Συνεντεύξεις συγγραφέων στην «Κ» 2021/22
.
Συνέντευξη στην Μιλάντα Σαρικιαχίδου για την Κουλτουρόσουπα.
Η Βασιλική Μαρκάκη έχει σπουδάσει Πολιτιστική Διαχείριση, Οργάνωση και Διοίκηση Μουσείων, Ιστορία της Τέχνης και Διεθνείς Σχέσεις, στην Ελλάδα και την Αγγλία, ενώ από το 2017 εργάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ως συντονίστρια του προγράμματος e-learning του Μουσείου. Αυτό είναι το τρίτο βιβλίο της. Παράλληλα, ο Ζήνωνας Ζαμπακίδης μεγάλωσε στην Ελλάδα και στη συνέχεια επέστρεψε στην Αγγλία για προπτυχιακές σπουδές στα οικονομικά και μεταπτυχιακές στο μάρκετινγκ. Μετά από τη δεκαετή του παραμονή εκεί και την εργασία στον κλάδο των επιχειρήσεων και της συμβουλευτικής, αποφάσισε να ασχοληθεί με τον τομέα που πάντα αγαπούσε: την εκπαίδευση.
Το συγγραφικό ντουέτο καταπιάνεται με την ιστορία της Ελλάδας και μας προσφέρει ανα διαστήματα παιδικά βιβλία γεμάτα γνώση, χαρά και χρώμα. Από τις εκδόσεις Πατάκη φέτος κυκλοφορεί το βιβλίο τους Η Μυρτώ και η Σμύρνη των θαυμάτων, τιμώντας τα 100 χρόνια από την Καταστροφή της.
Σήμερα ο μέσος Έλληνας δοκιμάζεται ποικιλοτρόπως. Πιστεύετε ότι η Τέχνη και ειδικότερα η λογοτεχνία μπορεί να βοηθήσει;
ΖΖ: Πράγματι όλα αυτά που βιώνουμε και οι συνεχείς αλλαγές μας έχουν κάνει να χάσουμε την εσωτερική μας ισορροπία. Η τέχνη, οπως έχει συμβεί πάντα σε παρόμοιες περιόδους μεγάλων αναταραχών στο παρελθόν θα επηρεαστεί από αυτές και θα αλλάξει. Ισως να επιτρέψει σε μάς να τις κατανοήσουμε και να τις εσωτερικεύσουμε με μια ψύχραιμη ματιά.
ΒΜ: Μιλώντας γενικότερα για την τέχνη και προερχόμενη επαγγελματικά από τα μουσεία, έναν χώρο που συνδέεται με την τέχνη, μπορώ να σας πω ότι αποδεδειγμένα – σύμφωνα με τελευταίες έρευνες – αποτελούν έναν τομέα που ο κόσμος εμπιστεύεται. Ταυτόχρονα, στο εξωτερικό έχουν αρχίσει να… συνταγογραφούν επισκέψεις σε μουσεία για την αντιμετώπιση του στρες. Και το κατανοώ: η ηρεμία που νιώθεις σε ένα μουσείο, η αίσθηση του να αφήνεις στην είσοδο όλα τα άλλα σου θέματα, η επαφή με μοναδικά έργα τέχνης και ευρήματα σε συνδέει όχι μόνο με τον εαυτό σου αλλά και με τον κόσμο όπως ήταν κι όπως άλλαζε. Τι πιο όμορφο; Αυτό για την τέχνη συνολικά. Η λογοτεχνία συγκεκριμένα, για μικρούς ή μεγάλους, συχνά δίνει διέξοδο και παρέχει λύσεις: ένας ήρωας για παράδειγμα που αντιμετωπίζει μια δυσκολία μπορεί να αποτελέσει σημείο ταύτισης και παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή ανάλογα με τη στάση του.
