Χάρμα η ταινία του Γούντι Αλεν ΜΑΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΕΛΗΝΟΦΩΣ. Κριτική από τον Παναγιώτη Τιμογιαννάκη.
Αυτό που θαυμάζω στον Γούντι Αλεν είναι πως ένας άνθρωπος, που επί 50 παρά κάτι χρόνια, κάνει ΚΑΘΕ χρόνο ταινία, κι όμως εξακολουθεί να έχει κάτι να πει! Προηγούμενο τέτοιο δεν υπάρχει..
Και δεν είναι ένας ηλικιωμένος που σέρνεται η που δεν εννοεί να αποσυρθεί ενώ θα έπρεπε. Μα κάθε φορά βλέπεις ένας έργο μεστό, ζωηρό, ευφυές, άλλοτε καλύτερο κάποτε κατώτερο (του προηγουμένου), μιά φιλμογραφία που παράγει αριστουργήματα, ενδιάμεσες ταινίες, μα και στις αποτυχίες που είναι υπαρξιακό ΔΙΚΑΙΩΜΑ για τους ανθρώπους, πόσο μάλλον για τους ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ, στέκεται στις επάλξεις διότι όλο και κάτι ευφυές ή ιδιοφυές ή μεγαλοφυές, έστω κι ως στιγμιότυπα, θα πεταχτεί κι από κει μέσα.
Παρακολουθούσα τη “ΜΑΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΕΛΗΝΟΦΩΣ”, την πρόσφατη ταινία του. Μα τι χάρμα ήταν αυτό! Οχι, δεν πρόκειται για μεγάλο έργο. Πρόκειται όμως για ΠΟΛΥ ΟΜΟΡΦΟ έργο.
Και το κάνει όμορφο, ο ίδιος φυσικά διότι κι αν υποθέσουμε πως στην ηλικιακή του δύση συνομιλεί “εντός” του με το Επέκεινα κι αναρωτιέται αν υπάρχει κι ως που φτάνει ή αν υπάρχουν όλα αυτά που στα νιάτα του αρνήθηκε κι αμφισβήτησε ή φοβήθηκε, εκείνο που μας αιχμαλωτίζει είναι το πως αυτό το μεταπλάθει σε καλλιτεχνική δημιουργία. Οπότε, έχουμε να ασχοληθούμε με το έργο κι όχι με το τι θέλει να πει με το έργο ο Γούντυ Άλεν για τον απλούστατο λόγο πως ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΡΓΟ, ΤΟΤΕ ΜΙΛΑΕΙ ΜΟΝΟ ΤΟ ΕΡΓΟ. Στον καλλιτέχνη αυτό που κοιτάμε είναι το ΠΩΣ το κάνει. Το τι θέλει να πει είναι αυτό που θέλει να δείξει.
Μεταβάλει λοιπόν μιά υπαρξιακή αγωνία σε στόρι, σε υπόθεση, σε χαρακτήρες , σε πλοκή, η διάθεση του είναι περιπαικτική άρα υιοθετεί και πάλι την κωμωδία ως είδος για να εκφραστεί, που την ξέρει καλά και της έχει δώσει μιά προσωπική υπογραφή ώστε εντός της να κινείται ανέτως κι η κωμωδία του επειδή είναι ‘σοφιστικέ” μιά και σοφιστίκ είναι κι ο ίδιος, χρειάζεται διάλογο. Για μιά ακόμα αφορά, αφέθηκα στη γοητεία της ατάκας, στην ευφυία της ατάκας, μα και στο πόσο περίτεχνα μοιράζει ατάκες και φτιάχνει χαρακτήρες.
Και δεν είναι ένας ηλικιωμένος που σέρνεται η που δεν εννοεί να αποσυρθεί ενώ θα έπρεπε. Μα κάθε φορά βλέπεις ένας έργο μεστό, ζωηρό, ευφυές, άλλοτε καλύτερο κάποτε κατώτερο (του προηγουμένου), μιά φιλμογραφία που παράγει αριστουργήματα, ενδιάμεσες ταινίες, μα και στις αποτυχίες που είναι υπαρξιακό ΔΙΚΑΙΩΜΑ για τους ανθρώπους, πόσο μάλλον για τους ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ, στέκεται στις επάλξεις διότι όλο και κάτι ευφυές ή ιδιοφυές ή μεγαλοφυές, έστω κι ως στιγμιότυπα, θα πεταχτεί κι από κει μέσα.
