Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο είναι ελληνική δραματική, ιστορική, βιογραφική κινηματογραφική ταινία του 1980. Τη σκηνοθεσία υπέγραψε ο Νίκος Τζίμας, ενώ ο ίδιος έγραψε και το σενάριο, μαζί με τον δημοσιογράφο της Ελευθεροτυπίας Πότη Παρασκευόπουλο.
Το σενάριο είναι βασισμένο στις τελευταίες μέρες του Νίκου Μπελογιάννη.
Η παραγωγή έγινε από την «Άρμα Φιλμ». Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Φοίβος Γκικόπουλος, Πέτρος Φυσσούν, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Κώστας Καζάκος, Αντώνης Αντωνίου, Μάνος Κατράκης, Αλέκος Αλεξανδράκης και άλλοι γνωστοί Έλληνες ηθοποιοί.
Η ταινία θεωρείται άκρως πολιτικοποιημένη, ενώ πολλοί ηθοποιοί ανήκαν και στον χώρο της Αριστεράς (Κώστας Καζάκος, Αλέκος Αλεξανδράκης, Μάνος Κατράκης, Αντώνης Αντωνίου) και προκάλεσε αίσθηση όταν κυκλοφόρησε, παρ’όλα αυτά η εμπορική της επιτυχία ήταν τεράστια. Συγκεκριμένα ήρθε πρώτη σε εισπράξεις τη σεζόν που προβλήθηκε. Επίσης, βραβεύθηκε από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφων Αθήνας, αλλά και από το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μόσχας, με ειδικό βραβείο.
Η ταινία περιστρέφεται γύρω από τη δράση και την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, δίνοντας έμφαση στη γνωστή απολογία του. Τοποθετείται μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, και εξιστορεί τη δράση όχι μόνο του Μπελογιάννη αλλά και των υπόλοιπων συντρόφων του, ενώ σχολιάζει και το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα.
Πλοκή
Η ταινία ξεκινά στη Μακρόνησο, αναδεικνύοντας τις δύσκολες στιγμές που έζησαν εκεί οι πολιτικοί κρατούμενοι. Μετά δείχνει το κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα μετεμφυλιακά, και τα εγκλήματα που συνέχισαν να δέχονται οι κομμουνιστές. Μετά η ταινία μεταφέρεται στο αεροδρόμιο, όπου κατέφθασε ο Νίκος Μπελογιάννης, από τη Ρουμανία. Μετά τον δείχνει να καταλύει στο ξενοδοχείο και αργότερα, να βρίσκει κάποιους συντρόφους του, και αυτοί με τη σειρά τους μεταδίδουν πως έφθασε στην Ελλάδα. Το άλλο πρωί συναντά την Έλλη Παππά και, δινόντάς της ένα κόκκινο γαρύφαλλο, πάνε να βρουν τον Νίκο Πλουμπίδη, που ήταν τότε ο Γενικός Γραμματέας του παράνομου ΚΚΕ, ο οποίος ήταν άρρωστος και μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο.
Αργότερα, η ταινία δείχνει τη συνέχιση της δίωξης εις βάρος των κομμουνιστών και μεταφέρεται στην ομιλία του τότε Πρωθυπουργού της Ελλάδας, Νικόλαου Πλαστήρα, ο οποίος προκαλεί αντιδράσεις με τις δηλώσεις, ενώ πολλοί τον θεωρούν φιλοκομμουνιστή και θέλουν να τον ρίξουν. Παράλληλα, η ταινία δείχνει και την επιρροή της χώρας από τις ΗΠΑ. Κατόπιν, η ταινία δείχνει μία μυστική συγκέντρωση κομμουνιστών, στην οποία συζητάνε το πρόγραμμα του κόμματος τους. Τότε, πέφτουν θύματα μπλόκου, μαζί τους και ο Μπελογιάννης, ο οποίος αποτρέπει στους συντρόφους τους να φύγουν, γιατί λέει: «Όχι, σύντροφε, είναι αργά. Θα μας σκοτώσουν όλους σαν σκυλιά. Θα αναγκαστούν να μας περάσουν από δίκη. Θα δώσουμε μία μάχη. Κάτι είναι κι αυτό.» Όμως τελικά δεν είχαν έρθει για αυτούς, αλλά για κάποιους άλλους κομμουνιστές, που ζούσαν εκεί γύρω. Παράλληλα ξεκινά και το ειδύλλιο μεταξύ Μπελογιάννη και Παππά. Αργότερα κι ενώ προσπαθούσε να αφήσει κρυφά ένα γράμμα σε ένα ακατοίκητο σπίτι, τον πιάνουν επ’ αυτοφόρω, εκείνος τρώει το γράμμα και εκείνοι κάνουν τη σύλληψη. Παράλληλα πιάνουν και την Έλλη Παππά, η οποία κυοφορεί το παιδί του Μπελογιάννη.
Κατόπιν δίκης όσοι κομμουνιστές πιάστηκαν καταδικάστηκαν σε θάνατο, με τον Πλαστήρα να θέλει να αποσοβήσει κάτι τέτοιο ανακοινώνοντας στον Τύπο ότι κανείς δε θα εκτελεστεί. Μετά ζητούν από τον Νίκο Μπελογιάννη για να γλιτώσει το απόσπασμα να απαρνηθεί εγγράφως τις ιδέες του, πράγμα που αρνείται. Ωστόσο, βρίσκουν έναν ασύρματο, και τους καταδικάζουν αυτή τη φορά ως κατασκόπους της Σοβιετικής Ένωσης. Κατόπιν ξεκινά η δίκη. Η ταινία καθιστά σαφές ότι καταδικάστηκαν αποκλειστικά για τις ιδέες τους και όχι για κάποιο έγκλημα που διέπραξαν. Ενώ μετά ξεκινά και η περίφημη απολογία του Μπελογιάννη. Παράλληλα, έγινε προσπάθεια να σωθεί ο Μπελογιάννης από τους συντρόφους του, την Έλλη Παππά, δεν την καταδίκασαν σε θάνατο γιατί ήταν έγκυος.
