Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα #ΜεΤηΜατιάΤηςΝέλης
Όλοι ανεξαιρέτως, σε διαφορετικές στιγμές της ζωής μας, αντιμετωπίζουμε μια αγχογόνα συνθήκη για την οποία χρειάζεται να υποστηριχθούμε είτε από κάποιον κοντινό μας είτε από κάποιον ειδικό. Όταν αγχωνόμαστε δεν χρειαζόμαστε μόνο μια συμβουλή για το τι να κάνουμε. Απεναντίας αυτό που χρειαζόμαστε είναι έναν καλό ακροατή που θα ακούσει με προθυμία όλα όσα έχουμε να μοιραστούμε μαζί του. Ο Γούντυ Άλλεν είπε ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν αλλά μπορούμε να καταστρέψουμε το παρόν με το να ανησυχούμε για το μέλλον. Μήπως αυτή η δήλωση περιγράφει το άγχος; Μήπως τελικά το άγχος δεν είναι τίποτα άλλο από μια ανησυχία για το μέλλον; Η ψυχολόγος Μαρία Σκαρλάτου συμφωνεί με τη φράση του Γούντυ Άλλεν η οποία περιγράφει με εξαιρετικό τρόπο το άγχος. Όπως υποστηρίζει η ίδια, ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αγχωθεί με το παρελθόν επειδή δεν μπορεί να ασκήσει σε αυτό κανέναν έλεγχο. Το παρόν και το μέλλον όμως είναι υπό διαμόρφωση και απαιτούν ανάληψη ευθύνης. Σίγουρα το καθημερινό άγχος περιλαμβάνει και την ανησυχία για το αύριο. Πιστεύει μάλιστα ότι η διάσταση του παρόντος είναι η πιο κυρίαρχη. Το ‘εδώ και τώρα’, το σήμερα, το τι κάνουμε με όλα αυτά που παλεύουμε από το πρωί μέχρι το βράδυ. Οι επιλογές στο τώρα θα επηρεάσουν φυσικά και το αύριο.
Φέρνω στο μυαλό μου όλες εκείνες τις φορές που αγχώθηκα για κάτι και συνειδητοποιώ πως τις περισσότερες από αυτές τις φορές το άγχος μου ήταν δυσανάλογο των καταστάσεων που βίωνα ή που επρόκειτο να βιώσω. Κι όμως ακόμα κι αν το ξέρουμε, δεν παύουμε να αγχωνόμαστε για το μέλλον. Γιατί άραγε; Το παρελθόν πέρασε και μέχρι ενός βαθμού, σύμφωνα με την κυρία Σκαρλάτου, υπάρχει η αναγκαστική αποδοχή του από τη στιγμή που συμβιβαζόμαστε με το γεγονός ότι δεν μπορούμε να το αλλάξουμε. Το μέλλον, όμως, μπορεί να επηρεαστεί από τις τωρινές αποφάσεις μας. Και ό,τι δεν είναι στο χέρι μας, μας προκαλεί φόβο και δέος. Φοβόμαστε το άγνωστο επειδή δεν το ορίζουμε. Δεν μπορούμε να είμαστε γνώστες. Ό,τι αφορά το μέλλον ξεφεύγει από εμάς. Ό,τι δεν ελέγχουμε γίνεται πηγή φόβου, ανασφάλειας και άγχους. Αφορά τη δική μας ζωή και τη δική μας πορεία. Γι’ αυτό θα θέλαμε να μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα συμβεί κάτι που θα μας προκαλέσει πόνο.