Παρακολουθούσα τη “ΜΑΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΕΛΗΝΟΦΩΣ”, την πρόσφατη ταινία του. Μα τι χάρμα ήταν αυτό! Οχι, δεν πρόκειται για μεγάλο έργο. Πρόκειται όμως για ΠΟΛΥ ΟΜΟΡΦΟ έργο. Και το κάνει όμορφο, ο ίδιος φυσικά διότι κι αν υποθέσουμε πως στην ηλικιακή του δύση συνομιλεί “εντός” του με το Επέκεινα κι αναρωτιέται αν υπάρχει κι ως που φτάνει ή αν υπάρχουν όλα αυτά που στα νιάτα του αρνήθηκε κι αμφισβήτησε ή φοβήθηκε, εκείνο που μας αιχμαλωτίζει είναι το πως αυτό το μεταπλάθει σε καλλιτεχνική δημιουργία. Οπότε, έχουμε να ασχοληθούμε με το έργο κι όχι με το τι θέλει να πει με το έργο ο Γούντυ Άλεν για τον απλούστατο λόγο πως ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΡΓΟ, ΤΟΤΕ ΜΙΛΑΕΙ ΜΟΝΟ ΤΟ ΕΡΓΟ. Στον καλλιτέχνη αυτό που κοιτάμε είναι το ΠΩΣ το κάνει. Το τι θέλει να πει είναι αυτό που θέλει να δείξει.
Μεταβάλει λοιπόν μιά υπαρξιακή αγωνία σε στόρι, σε υπόθεση, σε χαρακτήρες , σε πλοκή, η διάθεση του είναι περιπαικτική άρα υιοθετεί και πάλι την κωμωδία ως είδος για να εκφραστεί, που την ξέρει καλά και της έχει δώσει μιά προσωπική υπογραφή ώστε εντός της να κινείται ανέτως κι η κωμωδία του επειδή είναι ‘σοφιστικέ” μιά και σοφιστίκ είναι κι ο ίδιος, χρειάζεται διάλογο. Για μιά ακόμα αφορά, αφέθηκα στη γοητεία της ατάκας, στην ευφυία της ατάκας, μα και στο πόσο περίτεχνα μοιράζει ατάκες και φτιάχνει χαρακτήρες. Γι αυτό και αναδεικνύονται ηθοποιοί στις ταινίες του και κρέμονται πάνω από τα τηλέφωνα μη και τους καλέσει ο Γούντυ Άλεν να παίξουν σε ταινία του. Όπως εδώ για παράδειγμα που δεν ξέρεις από που να αρχίσεις; Φυσικά και θα ξεκινήσουμε από τον Κόλιν Φερθ που του φτιάξει ένα έξοχο άλτερ εγκο, λογικοφανές κι ειρωνικό, με χαρακτήρα που δεν αφήνει πτυχή ακάλυπτη.
Θα πάμε στην Εμα Στόουν. Και θα μοιραστώ την αγωνία της αν μετά τον Γούντι Άλεν βρεθεί κάποιος να την πάει παραπέρα από τις πόρτες που ο Γούντι της άνοιξε σε αυτή την ταινία. Στην υπέροχη Τζάκι Γοτίβερ, της οποίας ο ρόλος δεν είναι μεγάλος αλλά βρήκε ένα στοιχείο για το ρόλο που επιτρέπει στην Αυστραλή ηθοποιό να δημιουργήσει. Την Μάρσα Γκέι Χάρντεν έχει λίγο ριγμένη, φαντάζομαι πως φοβήθηκε ότι θα πλάτειαζε το έργο αν την “άνοιγε” περισσότερο, οπότε δεν της έδωσε πολλή εμφάνιση, στο λίγο όμως που τη χρειάστηκε του ανέβασε τις σκηνές. Και σε όλους τους άρρενες ηθοποιούς που πλαισιώνουν τον Φερθ- μην αραδιάσω ονόματα. Είναι όλοι τους ΥΠΕΡΟΧΟΙ με υπέροχους , μικρούς ή μεγάλους, ρόλους.
Θα πάω στην υπεραγαπημένη Αιλίν Οτκινς που της φτιάχνει ένα ρόλο ιριδένιο, μιάς σνομπ κυρίας, θείας, που έχει πολλές ομοιότητες με την Κυρία Χίγκινς του Μπέρναρντ Σω στον “Πυγμαλίωνα”, τη μαμά του καθηγητή δηλαδή. Α, κι εδώ θα σταθώ όχι μόνο γιατί και το φινάλε, η τελική σκηνή του έργου, μοιάζει να έρχεται από το “Ωραία μου κυρία” αλλά ακριβώς γι αυτό, επειδή μου ξεκλείδωσε μιά πόρτα, προς ποιά κατεύθυνση βάδιζε σε αυτή την ταινία ο Γούντυ Άλεν. Όχι, δεν ήταν ούτε του Νίτσε, κι ας τον αναφέρει, ούτε των αστυνομικών λογοτεχνών επειδή προσδίδει ένα μυστηριακό κατιτίς στην πλοκή του, μα ήταν πάνω στον Μπέρναρντ Σω. Ενας γέρων φιλόσοφος, ευφυής, που ειρωνεύεται, γκρεμίζει, σαρδονίως χαμογελά, ανατρέπει ακόμα και τον ίδιο τον εαυτό του (μιά σκηνή προσευχής του Κόλιν Φερθ είναι ύψιστο τέτοιο δείγμα) μεγαλυφυώς μοιράζει ρόλους και στοχάζεται αλλά σε δικά του θέματα ώστε να διαφοροποιείται από το πρότυπο. Πιθανόν αυτό να μην του είναι καν συνειδητό. Εμείς λέμε τι βλέπουμε μιά και δεν είμαστε στο μυαλό του μέσα την ώρα που γράφει.
