Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα #ΜεΤηΜατιάΤηςΝέλης
Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ είπε ότι η ευτυχία είναι ένα μικρό σπίτι με μια μεγάλη κουζίνα. Τόσο απλό. Κι αυτό με πάει πίσω στα παιδικά μου χρόνια. Τότε που οι μυρωδιές από τα φαγητά και τα γλυκά της μαμάς μου γέμιζαν την καρδιά μου με αγάπη και ικανοποιούσαν όλες μου τις αισθήσεις! Οι εικόνες που αποτύπωσα από τα οικογενειακά γεύματα των τριών μας αλλά και τις διατροφικές μας συνήθειες αντέχουν στο χρόνο εξακολουθώντας να κουβαλάνε μια γλυκιά ανάμνηση. Είναι όμως έτσι για όλους; Έχουν και άλλοι παρόμοια βιώματα; Έχουν άραγε οι διατροφικές μας συνήθειες τις ρίζες τους στην παιδική ηλικία;
Η διατροφολόγος Βαρβάρα Καραγιαννίδου εξηγεί πως πράγματι στην παιδική μας ηλικία οι διατροφικές επιλογές των γονέων / φροντιστών μας, καθορίζουν και επηρεάζουν τις δικές μας επιλογές τόσο στην υγεία μας όσο και στη διαμόρφωση οικείων και αγαπημένων γεύσεων ή/και το αντίθετο. Τα παιδιά, συνεχίζει, τρώνε τροφές που τους είναι οικείες. Δεν μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει όταν λέμε ότι ένα τρόφιμο κάνει καλό στην υγεία ή ότι επιδρά μακροχρόνια στην υγεία μας. Όταν το κλίμα των καθημερινών οικογενειακών γευμάτων είναι, συνήθως, ευχάριστο, θετικό και ενισχυτικό, τα παιδιά τείνουν να μιμούνται τις συνήθειες των γονιών τους και να τις υιοθετούν ακόμα και πολύ αργότερα, δηλαδή στην ενήλικη ζωή τους. Όταν υπάρχει πίεση και εξαναγκασμός προς υιοθέτηση υγιεινών επιλογών ή αρνητικό κλίμα στα οικογενειακά τραπέζια, τότε τα παιδιά θα αντιδράσουν και δεν θα υιοθετήσουν τις γονεϊκές συνήθειες. Ειδικά οι κακές συνήθειες, που αποκτώνται σε αυτήν την ηλικία, δύσκολα αλλάζουν μετέπειτα.
Θέλω να μάθω τους λόγους για τους οποίους είναι σημαντική η υγιεινή διατροφή των παιδιών και πώς μπορεί ο σύγχρονος γονιός να συμβάλλει σε αυτήν. Η κυρία Καραγιαννίδου υποστηρίζει ότι η παιδική ηλικία αποτελεί την περίοδο ανάπτυξης του ανθρώπινου σώματος. Η ανάπτυξη είναι στην πραγματικότητα αύξηση του βάρους και του ύψους ως αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού των κυττάρων. Επηρεάζεται τόσο από γενετικούς παράγοντες (κληρονομικότητα) όσο και από περιβαλλοντικούς με σημαντικότερο αυτόν της διατροφής. Τι σημαίνει όμως καλή διατροφή; ‘Καλή διατροφή σημαίνει άριστη σωματική και πνευματική ανάπτυξη’, δηλώνει η ειδικός και συνεχίζει λέγοντας ‘Για να είναι δυνατή η άριστη ανάπτυξη πρέπει να υπάρχει επαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Τα τρόφιμα παρέχουν στον οργανισμό ενέργεια και τα απαραίτητα δομικά συστατικά για τη σύνθεση νέων ιστών. Παρόλο που το βάρος του παιδιού (και ειδικά ο λιπώδης ιστός) επηρεάζεται από το συνολικό ποσό της ενέργειας της δίαιτας, η αύξηση των οστών (σε μήκος και πυκνότητα) και του μυϊκού ιστού επηρεάζονται τόσο από την ποσότητα όσο και από την ποιότητα της διατροφής. Η παιδική ηλικία είναι η καλύτερη και ίσως η τελευταία ευκαιρία για τους γονείς να επηρεάσουν τις συνήθειες των παιδιών τους’.
Πώς εκπαιδεύουν αλήθεια οι γονείς τα παιδιά τους στο ζήτημα της διατροφής; Την απάντηση μας τη δίνει και πάλι η κυρία Καραγιαννίδου. ‘Από τη μια διδάσκουν με τη συμπεριφορά τους και αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά τους και από την άλλη μπορούν να διαμορφώσουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν τα παιδιά τους επιλέγοντας τα τρόφιμα και τις δραστηριότητές τους και προωθώντας την ανάπτυξη ικανοτήτων παρασκευής και ετοιμασίας γευμάτων. Οι γονείς θα πρέπει να προωθούν τα θρεπτικά τρόφιμα με θετικό και ευχάριστο τρόπο και να δίνουν ανεξαρτησία στα παιδιά τους ως προς την επιλογή τροφίμων. Δεν πρέπει να πιέζουν τα παιδιά να φάνε για να τους ευχαριστήσουν αλλά ούτε να προσφέρουν φαγητό ή γλυκό ως ανταμοιβή για καλή συμπεριφορά’.