Ο συγγραφέας είναι ένας πνευματικός άνθρωπος της εποχής του. Ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος ενός συγγραφέα στα σημερινά χρόνια;
ΖΖ: Δεν είμαι σίγουρος πως ο συγγραφέας είναι αναγκαστικά ενας πνευματικός άνθρωπος. Μπορεί όμως να πιάσει τον παλμό της εποχής, να την εκφράσει και να συνδέσει επίσης το σήμερα με το χθές προσφέροντας μια συνέχεια.
ΒΜ: Σίγουρα ένας συγγραφέας (θα πρέπει να) είναι ένας πνευματικός άνθρωπος. Πώς θα συνεισφέρει στο μαγικό κόσμο της λογοτεχνίας και πώς θα δημιουργήσει μια συνάφεια ανάμεσα στο συγγραφικό έργο και τις ζωές των ανθρώπων θεωρώ πως είναι δυο βασικοί στόχοι ενός συγγραφέα.
Στην εποχή μας ένας συγγραφέας μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τους νέους; Αν ναι, πώς μπορεί να γίνει αυτό;
ZZ: Οι νέοι έχουν πολλά εναύσματα και πολλά πρότυπα που τα επιλέγουν με το δικό τους πομπό και τη δική τους κρίση. Αν ο συγγραφέας είναι (η θέλει) να αποτελέσει πρότυπο για τους νέους πρέπει να γράψει με τρόπο που να συνδεθεί με το δικό τους μήκος κύματος, να πει κάτι αληθινό και να τους ταξιδέψει.
ΒΜ: Θεωρώ πως σίγουρα ο συγγραφέας θα πρέπει να εμπνέει με το έργο του. Εκτός των άλλων, δεν ακούμε πια μικρά παιδιά να λένε «θέλω να γίνω συγγραφέας». Αυτό σίγουρα συνδέεται με τα κοινωνικά πρότυπα αλλά και με την μια σκληρή αλήθεια: είναι λίγοι αυτοί που θα βιοποριστούν με τη συγγραφική τους ιδιότητα.
Η λογοτεχνία λειτουργεί ως πομπός αντιλήψεων και ηθικών αξιών. Ποια είναι η άποψή σας;
ZZ: Σίγουρα! Κάθε βιβλίο, όπως και κάθε θεατρική παράσταση και άλλη μορφή τέχνης, δίνει το στίγμα και εκφράζει με κάποιο τρόπο την αντίληψη περί «σωστού» και «λάθους» του κάθε συγγραφέα. Αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί. Στη παιδική λογοτεχνία ίσως είναι ακόμα πιο σημαντικό αυτό γιατί ακόμα πλάθονται συνειδήσεις.
ΒΜ: Ένα εξαιρετικό παράδειγμα βιβλίων που στην εποχή τους κατακρίθηκαν ως πολύ ελαφρά αναγνώσματα αλλά είχαν ξεχωριστή συνεισφορά στην καταγραφή των ηθών ήταν τα βιβλία του Ξενόπουλου. Και είναι αδιαμφισβήτητα ‘εύκολα’ βιβλία να διαβαστούν. Στις σελίδες τους όμως συναντάς μια άλλη εποχή, τις πολιτικές αποφάσεις, την ζωή των ανθρώπων και τις διαπροσωπικές σχέσεις, τα απόνερα της καταστροφής της Σμύρνης και την επίπτωσή τους στην ελληνική κοινωνία. Μαζί με αυτά γνωρίζεις περιοχές της Ελλάδας (κυρίως Αθήνα και Επτάνησα) όπως ήταν έναν αιώνα πριν: τα καταστήματα, τις γειτονιές, την οικιστική ανάπτυξη. Ήταν κατεξοχήν ηθογραφήματα που λειτουργήσαν ως εγκυκλοπαίδειες των αντιλήψεων του Μεσοπολέμου και τελικά επιβίωσαν άλλων αναγνωσμάτων της εποχής τους.