Ολα αυτά, όμως, δεν φτάνουν για να μεθύσει ο θεατής αν δεν έχει φτιαχτεί όμορφα η ταινία. Εδώ είναι που ο Γούντυ Αλεν είναι και μεγάλος σκηνοθέτης. Το πως αυτά τα διδάσκει, τα συνθέτει και τα ζωντανεύει με την εναρμόνιση των ηθοποιών, το πως φτιάχνει πλαίσιο και περιβάλλον, πως αναπαριστά χώρους της γαλλικής Ριβιέρας του 1928 διότι ένας πραγματικός μεγάλος σκηνοθέτης πρέπει να ξέρει και σε ποιούς συνεργάτες θα καταφύγει. Αυτή η σκηνογραφική διεύθυνση βάζει πλώρη για πεντάδα Οσκαρ. Τι χώροι, τι λεπτομέρειες, τι γκατζετάκια, τι έπιπλα.Τα αλά “Γκάτσμπυ” κοστούμια, επίσης…
Θα πάω στην υπεραγαπημένη Αιλίν Οτκινς που της φτιάχνει ένα ρόλο ιριδένιο, μιάς σνομπ κυρίας, θείας, που έχει πολλές ομοιότητες με την Κυρία Χίγκινς του Μπέρναρντ Σω στον “Πυγμαλίωνα”, τη μαμά του καθηγητή δηλαδή. Α, κι εδώ θα σταθώ όχι μόνο γιατί και το φινάλε, η τελική σκηνή του έργου, μοιάζει να έρχεται από το “Ωραία μου κυρία” αλλά ακριβώς γι αυτό, επειδή μου ξεκλείδωσε μιά πόρτα, προς ποιά κατεύθυνση βάδιζε σε αυτή την ταινία ο Γούντυ Άλεν. Όχι, δεν ήταν ούτε του Νίτσε, κι ας τον αναφέρει, ούτε των αστυνομικών λογοτεχνών επειδή προσδίδει ένα μυστηριακό κατιτίς στην πλοκή του, μα ήταν πάνω στον Μπέρναρντ Σω. Ενας γέρων φιλόσοφος, ευφυής, που ειρωνεύεται, γκρεμίζει, σαρδονίως χαμογελά, ανατρέπει ακόμα και τον ίδιο τον εαυτό του (μιά σκηνή προσευχής του Κόλιν Φερθ είναι ύψιστο τέτοιο δείγμα) μεγαλυφυώς μοιράζει ρόλους και στοχάζεται αλλά σε δικά του θέματα ώστε να διαφοροποιείται από το πρότυπο. Πιθανόν αυτό να μην του είναι καν συνειδητό. Εμείς λέμε τι βλέπουμε μιά και δεν είμαστε στο μυαλό του μέσα την ώρα που γράφει. Ολα αυτά, όμως, δεν φτάνουν για να μεθύσει ο θεατής αν δεν έχει φτιαχτεί όμορφα η ταινία. Εδώ είναι που ο Γούντυ Αλεν είναι και μεγάλος σκηνοθέτης. Το πως αυτά τα διδάσκει, τα συνθέτει και τα ζωντανεύει με την εναρμόνιση των ηθοποιών, το πως φτιάχνει πλαίσιο και περιβάλλον, πως αναπαριστά χώρους της γαλλικής Ριβιέρας του 1928 διότι ένας πραγματικός μεγάλος σκηνοθέτης πρέπει να ξέρει και σε ποιούς συνεργάτες θα καταφύγει. Αυτή η σκηνογραφική διεύθυνση βάζει πλώρη για πεντάδα Οσκαρ. Τι χώροι, τι λεπτομέρειες, τι γκατζετάκια, τι έπιπλα.Τα αλά “Γκάτσμπυ” κοστούμια, επίσης…Η φωτογραφία που καλείται να δώσει ένα λαμπερό και λουσάτο τόνο σε αυτή τη Ριβιέρα των εσωτερικών χώρων και κάποιων μίνιμουμ εξωτερικών (αλλά και το ελάχιστο, πάλι εσωτερικών χώρων Βερολίνο της πρώτης σκηνής), οι μουσικές επιλογές εκείνης της συγκεκριμένης τζαζ και όχι μόνο…μέχρι Ραβέλ ακούμε.
Οι μοντέρ του ήχου αποτύπωσαν κέφι σε αυτά τα δεσίματα.
Να τι σημαίνει όμορφο φιλμ
ΥΓ. Υπόθεση δεν θα διηγηθώ. Μετά από τόσα που είπα για την ταινία, αφήνω την υπόθεση σε σας, να την απολαύσετε από την πρώτη ως την τελευταία εικόνα, όπως την απόλαυσα κι εγώ.
Να τι σημαίνει όμορφο φιλμ
ΥΓ. Υπόθεση δεν θα διηγηθώ. Μετά από τόσα που είπα για την ταινία, αφήνω την υπόθεση σε σας, να την απολαύσετε από την πρώτη ως την τελευταία εικόνα, όπως την απόλαυσα κι εγώ.
Φωτογραφικό υλικό