Σύμφωνα πάντως με ερευνητικά δεδομένα, σκέφτομαι, οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών απέχουν κατά πολύ από ένα ισορροπημένο πλάνο διατροφής και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να μας προβληματίσει όλους, γονείς και ειδικούς. Η κυρία Καραγιαννίδου συμφωνεί με αυτό που σκέφτομαι και συμπληρώνει πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν επιτρέπει τους γονείς να επηρεάσουν θετικά τα παιδιά τους προς την υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών επιλογών. Οι γονείς σπάνια, σε καθημερινή βάση, γευματίζουν μαζί με τα παιδιά τους. Ένα μεγάλο ποσοστό γονιών δεν μαγειρεύει καθημερινά σπιτικό φαγητό επιλέγοντας έτοιμα γεύματα που τις περισσότερες φορές είναι λιπαρά, πλούσια σε αλάτι και συντηρητικά. Επιπλέον, τα σχολικά κυλικεία προσφέρουν κατά βάση μη υγιεινά τρόφιμα που είναι περισσότερο δελεαστικά για τα παιδιά. Μεγαλώνοντας τα παιδιά επηρεάζονται από τις συνήθειες των συνομηλίκων τους και δυστυχώς οι μη υγιεινές είναι αυτές που υιοθετούνται ευκολότερα.
Φέρνω στο μυαλό μου τα δικά μου παιδικά χρόνια και θυμάμαι πως το πρωινό ήταν απαραίτητο και δεν υπήρχε ούτε μία μέρα που θα έφευγα για το σχολείο χωρίς να φάω πρωινό. Κι αυτή η συνήθεια έμεινε μέχρι και σήμερα που αδυνατώ να σκεφτώ να ξεκινήσω τη μέρα μου χωρίς αυτό το πρώτο και τόσο σημαντικό γεύμα. Κι όμως υπάρχουν γονείς που δεν έμαθαν στα παιδιά τους να τρώνε πρωινό γιατί δεν έτρωγαν ούτε οι ίδιοι. Πώς βρίσκει αυτό την ειδικό; Το πρωινό είναι το βασικότερο γεύμα της ημέρας, θα πει. Κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου ο οργανισμός μας βρίσκεται σε κατάσταση νηστείας. Ξυπνώντας τα επίπεδα της γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα είναι χαμηλά με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος και το νευρικό μας σύστημα να μην έχουν ‘καύσιμα’ για να λειτουργήσουν. Αυτά τα καύσιμα τα παρέχει το πρωινό γεύμα το οποίο θα εφοδιάσει τον οργανισμό μας με ενέργεια και θρεπτικά συστατικά για την άριστη λειτουργία του. Αν δεν καταναλώσουμε πρωινό θα νιώθουμε κόπωση και αδυναμία συγκέντρωσης. Επομένως οι γονείς οφείλουν να παρέχουν το πρωινό γεύμα τόσο στους ίδιους όσο και στα παιδιά τους.
Επανέρχομαι στο θέμα της συγκέντρωσης μια που σίγουρα ενδιαφέρει τους γονείς. Αναρωτιέμαι λοιπόν ποιες είναι οι τροφές που θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στο ημερήσιο διατροφικό πρόγραμμα των παιδιών και ποιες να αποφεύγονται ώστε να υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι τροφές, σύμφωνα με την κυρία Καραγιαννίδου, που αυξάνουν τη συγκέντρωση και την ευεξία είναι όσες περιέχουν ανεπεξέργαστους υδατάνθρακες όπως τα φρούτα, που είναι πλούσια και καλά σάκχαρα και βιταμίνες και αρτοσκευάσματα ολικής άλεσης όπως τοστ ή σάντουιτς με ψωμί ολικής άλεσης. Πρέπει να αποφεύγουμε τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά (π.χ. τυρόπιτα, λουκουμάδες, πίτσα, κρουασάν, μπουγάτσα κ.α) τα οποία προκαλούν υπνηλία και βαρυθυμία επειδή η πέψη τους είναι δυσκολότερη για τον οργανισμό.
Πόσο εύκολο είναι άραγε για ένα παιδί, που περνά αρκετές ώρες της μέρας στο σχολείο, να μην υποκύψει στους πειρασμούς του κυλικείου; Η συνεντευξιαζόμενη ισχυρίζεται ότι θα έπρεπε να εφαρμόζεται η νομοθεσία σχετικά με τα τρόφιμα που πρέπει να διατίθενται στα κυλικεία σχολείων. Συμφωνεί και η ίδια πως είναι πολύ δύσκολο για ένα παιδί να μην υποκύψει στον πειρασμό των νόστιμων μη υγιεινών σνακ του κυλικείου. Οι γονείς θα μπορούσαν να δίνουν τη δυνατότητα μιας τέτοιας επιλογής για μια φορά την εβδομάδα. Είναι σημαντικό για το παιδί να μάθει μεγαλώνοντας να επιλέγει μόνο του το σωστό και να μη νιώθει καταπιεσμένο. Να είναι η επιλογή υγιεινών συνηθειών δική του επιλογή χωρίς να νιώθει ότι του επιβάλλεται.