Στην εποχή της τεχνολογίας, που όλοι χρησιμοποιούν τους υπολογιστές και ειδικά οι νέοι έχουν απομακρυνθεί από το βιβλίο, πώς θα μπορούσε η λογοτεχνία να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος;
ΖΖ : Είναι αλήθεια πως έχουν απομακρυνθεί. Υπάρχουν μάλιστα και αναλύσεις που καταλήγουν πως οι Έλληνες είναι από τους ουραγούς στην Ευρώπη στο διάβασμα βιβλίου. Αν είναι να περιοριστεί αυτό πρέπει μάλλον να ξεκινήσει από το σπίτι. Aπο την αγάπη των γονιών για το διάβασμα! Μελέτες καταλήγουν πως η ύπαρξη πολλών βιβλίων σε ένα σπίτι μπορεί να οδηγήσει σε πιο έξυπνα παιδιά. Και ο περιορισμός των τεχνολογιών ειδικά σε πολύ μικρά παιδιά είναι σημαντικός, οπως μας λέει και ο ΠΟΥ. Και το σχολείο βέβαια βοηθάει. Εγω ειχα ενα καθηγητή αγγλικών στο σχολείο που ζωντάνευε τόσο πολύ τα βιβλία που διαβάζαμε και αναλύαμε που με έκανε να αγαπήσω τη λογοτεχνία.
ΒΜ: Παράλληλα με αυτά, βλέπουμε ένα εξαιρετικά ανεβασμένο επίπεδο παγκοσμίως στις εκδόσεις, την εικονογράφηση, και πολύ πιο προσεγμένες δουλειές αισθητικά. Αλλά θα πρέπει να υπάρχει συντονισμένη πολιτική προώθησης του βιβλίου. Σε πολλές χώρες υφίσταται κάτι αντίστοιχο – υπάρχουν δηλαδή καλές πρακτικές που μπορεί η Πολιτεία να υιοθετήσει.
Η τέχνη ξεκινάει από το εξώφυλλο ενός βιβλίου ή από το εσωτερικό του;
ΖZ: Και τα δύο είναι σημαντικά. Ενώ ωραίο εξώφυλλο φτιαγμένο με αγάπη μπορεί να ωθήσει έναν αναγνώστη να δώσει μια ευκαιρία σε ένα βιβλίο.
ΒΜ: Εκ των πραγμάτων ξεκινάει από το εσωτερικό – το κείμενο θα εμπνεύσει και την εικονογράφηση στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, και φυσικά μαζί και το εξώφυλλο. Αλλά ειδικά για τα παιδικά βιβλία, η εικονογράφηση μπορεί να κάνει όλη τη διαφορά. Είχα κι είχαμε την τύχη μέχρι στιγμής οι συνεργασίες με εικονογράφους να είναι εξαιρετικές και με πανέμορφο αποτέλεσμα!
Πως απαντάτε σε όσους κατατάσσουν τα βιβλία σε κατηγορίες όπως «ελαφριά» ή «γυναικεία» λογοτεχνία;
ZZ: Δε νομίζω πως έχουν ουσία αυτοί οι χαρακτηρισμοί. Ειδικά η κατηγορία γυναικεία λογοτεχνία δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει. Αλλωστε εγω λατρεύω τα έργα της Τζέιν Όστιν και της Πέρλ Μπάκ.
ΒΜ: Η απόλαυση του βιβλίου είναι καθολική και διαρκής. Αυτό που αλλάζει είναι οι επιλογές αναλόγως της διάθεσης, της ώρας και τόσων άλλων παραγόντων. Πάντως ανέκαθεν υπήρχαν και τα ‘βαριά’ και τα ‘ελαφριά’ βιβλία – και μαζί αυτή η συζήτηση για την αξία του κάθε είδους!
Κάθε μήνα εκδίδονται καινούργια μυθιστορήματα. Πώς θα ξεχωρίσει ο αναγνώστης το λογοτεχνικά άρτιο έργο;
ZZ: Δεν είμαι σίγουρος ότι μπορεί ή ούτε καν οτι χρειάζεται. Το σημαντικό είναι ο καθένας να βρεί βιβλία που να του/της μιλάνε και να του/της προσφέρουν κάτι. Σίγουρα πάντως η ενημέρωση βοηθάει όπως και η διάθεση να δοθεί η ευκαιρία σε ένα βιβλίο που ίσως ο αναγνώστης να θεωρεί λίγο πιο δύσκολο.
