Η αποκάλυψη ότι η Θεία Σταματίνα (Γιούλη Τσαγκαράκη), μια εμβληματική προσωπικότητα της τηλεοπτικής σειράς «Σέρρες» του Γιώργου Καπουτζίδη, είναι ίντερσεξ άτομο έφερε το θέμα στο επίκεντρο της τηλεοπτικής προσοχής στην Ελλάδα.
Η σκηνή, όπου η γιατρός εξηγεί στη Σταματίνα και τον αδερφό της, Λευτέρη (Γιώργος Γάλλος), την πραγματικότητά της, ήταν συγκλονιστική και κέρδισε θετικά σχόλια για τον τρόπο με τον οποίο παρουσίασε τον πρώτο ίντερσεξ χαρακτήρα στην ελληνική μυθοπλασία. Συγκεκριμένα, η σειρά τόνισε τις ιστορικές παρεμβάσεις «κανονικοποίησης» στις οποίες υποβλήθηκε η Σταματίνα ως βρέφος/παιδί, χωρίς τη συγκατάθεσή της, αναδεικνύοντας τις διαχρονικές αδικίες που υπέστησαν τα ίντερσεξ άτομα.
Τι σημαίνει ο όρος ίντερσεξ;
Ο όρος ίντερσεξ (intersex, διαφυλικό/ή/ό) αποτελεί έναν όρο-ομπρέλα που αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα φυσικών παραλλαγών στα χαρακτηριστικά του φύλου (sex characteristics) ενός ατόμου, τα οποία δεν εμπίπτουν στους αυστηρούς ιατρικούς ορισμούς του αρσενικού ή του θηλυκού.
Αυτές οι διαφορές είναι εγγενείς (δηλαδή, το άτομο γεννιέται με αυτές) και μπορεί να αφορούν:
- Χρωμοσώματα φύλου (π.χ., XXY ή άλλες παραλλαγές αντί για τα τυπικά XX ή XY).
- Γεννητικά όργανα (εξωτερικά ή εσωτερικά).
- Ορμονικά προφίλ ή την απόκριση του σώματος στις ορμόνες.
- Γονάδες (ωοθήκες, όρχεις ή μικτός ιστός, π.χ., ωοθηκόρχεις).
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ίντερσεξ κατάσταση αφορά τη βιολογική ποικιλομορφία του φύλου (sex) και δεν ταυτίζεται με την ταυτότητα φύλου (gender identity) ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό (sexual orientation) ενός ατόμου. Τα περισσότερα ίντερσεξ άτομα αυτοπροσδιορίζονται ως άνδρες ή γυναίκες, αλλά κάποια μπορεί να ταυτίζονται ως μη-δυαδικά ή με άλλες ταυτότητες.
Στατιστικά Στοιχεία
Τα ίντερσεξ άτομα εκτιμάται ότι αποτελούν περίπου το 1,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, ποσοστό που συγκρίνεται, για παράδειγμα, με τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν κόκκινα μαλλιά ή γεννιούνται δίδυμα.
Η Αλλαγή του Όρου
Ο παλαιότερος και πλέον ακατάλληλος και στιγματιστικός όρος ήταν «ερμαφρόδιτος». Ο όρος αυτός έχει αντικατασταθεί από το «ίντερσεξ» (intersex) ή «διαταραχές της ανάπτυξης του φύλου (ΔΑΦ)», αν και και ο τελευταίος όρος αμφισβητείται από πολλούς ακτιβιστές, καθώς αντιμετωπίζει τη βιολογική ποικιλομορφία ως «διαταραχή» ή «παθολογία».
Ιστορική Διαδρομή του Όρου και των Δικαιωμάτων
Από την Αρχαιότητα…
Η παρουσία ατόμων με ποικιλόμορφα χαρακτηριστικά φύλου καταγράφεται ήδη από την αρχαιότητα. Ιστορικά κείμενα, μεταξύ άλλων από τον Ιπποκράτη, περιγράφουν περιπτώσεις που δεν εντάσσονταν αυστηρά στα δυαδικά πρότυπα του αρσενικού και του θηλυκού. Στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, υπήρχαν ενίοτε αναφορές σε μορφές με χαρακτηριστικά και των δύο φύλων, αν και η πλήρης αποδοχή τους ποίκιλλε ανάλογα με την εποχή και τον πολιτισμό.
