.
.
Από τον Στέφανο Γκιζλή.
Ταινία: Agatha et les Lectures Illimitees (Agatha and the Limitless readings)
Σκηνοθεσία: Marguerite Duras
Έτος Παραγωγής: 1981
Ταινία: In the Mood for Love (Ερωτική Επιθυμία)
Σκηνοθεσία: Wong Kar Wai
Έτος Παραγωγής: 2000
«Ήσουν πραγματικά αθώα,
και τόσο νέα ακόμη,
με μηδενική γνώση του μεγέθους της γλυκύτητας σου και της δύναμης του κορμιού σου.
Ήσουν όμορφη, το έλεγαν όλοι
και διάβαζες Μπαλζάκ.
Ήσουν η πιο λαμπερή παρουσία στην ακτή.
Κι όμως γνώριζες τόσα λίγα για αυτή σου την λάμψη όσα μπορεί να καταλάβει ένα παιδί για την τρέλα του.
Ναι, ο καιρός είναι εξαιρετικά απαλός αν αναλογιστούμε ότι έρχεται ο χειμώνας και ακόμη πως ο έρωτας μας ετοιμάζεται να επιβιβαστεί για να ταξιδέψει.
Ένα ταξίδι τόσο επίπονο που μπορεί να τον σκοτώσει»
Vacate is the word, vengeance has no place on me or her
cannot find the comfort in this world…
(Pearl Jam / Immortality)
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον ένα από τους δύο χαρακτήρες που ελάχιστα βλέπουμε, στο φιλμ της Duras. Ο τίτλος του «Agatha et les lectures Illimitees». Ο έρωτας για τη Marguerite Duras αιωρείται σε ένα ουτοπικό σύμπαν. Προσπαθεί να επιζήσει λες και τούτο είναι το κυρίαρχο στοιχείο του κόσμου. Όπως το οξυγόνο για τον εγκέφαλο. Αυτή είναι η Duras. Όσο ο μιλούσε η κάμερα της χάζευε μια ερημική, φθινοπωρινή παραλία και τα τοπία γύρω. Μια άδεια κωμόπολη, τοίχοι, δρόμοι, δύο φωνές και ένας ήλιος κρυμμένος πίσω από νυσταλέα σύννεφα. Ο θεατής με το βλέμμα του στην ήρεμη θάλασσα άκουγε από ένα παράθυρο ενός παλιού ξενοδοχείου τα λόγια δυο ερωτευμένων λίγο πριν αποχωριστούν. Από κάτω ακούγονταν ένα από τα βαλς του Brahms μπερδεμένο με τον ήχο του νερού. Το βαλς κάποια στιγμή θα τελείωνε, ο απόηχος των κυμάτων όμως όχι.

.
Απουσία, η ανώτερη μορφή παρουσίας
(James Joyce)
Υπάρχει η παρουσία και η απουσία. Όπως υπάρχει και αυτό που βλέπουμε και αυτό που δεν βλέπουμε. Αυτό που νοείται άνευ φυσικής παρουσίας και αυτό που κάνει την εμφάνιση του στο οπτικό μας πεδίο. Θα είχε ενδιαφέρον αν η παρουσία, ενός οποιουδήποτε πράγματος, μπορούσε να παραγάγει ήχο και εμείς, δεκτικοί σε τέτοια ερεθίσματα, αποκτούσαμε τη δυνατότητα να συλλάβουμε τις κυματομορφές του.
Το ενδιαφέρον, σε αυτό το θεωρητικό και καθ’ όλα παράλογο σχήμα, δεν έγκειται στον ήχο της παρουσίας αλλά του αντιθέτου της. Αν εν τέλει υπήρχε αυτή η δυνατότητα τότε το πιθανότερο είναι πως η απουσία, σε πολλές στιγμές, θα κραύγαζε.