Μου ακούγεται δύσκολο, όχι ακατόρθωτο, για ένα παιδί ή έναν έφηβο να αγαπήσει την υγιεινή διατροφή και να την εντάξει στην καθημερινότητά του. Η εφηβεία, όπως την περιγράφει η κυρία Καραγιαννίδου, είναι μία περίοδος αμφισβήτησης και επανάστασης σε κάθε γονεϊκή προτίμηση και τρόπο ζωής. Ακόμα και αν στην παιδική ηλικία οι διατροφικές συνήθειες είναι υγιεινές, στην εφηβική ηλικία μπορούν να έρθουν τα πάνω κάτω. Όπως όμως ήδη ανέφερε και παραπάνω οι καλές συνήθειες της παιδικής ηλικίας θα επιστρέψουν στην ενήλικη ζωή. Ο έφηβος, όσο ωριμάζει και προχωρά προς την ενηλικίωση, αρχίζει να ενημερώνεται, να φροντίζει το σώμα του αρχικά λόγω της εμφάνισης, που είναι ιδιαιτέρως σημαντική για αυτόν, και εν συνεχεία λόγω της κατανόησης της σχέσης διατροφής και υγείας. Είναι σημαντικό να καταλάβει το παιδί και ο έφηβος ότι η υγιεινή διατροφή αποτελεί ένδειξη αγάπης για το σώμα μας.
Δεν μπορώ να αντισταθώ να μη ρωτήσω για τις υπερβολικές, ακραίες, διατροφικές συμπεριφορές που παρατηρούμε είτε προς το ένα άκρο (υπερφαγία) είτε προς το άλλο (αφαγία) και που προβληματίζουν όλους μας, γονείς και ειδικούς. Και για την κυρία Καραγιαννίδου αυτές οι ακραίες συμπεριφορές είναι επιζήμιες και βλαβερές για την υγεία των παιδιών και των εφήβων καθώς επιδρούν αρνητικά στην ανάπτυξη, την ψυχοσυναισθηματική και την κοινωνική τους ζωή. Πολλές φορές μάλιστα εξελίσσονται ραγδαία οδηγώντας ακόμα και στο θάνατο. Ο γονιός θα πρέπει άμεσα και δραστικά να επέμβει ζητώντας τη βοήθεια μιας ομάδας επιστημόνων (ψυχολόγων, γιατρών, διατροφολόγων) ώστε να προλάβει και να βοηθήσει ουσιαστικά το παιδί του.
Τελικά είναι εύκολη η συνεργασία μεταξύ του ειδικού και ενός υπέρβαρου/παχύσαρκου παιδιού; Η κυρία Καραγιαννίδου παραδέχεται ότι πολλές φορές τα παιδιά συνεργάζονται καλύτερα και από τους ενήλικες σε προγράμματα απώλειας βάρους. Είναι σημαντικό να έχουν ενθάρρυνση και αμέριστη βοήθεια από τους γονείς στην προετοιμασία των γευμάτων και φυσικά να επιλέξουν έναν πλήρως καταρτισμένο διατροφολόγο – διαιτολόγο. Η ίδια ομολογεί πως κάθε φορά που συνεργάζεται με ένα παιδί ή έναν έφηβο, η εμπειρία της είναι μοναδική. Υπογραμμίζει πως το κυριότερο συστατικό επιτυχίας είναι η σύμπνοια και η συνεργασία μεταξύ παιδιού, γονιών και του ειδικού, η πίστη στις δυνατότητες του παιδιού και η εμπιστοσύνη στον ειδικό τόσο ως επιστήμονα όσο και ως άνθρωπο.
Ολοκληρώνοντας αυτή τη συζήτηση διαπιστώνω, για άλλη μια φορά, πόσο δίκιο είχε ο Τζέιμς Χίλμαν που υποστήριξε ότι το φαγητό είναι κάτι θεμελιώδες, περισσότερο από τη σεξουαλικότητα, την επιθετικότητα ή τη μάθηση και είναι εντυπωσιακό το πόσο αγνοείται η κατανάλωση τροφής στη μελέτη της ψυχολογίας βάθους. Με την ευχή λοιπόν να υιοθετήσουμε καλές διατροφικές συνήθειες τις οποίες, με τη σειρά μας, θα καθρεφτίσουμε στα παιδιά, ανανεώνω το ραντεβού μας για ένα επόμενο άρθρο. Ως τότε να είστε καλά και να μην καταπίνετε αμάσητη καμία τροφή που σας σερβίρουν μόνο και μόνο επειδή σας τη σερβίρουν κυριολεκτικά ή μεταφορικά!
