ΚΑΣΣΙΑΝΗ: «η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή».
ΚΑΣΣΙΑΝΗ
“η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή”
Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σήν αισθομένη Θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.
Οίμοι! λέγουσα, οτι νύξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,
ζοφώδης τε και ασέληνος ερως της αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,
κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.
Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,
ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα,
τω φόβω εκρύβη.
Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει,
ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σήν δούλην παρίδης,
Ο αμέτρητον έχων το έλεος.
.
.
Δεν είναι αναγνώστη μου λίγες οι φορές που ο δημιουργός ταυτίζεται με το δημιούργημά του και αντανακλάται ως έτσι, ως εαυτός και ταυτότητα (ταύτιση), στη συλλογική σκέψη. Η άγνοια, τις περισσότερες φορές διαδραματίζει το ρόλο της, ωστόσο σχεδόν εσκεμμένα η επιμονή στη λάθος πληροφορία μοιάζει να εξυπηρετεί ό,τι φαντασιώνεται το σύνολο για να υπηρετήσει στο έπακρον, τη λειτουργικότητα αυτής ακριβώς της φαντασίωσης. Τα μεγέθη της τελευταίας ποικίλουν αναλόγως και της κοινωνικής συνάθροισης ή επιλογής του έκαστου καλλιτεχνικού μέσου ή έργου. Όταν δε η επιλογή/το εκφραστικό μέσο είναι «ο λόγος» είναι σα να αναφερόμαστε σχεδόν στην πληθώρα του πληθυσμού/ευρεία απήχηση, με μόνο ίσως ανταγωνιστή τη θέαση μιας εικόνας (μια εικόνα χίλιες λέξεις). Ναι, ο λόγος υπήρξε πάντοτε ο θεμελιωτής και ο κύριος εκφραστής των όποιων σκέψεων, συναισθημάτων , επιχειρημάτων, φαντασιώσεων και συνοδός των ορατών ή μη της ανθρώπινης δράσης- η γλώσσα είναι και παραμένει «το διάφορο» μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Και μεταξύ ανθρώπου και φύσης ή αν θέλετε στην υπέρ-ανάλυσή του, μεταξύ πνεύματος και σωματικότητας, η ωραιότερη των τεχνών είναι η ποίηση, που τουλάχιστον στο δικό μας γεωγραφικό τόπο έχει βαθύτατες ρίζες και αναφορές από τον καιρό της απλής αφήγησης.
.
Ένα τέτοιο δείγμα “παρανόησης” δημιουργού και έργου καθώς και μιας πλούσιας και μακροχρόνιας συγγραφικής δράσης υπήρξε η βυζαντινή μελωδός/μοναχή Κασσιανή (805/810-865 μ.Χ) και οι περιβόητοι ύμνοι της. Δεν είναι μόνο το περιεχόμενο των γραπτών της λόγων που εξακολουθούν να υπάρχουν -50 τουλάχιστον μεσαιωνικοί ύμνοι ερμηνεύσιμοι- αλλά κυρίως το ευρύτερο σπινθηροβόλο πνεύμα που διαπότισε το έργο της και που στη ροή των λέξεών του το συναισθανόμαστε και μοναχά αδιάφορους δε μας αφήνει. Το ξακουστότερο της δημιουργού, «Το τροπάριο της Κασσιανής» (9Ος αιώνας μ.Χ) που η Ορθόδοξη Εκκλησία αποφάσισε να εντάξει στη λειτουργία της Μεγάλης Τρίτης. Και εδώ έχει συμβεί μια από τις μεγαλύτερες ιστορικές ταυτίσεις που ήθελαν ή θέλουν η Κασσιανή να είναι και η πόρνη η οποία συνέγραψε στην μεταμέλειά της αυτό το ας πούμε εξομολογητικό/αυτοβιογραφικό τροπάριο, προς χάρη του Κυρίου της και της πίστης της.
.