.
Σχεδόν πάντοτε μια παρουσία δηλώνει την ίδια ακριβώς στιγμή μια απουσία. Όπως μια παραδοχή κρύβει μέσα στα σπλάχνα της, πάντα, μια άρνηση. Το συναισθηματικό ουρλιαχτό που θα μας κατακλύσει, σε περιπτώσεις, οφείλεται στον ήχο η τον απόηχο αυτού που δεν είναι εκεί. Τα αντίθετα πάντα σχηματοποιούν το ένα το άλλο. Σε άλλες περιπτώσεις μπορούμε να μιλήσουμε για μια κατάσταση σημαίνοντος και σημαινομένου.
Δεν θυμόμαστε μέρες, θυμόμαστε στιγμές
(Cesare Pavese)
Ένα μουσικό κομμάτι αρχίζει και ακούγεται. Βλέπουμε ένα γυναικείο χέρι να κρατάει ένα δοχείο. Αργή κίνηση. Η κάμερα συνεχίζει να παρατηρεί μόνο το κάτω μέρος του γυναικείου σώματος. Εμείς γνωρίζουμε ότι πρόκειται για τη Λι Ζεν. Κατεβαίνει τις σκάλες σε έναν στενό ημι-σκότεινο διάδρομο. Η κάμερα παραμένει στο ίδιο ύψος. Πλέον τη βλέπουμε ολόκληρη αλλά μόνο πλάτη. Η μουσική συνεχίζει να ακούγεται. Μπαίνει σε ένα υπόγειο μαγαζί για να γεμίζει το δοχείο της με σούπα. Εμείς καταλαβαίνουμε ότι πάλι θα δειπνήσει μόνη. Η τσάντα της ανοίγει. Βγάζει ένα μαντήλι και σκουπίζει το μέτωπο της. Έχει ζέστη. Η αργή κίνηση συνεχίζεται. Μια λάμπα κρεμασμένη από ένα καλώδιο λικνίζεται δίπλα της. Οι υπόλοιποι πελάτες που κάθονται στα τραπέζια είναι απορροφημένοι στο φαγητό και την κουβέντα. Εμείς δεν ακούμε τι λένε παρά εκείνο το μουσικό κομμάτι.

.
Όλες οι οριστικές μας αποφάσεις λαμβάνονται ενώ βρισκόμαστε σε μια ψυχολογική κατάσταση που δε διαρκεί πολύ
(Marcel Proust)
Στην αυγή της νέας χιλιετίας ο Wong Kar Wai παρουσίασε στο παγκόσμιο κινηματογραφικό κοινό μια ταινία σταθμό. Το «In the Mood for Love» αποτελεί μια σπουδή πάνω στις ερωτικές σχέσεις. Ηθελημένα η μη, το αδιέξοδο που περιήλθαν οι ήρωες του στο Χονγκ Κονγκ του 1962, αποτελεί μια από τις καλύτερες μεταφορές κατάδειξης του ερωτικού ανέφικτου. Τεχνικά αποτελεί ένα κόσμημα. Οι καθρέφτες και τα πλάνα μέσα στα πλάνα δίνουν μια ονειρική νότα. Ο Kurosawa προτιμούσε να δίνει τροφή στο βλέμμα με κινήσεις αντικειμένων η ανθρώπων σε δεύτερο επίπεδο. Το στιλιζάρισμα δεν είναι κοινό τους σημείο, αλλά η ανάγκη για μια συνεχή κίνηση σε βάθος πεδίου. Ο Kar Wai χρησιμοποιεί τα είδωλα των πρωταγωνιστών του. Πρωταγωνιστής είναι και η μουσική του. Τα κάδρα του είναι γεμάτα χρώματα. Μια αισθητική, αναγνωρίσιμη πλέον. Καλά όλα αυτά αλλά αφήσαμε μια σκηνή μισοτελειωμένη…

.
«Χαρά και μύρο της ζωής μου εμένα, που αποστράφηκα
την κάθε απόλαυσιν ερώτων της ρουτίνας».
(Κωνσταντίνος Καβάφης / Ηδονή)
Η σούπα αχνίζοντας μπαίνει στο δοχείο. Η Λι Ζεν θα πάρει το δρόμο της επιστροφής. Ανεβαίνει τις σκάλες. Τη βλέπουμε κατά πρόσωπο. Η αργή κίνηση συνεχίζεται και το μουσικό κομμάτι συνοδεύει αρμονικά τις κινήσεις της. Η γυναίκα περνά μπροστά από την κάμερα η οποία κάμερα ξαφνικά κοκαλώνει στον τοίχο δίπλα από τις σκάλες λες και αποφάσισε να μην την ακολουθήσει. Φευγαλέα βλέπουμε και την σκιά της να σβήνεται από το πλάνο.
Πέντε δευτερόλεπτα αργότερα περνά μπροστά μας ο Τσόου. Κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση ξεκινώντας και αυτός να κατεβαίνει τις σκάλες. Μια εφημερίδα βρίσκεται σφηνωμένη ανάμεσα στα πλευρά και τη μασχάλη του. Με τα χέρια στην τσέπη κατεβαίνει στο μαγειριό. Το «Yumeji’s Theme» του Umebayashi συνεχίζει να ακούγεται. Εμείς συνειδητοποιούμε σχεδόν αμέσως ότι αυτό που δεν είδαμε σε εκείνα τα πέντε δευτερόλεπτα που η κάμερα έδειχνε έναν πολυκαιρισμένο τοίχο ήταν το πρώτο ουσιαστικό βλέμμα που αντάλλαξαν η Λι Ζεν και ο Τσόου.
,