Ισχύει και σε σας πως προτιμάτε να διαβάζεται ξένους παρά Έλληνες συγγραφείς;
ZZ: Οχι δε θα το έλεγα. Υπάρχουν φανταστικά βιβλία τόσο ξένα οσο και ελληνικά που έχουν να προσφέρουν πολλά σε έναν αναγνώστη. Ισως τα ξένα βιβλία προβάλλονται πιο έντονα και συχνά με την αίσθηση πως είναι μοναδικά. Για αυτό πιθανώς διαβάζονται πιο πολύ αλλά και για αυτό συχνά απογοητεύουν.
ΒΜ: Θέλω να διαβάζω ένα καλό βιβλίο, ανεξαρτήτως καταγωγής του συγγραφέα. Όταν ένας ξένος συγγραφέας σε κερδίζει, σημαίνει ότι σε συστήνει στο δικό του κόσμο – σε ταξιδεύει από τον καναπέ σου. Όμως όταν διάβασα το ‘Μεγάλο Αλγέρι’ που αναφέρεται στις μανιάτικες βεντέτες, ένιωσα να συνδέομαι τρόπον τινά με το οικογενειακό μου παρελθόν που σχετίζεται με τέτοια γεγονότα. Βιβλία Ελλήνων συγγραφέων περιέχουν συνδέσεις με το κοινωνικό πλαίσιο, τις οποίες κατανοούμε βαθύτερα και μας βοηθούν να γνωρίσουμε το δικό μας παρελθόν και παρόν.
Ποιο βιβλίο θεωρείτε πως σας άλλαξε τη ζωή/τον τρόπο που σκέφτεστε;
ΖΖ. Είναι πάρα πολλά! Και αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία και τις εμπειρίες μου. Αν έπρεπε όμως να διαλέξω ένα θα ήταν το Ο άνθρωπος που γνώριζε πολλά της Catherine David. Ξεκίνησε μέσα μου μια αναζήτηση για τον Ουμανισμό και την Αναγέννηση που κρατάει πάνω από μια δεκαετία πια.
ΒΜ: Με στιγμάτισαν τα παιδικά βιβλία του Καζαντζάκη, και ειδικά τα ‘Παλάτια της Κνωσού’. Ζωντάνεψε πανέμορφα στο παιδικό μου μυαλό την καθημερινότητα στην αρχαία Κρήτη και τη μινωική αυλή, ενώ σε πολύ μικρή ηλικία με σύστησε στους Λαούς της Θάλασσας. Ακόμη πιο σημαντικά, αυτό το βιβλίο μου έδειξε ότι η καθημερινή ζωή είναι ενδιαφέρουσα όταν ξέρεις πώς να μιλήσεις γι’ αυτήν, και μαζί ότι η αρχαιότητα δεν είναι μόνο μάχες και μύθοι – η πραγματική μαγεία κρύβεται στις ζωές των απλών ανθρώπων που στήριζαν με μύριους τρόπους τα αρχιτεκτονικά, πολεμικά και καλλιτεχνικά θαύματα για τα οποία μιλάμε με θαυμασμό σήμερα.
Ποιον συγγραφέα θαυμάζετε και ποιο βιβλίο του θα θέλατε να είχατε γράψει ο ίδιος;
ΖΖ. Eίναι πολλά τα ιερά τέρατα της λογοτεχνίας από τον Σαίξπηρ, το Καζαντζάκη, τον Τόλκιν, τον Γκιμπράν, τον Ρίτσο που εγω τουλάχιστον απλώς να θαυμάσω μπορώ ξέροντας πως δε θα μπορέσω να φτάσω ούτε στο ελάχιστο τη μαγεία τους. Ολα τα βιβλία τους θα ήθελα να τα είχα γράψει!