Η Κασσιανή δεν ήταν η πόρνη και “η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή”, όπως το πλήθος συχνά επιθυμεί! Τουναντίον η βυζαντινή Κασσιανή ή Κασ(σ)ία, ή Εικασία, ή Ικασία, υπήρξε μια όμορφη και καλλιεργημένη γυναίκα με φεουδαρχική καταγωγή και υψηλή οικογενειακή κοινωνική θέση στη βυζαντινή Αυτοκρατορία (Κωνσταντινούπολη). Ο μύθος της ζωής της είναι το ίδιο μυστήριος με το τροπάριο της και αν η δράση της δεν είχε υπάρξει πραγματικά πλούσια ίσως να μη γνωρίζαμε πολλά από τα στίγματα αυτής, της κυρίως καλλιτεχνικής βυζαντινής καλλιτέχνιδος (ποιήτρια, συνθέτρια, υμνογράφος). Θορυβώδης παραμένει και η πληροφορία ότι υπήρξε παρούσα στην τελετή επιλογή νύφης (821 ή 830) για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, ο οποίος θα έδινε στην εκλεκτή της καρδίας του ένα χρυσό μήλο. Όταν αντίκρισε την Κασία θέλησε να της παραδώσει το μήλο λέγοντάς της «Ως ἂρα διά γυναικός ἐῤῥρύη τὰ φαῦλα» (Από μία γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά –Εύα), για να λάβει την σπινθηροβόλο απάντηση της νεαρής Κασίας «Άλλα και διά γυναικός πηγάζει τα κρείττω» (Και από μία γυναίκα πηγάζουν τα καλά-Παρθένο Μαρία) με τη “νυφική προσέγγιση” να λαμβάνει άδοξο τέλος και τελική νικήτρια/νύφη την Θεοδώρα, μετέπειτα αυτοκράτειρα. Και κάπως έτσι άρχισε ένα ιστορικό, κατά πολλούς μακροχρόνιο ανεκπλήρωτο συναίσθημα που κράτησε μέχρι το γήρας και την ακόλουθη φυγή της Κασσιανής ως μοναχής/ηγουμένης πλέον, αφού ήδη από το 843 ίδρυσε ένα κοινοβιακό μοναστήρι στα δυτικά της βασιλευούσης.
.
Εκεί θα δημιουργήσει και το καλλιτεχνικό της έργο που φτάνει ως τις ημέρες μας και εξακολουθεί να μας εμπνέει τουλάχιστον για τις ημέρες που διανύουμε και για όσους παραμένουν ή μη πιστοί στις λειτουργίες της Εβδομάδας των Παθών -εκτός της Μ. Τετάρτης και: το τετραώδιο του Μεγάλου Σαββάτου « Άφρων γηραλέε» καθώς και Το δοξαστικό εσπερινού Χριστουγέννων «Αυγούστου μοναρχήσαντος», Στη γέννηση του Προδρόμου δοξαστικό των αποστίχων (24/6), Το εις μάρτυρες Γουρίαν, Σαμωνά, και Αβυδον στιχηρό (15/11), δύο στιχηρά εις Ευστράτιο, Αυξέντιο, Ευγένιο, Ορέστη (13/12) και πλήθος επιγραμμάτων και γνωμικών σε ιαμβικό τρίμετρο (κοσμική ποίηση).
Αναφορικά με το Τροπάριο της Κασσιανής αξιοσημείωτο είναι το γεγονός που θέλει τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο να συμπληρώνει σε αυτό τον στίχο «ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη» [που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε, από το φόβο της κρύφτηκε], σε μία επίσκεψή του στο μοναστήρι της Κασσιανής όπου εικάζεται ότι η ίδια είχε κρυφτεί για να μη ξανασυναντηθούν. Συναντήθηκαν ή όχι εμείς δε θα το μάθουμε ποτέ.
.
Η επιλογή της διατήρησης ενός μύθου ακόμα και μέσα από μικρό-παρανοήσεις, άγνοια ή ημιμάθεια δεν ταιριάζει, δε χαρακτηρίζεται ως ένα ατυχές/άστοχο γεγονός από το λαϊκό συναίσθημα. Είναι η γραφή της συγκεκριμένης γυναικός που καθώς φαίνεται λειτουργεί ζωτικά ακόμα και σε πλαίσια ασφυκτικά και υπηρετεί με λέξεις και πλοκή πολλά περισσότερα από τα προαναφερθέντα. Το βαφτισμένο ως τροπάριο της Κασσιανής και ως πλοκή η μεταμέλεια της πόρνης που δέχεται να αλλάξει ζωή σηματοδοτεί, από το γεγονός της αλλαγής που η ανθρώπινη ζωή συχνά επιθυμεί (πχ η τοποθέτηση της περιόδου του Πάσχα την άνοιξης, τον καιρό της αλλαγής), μέχρι την ασυνείδητη, σκανδαλώδη και συχνά παρεξηγημένη σκέψη: τη γυναικεία γραφή. «Πονηρά» και «αμαρτωλά» πράγματα δηλαδή και μακριά από εμάς μέρες ιερές !
Καλή μας Ανάσταση.
.
ΥΓ1: Πηγή έμπνευσης για την Κασσιανή υπήρξε η ανώνυμη πόρνη που ο Ιησούς έσωσε από το λιθοβολισμό λέγοντας τη φράση «ο αναµάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω επ’ αυτήν». [χωρίο Ευαγγελίων : Μάρκου (ΙΔ΄, 3-9), Λουκά (Ζ΄, 36-50) και Ματθαίου (κστ΄, 6-13)].
ΥΓ2 : Το τροπάριο μελοποιήθηκε από τον συνθέτη βυζαντινής μουσικής Πέτρο Λαμπαδάριο (1730-1773) αυτό που ακούμε ακόμα, και από τους Νικόλαο Χαλικιόπουλο –Μάντζαρο , Θεμιστοκλή Πολυκράτη και Μίκη Θεοδωράκη.
.
Το τροπάριο της Κασσιανής
Mετάφραση Φώτης Κόντογλου
Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.
Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος
Φωτογραφικό υλικό