Γίνεται συχνά λόγος για ‘καλό’ και ‘κακό’ άγχος. Στην πρώτη περίπτωση το ‘καλό’ ή φυσιολογικό άγχος μας κινητοποιεί και μας προετοιμάζει για την είσοδο σε μια δύσκολη κατάσταση, όπως για παράδειγμα συμβαίνει όταν αγχωνόμαστε προτού δώσουμε εξετάσεις ή όταν πρόκειται να αποχωριστούμε ένα αγαπημένο πρόσωπο. Στη δεύτερη περίπτωση το ‘κακό’ ή παθολογικό άγχος εκλύεται σε καταστάσεις στις οποίες δεν θα υπήρχε καν φυσιολογικό άγχος ή αν θα υπήρχε θα ήταν σε άλλο βαθμό. Η κυρία Σκαρλάτου εξηγεί πως αυτό που μας προβληματίζει είναι η καταστροφική πλευρά του άγχους και που αυτή υπάρχει όταν δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε. Το άγχος έχει τη μάσκα πολλών διαφορετικών συναισθημάτων. Έχει φόβο, έχει στεναχώρια, είναι κινητήριος δύναμη μια που μας δίνει ενέργεια για να αγωνιστούμε για στόχους. Μας αγχώνει το καινούργιο, οι αλλαγές στη ζωή μας, η λήψη αποφάσεων για καταστάσεις στην καθημερινότητα αλλά και για καταστάσεις που γνωρίζουμε ότι θα επηρεάσουν το μέλλον μας. Δεν μας αγχώνουν μόνο τα δυσάρεστα, μας αγχώνουν και οι ευχάριστες αλλαγές. Μια σχέση που γίνεται πιο σοβαρή, μια προαγωγή, ο ερχομός ενός παιδιού, μια μετακόμιση. Το κλειδί στη διαχείριση του άγχους είναι να έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες. Αν λέμε ‘δεν θέλω να έχω άγχος’ είναι μη ρεαλιστική προσδοκία. Το ‘θέλω να μάθω να διαχειρίζομαι το άγχος μου’ είναι μια ρεαλιστική προσδοκία. Το άγχος είναι ένας προσαρμοστικός μηχανισμός που μας βοηθά στην επιβίωση.
Ασφαλώς και θέλω να μάθω αν αγχώνονται και τα δύο φύλα παρόλο που κάτι μου λέει ότι το άγχος πλήττει και άντρες και γυναίκες. Η απάντηση της ειδικού επιβεβαιώνει την υποψία μου: ‘Άγχος υπάρχει και στα δύο φύλα, εκφράζεται όμως με διαφορετικούς τρόπους. Έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες ναι μεν αγχώνονται περισσότερο στην καθημερινότητα, αλλά παράλληλα είναι πιο ανθεκτικές στο άγχος μακροπρόθεσμα. Οι γυναίκες έχουν καλύτερη επαφή με το συναίσθημά τους, αναλύουν περισσότερο, συζητούν πιο πολύ για το τι αισθάνονται και αυτό λειτουργεί ανακουφιστικά. Στην καθημερινότητά τους φορτώνονται πολύ περισσότερες πρακτικές ευθύνες σχετικά με το σπίτι ή με το μεγάλωμα των παιδιών ή τη φροντίδα μελών της ευρύτερης οικογένειας. Όλη αυτή η ευθύνη λειτουργεί επιβαρυντικά. Οι άνδρες από μικρή ηλικία εκπαιδεύονται στο να αγνοούν τα συναισθήματά τους θεωρώντας τα αδυναμία χαρακτήρα. Η παραδοχή και η έκφραση του συναισθήματος, δεν συνάδει με το στερεότυπο του δυνατού άντρα, ο οποίος δεν παραδέχεται ότι φοβάται, ότι αγχώνεται. Όσο κι αν αυτό αλλάζει στις νεότερες γενιές, τα στερεότυπα έχουν απίστευτη δύναμη και βαθιές ρίζες. Η εποχή που ζούμε, με τον απαιτητικό ρυθμό και τις υπερβολικές απαιτήσεις, δεν αφήνει πολύ χώρο για μια ζωή με λιγότερο άγχος. Θέλει πολλή προσπάθεια για να μειωθεί και αυτό ισχύει για άνδρες και γυναίκες’.
Όσο συζητάμε, θυμάμαι συνεδρίες με θεραπευόμενους που φέρνουν το άγχος τους ελπίζοντας να ανακουφιστούν αφού πρώτα το εξηγήσουν και το διαφοροποιήσουν από το φόβο μια που άλλο είναι το άγχος και άλλο ο φόβος. Ο φόβος και το άγχος, υποστηρίζει η συνεντευξιαζόμενη, εμφανίζονται συχνά μαζί και τα συμπτώματα, που έχουν, μοιάζουν πολύ. Υπάρχουν όμως βασικές διαφορές. Ο φόβος δημιουργείται από μια άμεση και συγκεκριμένη απειλή. Είναι έντονο συναίσθημα που μας προετοιμάζει για άμεση αντίδραση για αντίδραση φυγής ή μάχης ή παγώματος. Από την άλλη το άγχος δημιουργείται από απροσδιόριστη, αόριστη μελλοντική απειλή. Είναι επίμονο, παρατεταμένο αίσθημα ανησυχίας που προετοιμάζει για μελλοντική απειλή.