ΒΜ: Μιλώντας για βιβλία λογοτεχνίας, αγαπώ ιδιαίτερα τους συγγραφείς που δημιουργούν κόσμους και τους μοιράζονται με τους αναγνώστες τους. Φεράντε, Αλιέντε, Μαρκές, Ντόνα Ταρτ… Ειδικά της τελευταίας λάτρεψα (και ελαφρώς ζήλεψα) την δικαίως πολυβραβευμένη Καρδερίνα.
Είναι αλήθεια ότι σε κάθε βιβλίο συναντούμε βιώματα και μηνύματα του συγγραφέα του;
ΖΖ: Ναι αναμφίβολα, με την εξαίρεση ίσως των πολύ τεχνικών βιβλίων. Αυτό που είμαστε βγαίνει στη γραφή μας, ακόμα και στο τι επιλέγουμε να γράψουμε.
ΒΜ: Βλέπουμε σίγουρα τον τρόπο σκέψης του συγγραφέα που ξεδιπλώνεται μέσα από τις περιπέτειες και τις σκέψεις των ηρώων.
Πιστεύετε στα happy end; Τα συναντούμε στα βιβλία σας;
ΖΖ: Ναι πιστεύω! Είμαι από το τη φύση μου αισιόδοξος! Στα δυο βιβλία που έχω γράψει με τη γυναίκα μου αν οχι happy end υπάρχει μια προσπάθεια να δοθεί μια αισιόδοξη χροιά. Αλλα ακόμα και σε ένα βιβλίο οικονομικών που έχω γράψει από μόνος μου και θα εκδοθεί μέσα στον Φεβρουάριο υπάρχει η αίσθηση πως τα πράγματα ισως να βελτιωθούν στο μέλλον.
ΒΜ: Στη ‘Μυρτώ και τη Σμύρνη και των Θαυμάτων’ η Μυρτώ και η Αθηνά φεύγουν από τη Σμύρνη εγκαίρως. Οπότε, ναι, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι πρόκειται για happy end των κεντρικών ηρωίδων. Αλλά όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη στο Παρίσι της Ανατολής και τι μοίρα βίωσαν όσοι έμειναν πίσω. Ειδικά σε βιβλία βασισμένα σε ιστορικά γεγονότα, τα οποία είναι το genre μας τρόπον τινά, μοιραία σε καθοδηγεί η ίδια η ιστορία…
Πως νιώσατε όταν εκδόθηκε το πρώτο σας βιβλίο;
ΖΖ: Ομολογώ ανακούφιση. Είχε καθυστερήσει πολύ λόγω του πρώτου lockdown παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του εκδοτικού και ήθελα απλά να το πάρω στα χέρια μου.
ΒΜ: Πράγματι, μια ανακούφιση για την ολοκλήρωση του έργου. Η δουλειά για την έκδοση του βιβλίου δε σταματάει με την κατάθεσή του στον εκδοτικό! Είναι απίστευτα περίπλοκες οι εργασίες που έχουν να γίνουν από εκείνο το σημείο ως την κυκλοφορία του βιβλίου.
Όταν γράφετε έχετε στο μυαλό σας τους αναγνώστες;
ΖΖ: Ναι. Εχω στο μυαλό μου τι θέλω να γράψω αλλά σκέφτομαι πως θα κατανοήσει ο αναγνώστης αυτά που γράφω, τι νόημα θα του περάσω, τι θα αισθανθεί και αν αυτός είναι ο στόχος μου.
ΒΜ: Εντελώς αισιόδοξα είμαι σίγουρη ότι θα τους εμπνεύσει το κείμενο και η έρευνα που κρύβεται πίσω του. Από τη στιγμή που ακούω από τον εκδοτικό ότι ένα βιβλίο έκλεισε και πάει στο τυπογραφείο, ξεκινάει το άγχος για τους αναγνώστες και την άποψή τους για το βιβλίο μου. Αυτό δε σταματάει ποτέ…
Τι σκέπτεστε όταν σας ασκούν κριτική για κάποιο έργο σας με την οποία δεν συμφωνείτε;
ΖΖ. Την λαμβάνω πολύ στα σοβαρά! Θέλω να είμαι ερευνώ κατα πόσο αυτή η κριτική έχει μέσα της ψεγάδια αλήθειας και μέσα από αυτή μπορώ να βελτιωθώ. Η μόνη εξαίρεση είναι γνωρίζω πως η κριτική αυτή είναι κακόβουλη. Σε αυτή την περίπτωση την αγνοώ.
