεις πάνου ἀπ᾿ τὸ πουκάμισο τὴ ρώγα τῆς γυναίκας ποὺ αὔριο θὰ βυζαίνει τὸ παιδί σου
σάμπως νὰ βρίσκεις ὕστερ᾿ ἀπὸ χρόνια τὸ χεροῦλι τῆς ἐξώπορτας τοῦ πατρικοῦ σπιτιοῦ σου.
– Απόσπασμα από το “Γερμανικό Εγχειρίδιο Πολέμου” του Μπέρτολντ Μπρεχτ (Ποιήματα του Σβέντμποργκ, 1939):
Αυτοί που αρπάνε το φαΐ απ’ το τραπέζι
Κηρύχνουν τη λιτότητα
Αυτοί που παίρνουν όλα τα δοσήματα
Ζητάνε θυσίες
Οι χορτάτοι μιλάνε στους πεινασμένους
Για τις μεγάλες εποχές που θα’ρθουν
Αυτοί που τη χώρα σέρνουνε στην άβυσσο
Λες πως η τέχνη να κυβερνάς το λαό
Είναι πολύ δύσκολη για τους ανθρώπους του λαού
…
Αυτοί που βρίσκονται ψηλά λένε
Να ο δρόμος για τη δόξα
Αυτοί που είναι χαμηλά λένε
Να ο δρόμος για το μνήμα
…
Σαν θα’ρθει η ώρα της πορείας
Πολλοί δεν ξέρουν
Πως επικεφαλής βαδίζει ο εχθρός τους
Η φωνή που διαταγές τους δίνει
Είναι του εχθρού τους η φωνή
Εκείνος που για τον εχθρό μιλάει
Είναι ο ίδιος τους ο εχθρός
…
Στρατηγέ το τανκς σου
Είναι δυνατό μηχάνημα
Θερίζει δάση ολόκληρα
Κι εκατοντάδες άνδρες αφανίζει
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα
-χρειάζεται οδηγό
Στρατηγέ το βομβαρδιστικό
Είναι πολυδύναμο
Πετάει πιο γρήγορα απ’ τον άνεμο
Κι απ’ τον ελέφαντα σηκώνει βάρος πιο πολύ
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα
-χρειάζεται πιλότο
Στρατηγέ ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ
Ξέρει να πετάει
Ξέρει και να σκοτώνει
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα
-ξέρει να σκέφτεται.
– Alex Kavvadias – Ψαραντώνης The Return (Unofficial HD Video by Sigma Kappa)
Στίχοι: Μάνος Σφυράκης – Alex Kavvadias
Μουσική: Φρόσω Λάσκαρη – Τάσος Καλαϊτζής
Ενορχήστρωση: Τάσος Καλαϊτζής
Ερμηνεία: Alex Kavvadias & Ψαραντώνης
Φύσα βρε άνεμε καλά να πλεύσουμε πιο πέρα
μυρίζω βρε τη χώρα μου σε τούτο τον αέρα
σε τούτο τον αέρα
Δέκα χρόνια εγώ με όνειρά ταξίδευα για σενα
με τους θεούς αντίπαλους να με μισούν εμένα
να με μισούν εμένα.
Είναι βαριά η μοναξια και η ιστορία τρέχει
κατόρθωσα και κέρδισα μια ζωή χαμένη
A man of strength, a man of love,
A real big disaster,
This victory is in your mind,
Ignore me,
This victory is for me.
Look at the stars, look all around,
The only one left burning,
I make the rules, this world is mine,
Is it worth now dying.
Φωτογραφικό υλικό