Αν και θα περίμενε κανείς να είναι από τις πρώτες σκέψεις ενός ανθρώπου, που βιώνει άγχος, να αναζητήσει βοήθεια από έναν ειδικό, αυτό που διαπιστώνω όλα τα χρόνια που εργάζομαι ως επαγγελματίας ψυχικής υγείας διαψεύδει αυτή την προσδοκία. Δεν είναι τελικά τόσο εύκολο να απευθυνθεί κάποιος σε έναν ειδικό για να υποστηριχθεί. Κι όταν το κάνει, το κάνει όταν φτάσει το άγχος του να γίνει παθολογικό προκαλώντας μεγάλη δυσκολία στη λειτουργικότητά του. Αυτό τουλάχιστον δηλώνει η κυρία Σκαρλάτου για να συνεχίσει λέγοντας πως οι κρίσεις άγχους ή πανικού είναι συνήθως αυτές που αναγκάζουν τον αγχώδη άνθρωπο να απευθυνθεί και να ζητήσει βοήθεια. Στο σημείο αυτό έχουν επηρεαστεί ο ύπνος του, οι διαπροσωπικές σχέσεις και τα σωματικά συμπτώματα είναι βασανιστικά και μη διαχειρίσιμα. Φοβάται, συνήθως, ότι έχει κάτι οργανικό και επισκέπτεται γιατρούς για σωματικές ενοχλήσεις. Όταν φτάσει να αποδεχτεί την ψυχολογική διάσταση, τότε χτυπά την πόρτα του ειδικού ψυχικής υγείας. Και σε αυτή τη φάση, λόγω της δυσφορίας που υπομένει, συνεργάζεται. Αφήνει τον ειδικό να τον βοηθήσει γιατί έχει δοκιμάσει άλλους τρόπους που δεν απέδωσαν. Όσο για το σχήμα της ψυχοθεραπείας, η ομαδική δείχνει να είναι το ιδανικότερο μια που η ομάδα συνδέει τον έναν με τον άλλον δίνοντας πολλούς καθρέφτες και πολλές διαφορετικές οπτικές. Η ομάδα δημιουργεί ένα δίχτυ ασφαλείας που από μόνο του είναι ασπίδα στο άγχος. Στις μέρες μας που όλα είναι ατομικά, ασύνδετα και χωρίς επικοινωνία, η ομάδα είναι η απάντηση στη μοναξιά, στην αποξένωση, στην αποσύνδεση.
Ο Μπεν Φλέτσερ υποστηρίζει πως η μέθοδος για να μειώσουμε το στρες δεν είναι να μειώσουμε τις απαιτήσεις αλλά να αυξήσουμε την υποστήριξη. Η ειδικός συμφωνεί μαζί του θεωρώντας ότι είμαστε εξαιρετικά ευέλικτα όντα και μπορούμε να ανταποκριθούμε σε πολύπλοκες καταστάσεις με την προυπόθεση να έχουμε ψυχική υγεία. Οι σημαντικοί άλλοι και η σύνδεση μαζί τους είναι η καλύτερη ασπίδα απέναντι στην αποδιοργάνωση, στην πίεση. Η εποχή μας είναι η εποχή της ατομικότητας, της παραγωγικότητας, της εικόνας και όχι της ουσίας, του ανταγωνισμού και της αποσύνδεσης. Επικίνδυνη εποχή για την ψυχική μας υγεία και για τις ανθρώπινες σχέσεις. Τρέφονται άλλα κομμάτια μας, αλλά πεινούν τα κομμάτια που έχουν να κάνουν με τη σύνδεση, με τους άλλους. Θα βρούμε ξανά την ψυχική μας ηρεμία όταν εστιάσουμε στη σύνδεση, στην αγκαλιά, στο άγγιγμα, στο χτίσιμο συνηθειών που περιλαμβάνουν τους ανθρώπους μας. Οι σημαντικοί άλλοι σβήνουν την κούραση και μειώνουν το άγχος με ένα μαγικό τρόπο.