,
Καταλάβαμε ότι ήταν η πρώτη φορά που πραγματικά είδε ο ένας τον άλλο. Το πρώτο βλέμμα με ψήγματα ερωτικών υπονοούμενων. Δεν το είδαμε. Δεν χρειαζόταν να δούμε τη σκηνή. Την σχηματοποιήσαμε με τον δικό μας τρόπο. Όπως θα θέλαμε εμείς να συμβεί. Όπως θα μπορούσε να συμβεί.
Για πέντε δευτερόλεπτα που η κάμερα έδειχνε τον τοίχο εμείς παραγεμίζαμε με τις εμπειρίες και την αισθητική μας γνώση μια στιγμιαία συνάντηση κι ένα αμοιβαίας πηγής βλέμμα.
Υποκείμεθα στο βλέμμα των άλλων
(Γιάννης Σκαρίμπας)
Αυτό που δεν βλέπουμε και αντ’ αυτού το φανταζόμαστε, σχηματίζει σε στιγμές ένα απείρως μεγαλύτερο συναισθηματικό βουνό. Ο λόγος είναι ότι μπλέκονται τα δικά μας «θέλω». Τούτη η αλήθεια δεν είναι νέα. Πρώτη φορά τούτο το τέχνασμα χρησιμοποιήθηκε από τον Όμηρο. Όλοι μας μιλάμε για την ωραία Ελένη χωρίς να γνωρίζουμε πως μοιάζει. Δεν γνωρίζουμε πως μοιάζει απλά γιατί ο Όμηρος ποτέ δεν την περιέγραψε.

.
Η αισθητική κρίση ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ποικίλει διότι έξω από τις κοινωνικές συμβάσεις, υπάρχει ένας μη πεπερασμένος κόσμος εμπειριών. Σταυροδρόμια ζωής και επιλογές που χαράσσουν ανεξίτηλα γνώμες, κρίσεις και . Έτσι η Ελένη είναι δισεκατομμύρια Ελένες. Δισεκατομμύρια καθρέφτες μπροστά από ένα είδωλο. Οι καθρέφτες πολλαπλασιάζονται αέναα μπροστά από το ένα είδωλο. Όπως διαστέλλεται το σύμπαν. Η Ελένη δεν περιγράφηκε ποτέ. Αφού δεν περιγράφηκε δεν ξεθώριασε η ομορφιά της. Έμεινε σχεδόν αιθέρια. Στους αιώνες που πέρασαν και θα περάσουν, η ωραιότερη. Όσο κι διασταλεί το σύμπαν…
«Διότι, κάπου στο βάθος, ένα κομμάτι του εαυτού μας φοβήθηκε τον κόσμο γύρω μας και όσο κι αν σιχαθήκαμε τον εαυτό μας για αυτό – δεν μπορέσαμε να εγκαταλείψουμε ο ένας τον άλλον»
(Kazuo Ishiguro / Μη μ’ αφήσεις ποτέ)
Κινούμενοι σε ράγες που διακλαδίζονται, χωρίς γνώση της ενδιάμεσης διαδρομής αλλά μονάχα του προορισμού, φθειρόμαστε. Συχνά εθελοτυφλούμε μπροστά στο αναπόφευκτο του τέρματος της διαδρομής. Γνωρίζουμε αλλά δεν θέλουμε να θυμόμαστε τούτη τη γνώση. Ο προορισμός της κάθε ερωτικής σχέσης έχει ένα τέρμα. Είτε οι ράγες χάσκουν στο τέρμα ενός γκρεμού, είτε σταματούν σε κάποιο απόμερο σταθμό μιας επαρχιακής πόλης κάποιο αδιάφορο κυριακάτικο απόγευμα το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.

.
Δεν τελειώσαμε, όμως, με το «In the mood for love». Είμαστε στη μέση της διαδρομής. Πρέπει να πούμε κι άλλα. Το σημαντικότερο εξ αυτών είναι ότι είτε εκουσίως, είτε ακουσίως, ο Ζακ Λακάν βρέθηκε στο Χονγκ Κονγκ του Kar Wai εκεί στα 1962. Έτσι λοιπόν αυτό το άρθρο δεν έχει φτάσει ακόμη στον προορισμό του…
Φωτογραφικό υλικό