…Στον Σύγχρονο Όρο
- Ο όρος «intersexuality» εμφανίζεται σε μια παραλλαγή του το 1917, και στη συνέχεια καθιερώνεται πιο συστηματικά από τη δεκαετία του 1940 από Βρετανούς μελετητές.
- Η συστημική χρήση του όρου «ίντερσεξ» και η αρχή του ακτιβισμού για τα δικαιώματα των ίντερσεξ ατόμων τοποθετείται τη δεκαετία του 1980 και του 1990, με την ίδρυση των πρώτων οργανώσεων. Το 1993 θεωρείται κομβικό έτος για την καθιέρωσή του.
Οι Αδικίες και οι «Επεμβάσεις Κανονικοποίησης»
Η ιστορία των ίντερσεξ ατόμων, ιδιαίτερα μέχρι πρόσφατα, συνδέεται στενά με τις ιατρικές παρεμβάσεις που αποσκοπούσαν στην «κανονικοποίηση» του φύλου. Αυτές οι επεμβάσεις, γνωστές ως Intersex Genital Mutilation (IGM), πραγματοποιούνταν συχνά σε βρέφη ή μικρά παιδιά, χωρίς τη δική τους συναίνεση, με στόχο να τους αποδοθεί ένα καθαρά αρσενικό ή θηλυκό φύλο. Αυτές οι πρακτικές, που κάποτε είχαν την έγκριση της ιατρικής κοινότητας, προκάλεσαν ανεπανόρθωτες σωματικές και ψυχολογικές βλάβες.
Νομική Προστασία και Δικαιώματα
Η αναγνώριση των αδικιών και η διεκδίκηση των δικαιωμάτων άρχισε να κερδίζει έδαφος.
- 2011: Η Christiane Völling κέρδισε μια ιστορική δίκη στη Γερμανία, επιδικάζοντας αποζημίωση για μη συναινετική επέμβαση αλλαγής φύλου στην οποία υποβλήθηκε. Ήταν η πρώτη φορά που αναγνωρίστηκε επίσημα η αδικία των αναγκαστικών ιατρικών παρεμβάσεων.
- Διεθνής Αναγνώριση: Το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν εκδώσει ψηφίσματα που καλούν τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν νομοθετική προστασία των ίντερσεξ ατόμων.
- Ελλάδα (2022): Η Ελλάδα έγινε η πέμπτη χώρα παγκοσμίως και η τέταρτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση που θεσμοθέτησε την απαγόρευση των ιατρικών ή χειρουργικών παρεμβάσεων «κανονικοποίησης» φύλου σε ίντερσεξ βρέφη και παιδιά (Νόμος 4958/2022). Τέτοιες πράξεις επιτρέπονται πλέον σε ανήλικα άτομα άνω των 15 ετών και μόνο με την ελεύθερη και ενημερωμένη συναίνεσή τους, ενώ η πραγματοποίηση χωρίς άδεια επιφέρει ποινικές κυρώσεις στους ιατρούς.
Παρά τις νομοθετικές εξελίξεις, η κοινωνική αποδοχή παραμένει ένα ζητούμενο. Η έλλειψη γνώσης γύρω από την ίντερσεξ πραγματικότητα συντηρεί το στίγμα και την προκατάληψη.
Η σκηνή της θείας Σταματίνας αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή για την ορατότητα των ίντερσεξ ατόμων (το “Ι” στο ΛΟΑΤΚΙ+ ακρωνύμιο) και την ανάγκη για ενσυναίσθηση και αναγνώριση της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.
@ant1tv Αυτή κι αν ήταν αποκάλυψη! Η θεια Σταματίνα ειναι το «Ι» στο ΛΟΑΤΚΙ. 🏳️🌈 👉 Οι #Serres έρχονται την Τρίτη στις 22:30 στον ΑΝΤ1. #ant1tv #StayTuned