Φτάνοντας σιγά σιγά προς το τέλος αυτής της συζήτησης, της ζητώ να συνοψίσει τις κυριότερες συνέπειες του άγχους στη ζωή μας. Εκείνη απαντά: ‘Οι συνέπειες του παθολογικού άγχους είναι πολλές. Μας εμποδίζει στην καθημερινή λειτουργικότητά μας με πολλούς τρόπους. Προκαλεί δυσφορία, απόγνωση, παραίτηση. Βασανίζει με πολλά σωματικά συμπτώματα και ενοχλήσεις. Η σημαντικότερη συνέπεια για μένα είναι μία: δεν μας αφήνει να χαρούμε και να απολαύσουμε το παρόν. Μας κάνει να χάνουμε τον εαυτό μας, τις σχέσεις μας, να αποσυντονιζόμαστε, να ζούμε την αγωνία του τι θα γίνει αύριο, λησμονώντας το παρόν. Σαν να ζούμε απόντες από τη δική μας ζωή. Μεγαλώνει το φόβο, την αίσθηση ανασφάλειας και ανεπάρκειας. Κάνει τον κόσμο τρομακτικό και αφιλόξενο’.
Επιλέγω να κλείσω και αυτή τη συνάντηση προσκαλώντας την καλεσμένη στην αφήγηση μιας εμπειρίας της με θεραπευόμενο, που υπέφερε από άγχος. Η ίδια ομολογεί ότι μπορεί να θυμηθεί πολλές ιστορίες. Ξεχωρίζει, όμως, μία για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο και προτού μιλήσει για αυτήν τονίζει ότι οι άνθρωποι, που συνήθως απευθύνονται για να δουλέψουν το άγχος τους, είναι ηλικιακά μικρότεροι και σε φάσεις ζωής έντονα απαιτητικές λόγω πολλών υποχρεώσεων. Οι μεγαλύτερες ηλικίες επιλέγουν ευκολότερα μια φαρμακευτική αγωγή για να διαχειριστούν το άγχος. Δεν θέλουν να προσπαθήσουν οι ίδιοι ίσως επειδή έχουν κουραστεί πολύ από τη μάχη με το άγχος. Ανακαλεί λοιπόν την ιστορία μιας κυρίας, 75 ετών, που είχε πάει στο γραφείο της λέγοντας ‘Δεν έχω άλλο χρόνο, θέλω βοήθεια’. Η κυρία αυτή είχε γενικευμένο άγχος για χρόνια. Είχε βάλει σκοπό πριν πεθάνει να ταξιδέψει με αεροπλάνο στο εξωτερικό για να δει την εγγονή της που θα έσβηνε το πρώτο κεράκι της στα πρώτα της γενέθλια. Σε μια συνεδρία παραδέχτηκε στην ψυχολόγο: ‘Μια ζωή το άγχος μου, έκανε ό,τι ήθελε. Πριν πεθάνω, θα κάνω εγώ ό,τι θέλω’. Και το έκανε, καταλήγει η κυρία Σκαρλάτου. Και μας διδάσκει αυτή η ιστορία ότι δεν χρειάζεται να φτάσουμε στα 75 για να έχουμε μια ποιοτική ζωή, ψυχική υγεία και ελεγχόμενο άγχος. Μας παρακινεί να ξεκινήσουμε από σήμερα!
Κρατώ αυτό το τελευταίο σαν θησαυρό. Να ξεκινήσουμε από σήμερα! Αυτή είναι η καλύτερη προτροπή ειδικά σήμερα, που είναι η ημέρα ευαισθητοποίησης για το άγχος και με αφορμή αυτή τη μέρα γράφτηκε το συγκεκριμένο άρθρο. Ας ξεκινήσουμε από σήμερα λοιπόν! Και μέχρι το επόμενο άρθρο, στο οποίο θα ανταμώσουμε ξανά, να θυμόμαστε πως δεν αξίζει να αγχωνόμαστε για αυτά που δεν ελέγχουμε μα και ούτε για τα άλλα που έγιναν και ανήκουν στο χθες.