ΒΜ: Δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια κριτική που να θεώρησα άδικη. Από εκεί και πέρα, η προσωπική γνώμη του καθενός είναι ατομική υπόθεση και απολύτως σεβαστή, όσο και να μη μας αρέσει!
Πως γεννήθηκε η ιδέα για το παρόν βιβλίο σας;
ΖΖ. Το παρόν βιβλίο « Η Μυρτώ και η Σμύρνη των Θαυμάτων» ,που το έγραψα με τη γυναίκα μου Βασιλική Μαρκάκη, αφηγείται το τελευταίο καλοκαίρι ενος κοριτσιού (της Μυρτώς) στη Σμύρνη πριν την καταστροφή. Διαβάζοντας για τη Σμύρνη μας συνεπήρε και τους δυο η μοναδικότητα, η ιδιαιτερότητα και η ομορφιά της Σμύρνης που παρόμοια της δεν υπήρχε στον Ελλαδικό χώρο. Καθώς είναι και 100 χρόνια από τη καταστροφή της Σμύρνης θελήσαμε να γράψουμε ένα βιβλίο για αυτό το θέμα μεσα απο το οποίο να φαίνεται η ομορφιά της Σμυρνης με μια μικρή υπόνοια για τη καταστροφή που έρχεται.
ΒΜ: Τα 100 χρόνια από τη μεγάλη καταστροφή της Σμύρνης είναι ένας λόγος από μόνος του. Δυστυχώς σε σύγκριση με άλλα ιστορικά γεγονότα που άλλαξαν την πορεία του ελληνικού κράτους το συγκεκριμένο φαίνεται πάντα να παραβλέπεται κάπως. Λογικό καθώς κουβαλά έντονα συναισθήματα, όχι εθνικής περηφάνειας όπως άλλα ιστορικά γεγονότα, και ακόμη πονάει πολύ κόσμο. Αλλά, όπως έλεγε κι ο Αναγνωστάκης, στα παιδιά πρέπει να λέμε την αλήθεια.
Τι ελπίζετε να αποκομίσει ο αναγνώστης διαβάζοντας το βιβλίο σας;
ΖZ: Να αποκτήσουν τα παιδιά μια αίσθηση για τη Σμύρνη , τη ζωή και τη κουλτούρα των Σμυρνιών , τις συνήθειες και τις παραδόσεις τους. Να νιώσουν τα χρώματα, τα αρώματα της και τις γεύσεις της!
ΒΜ: Το βιβλίο μας είναι ένα ιστορικό παραμύθι για το παρά-ένα μιας κρίσιμης στιγμής της ελληνικής ιστορίας, στο οποίο πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι και η καθημερινότητά τους – και δευτερευόντως τα γεγονότα που εκτυλίσσονται παράλληλα. Ο αναγνώστης θα μάθει λεπτομέρειες για την τόσο διαφορετική ζωή στη Σμύρνη και θα θαυμάσει το επίπεδο μέσα από ένα ελκυστικό παραμύθι. Σκοπός μας να ζωντανέψει αυτή η τόσο ιδιαίτερη πόλη που το ελληνικό της στοιχείο μετά από αιώνες εξαφανίστηκε πριν από 100 χρόνια. Βοηθάει κι η εξαιρετική εικονογράφηση της Άννας Τζώρτζη που ζωντανεύει ακόμη περισσότερο το κείμενο. Το τέλος επιτρέπει διαφορετική διαχείριση σε κάθε αναγνώστη, κι αυτό έχει τη χάρη του.
Δείτε ΟΛΕΣ τις συνεντεύξεις συγγραφέων της “Κ” με μια ματιά εδώ
..
Ακολουθήστε το Kulturosupa.gr στα social media