Ημέρα Κυριακή. Στη φυλακή, όπου βρισκόταν ο Μπελογιάννης μπαίνει ο φύλακας μέσα και του λέει: «Νίκο, σήκω!», κι εκείνος απαντά: »Πάμε για καθαρό αέρα;». Μετά γράφει ένα γράμμα στην Παππά και ακολουθεί τον φύλακα. Τότε, οι φυλακισμένοι τραγουδούν το Εμπρός της γης οι κολασμένοι, αποχαιρετώντας έτσι τους συντρόφους τους, που πάνε για εκτέλεση. Στον παπά που του ζήτησε να πει κάτι ύστατο, του λέει: «Να είμαστε εμείς οι τελευταίοι». Και τους εκτελούν. Η ταινία τελειώνει με εκατοντάδες γαρύφαλλα όπου πέσαν οι εκτελεσθέντες και από πίσω δείχνει διάφορες εικόνες: τον Γρηγόρη Λαμπράκη στην περίφημη πορεία ειρήνης, τη διχοτόμηση της Κύπρου κ.ά..
Διανομή
Μέλη του ΚΚΕ – Κομμουνιστές και συγγενείς τους
Φοίβος Γκικόπουλος… Νίκος Μπελογιάννης
Μίρκα Παπακωνσταντίνου… Έλλη Παππά
Αντώνης Αντωνίου… Νίκος Πλουμπίδης
Κώστας Καζάκος… Κούλης Ζαμπαθάς
Αιμιλία Υψηλάντη… Βάσω
Βάνα Ζάκα… κόρη Κούλη (Φαίδρα Ζαμπαθά)
Στράτος Παχής… μέλος
Μίρκα Καλλατζοπούλου… τσιλιαδόρος σε μία συγκέντρωση.
Ντόρα Βολονάκη… μητέρα Μπελογιάννη
Κώστας Μεσσάρης… μέλος
Βασίλης Κολοβός… μέλος
Γιάννης Κατράνης
Παραγωγή
Η παραγωγή έγινε από την «Άρμα Φιλμ», της οποίας ήταν η τελευταία της παραγωγή, αλλά και η πρώτη μετά από ένα διάστημα αποχής 17 ετών. Ενώ, διευθυντής παραγωγής ήταν ο Άρης Χατζόπουλος. Η σκηνοθεσία έγινε και υπογράφηκε από τον Νίκο Τζίμα, του οποίου ήταν η τέταρτη ταινία, με βοηθούς τους Γιώργο Ζωγράφο και Γιώργο Αναστασιάδη. Κινηματογραφιστής της ταινίας ο Νίκος Καβουκίδης, και μοντέρ ο Πέτρος Λύκας, του οποίου ήταν η δεύτερη ταινία στη μετά-Φίνος Φιλμ εποχή του, αλλά και η τελευταία στην οποία συμμετείχε.] Τη σκηνογραφία την επιμελήθηκε ο Τάσος Ζωγράφος και η Έρση Δρίνη, με την τελευταία να επιμελείται και την ενδυματολογία. Και, τέλος, στο μακιγιάζ η Αργυρώ Κουρουπού.
Κάστινγκ
Ο Νίκος Τζίμας, ήθελε μεγάλη ακρίβεια για το πρόσωπο του Νίκου Μπελογιάννη, αλλά αρκετά δοκιμαστικά απέτυχαν. Έτσι, ταξίδεψε στην Ιταλία, με σκοπό να προσεγγίσει τον Τζαν-Μαριά Βολοντέ, και αποφασίστηκε να πάρει αυτός τον ρόλο. Μία ασθένεια όμως του ηθοποιού τον ανάγκασε να αποχωρήσει. Ο Τζίμας συνέχισε να ψάχνει τον «ιδανικό» Μπελογιάννη, και τον βρήκε στο πρόσωπο του Φοίβου Γκικόπουλου, τον οποίον τον είχε γνωρίσει αρχικά ως τον μεταφραστή του σεναρίου στα ιταλικά.[7] Ο Γκικόπουλος, από την άλλη, δεν ήταν καν ηθοποιός, αλλά καθηγητής πανεπιστημίου. Παρόλα αυτά, δέχτηκε να παίξει τον ρόλο, ο οποίος ήταν ο πρώτος, αλλά και ο τελευταίος του.
Κατά τ’ άλλα το υπόλοιπο κάστινγκ διέθετε ήδη πολύ αναγνωρισμένους ηθοποιούς όπως τον Μάνο Κατράκη, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τον Στέφανο Στρατηγό, τον Πέτρο Φυσσούν, τον Σπύρο Καλογήρου, τον Άγγελο Αντωνόπουλο, τον Κώστα Καζάκο, την Αιμιλία Υψηλάντη, τον Βαγγέλη Καζάν κ.ά., αλλά και νεότερους τότε όπως τον Αντώνη Αντωνίου και τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου. Διάφοροι εξ αυτών, συμμετείχαν κι αφιλοκερδώς, καθότι άνηκαν στην αριστερά.[
Σενάριο και ακρίβεια
Το σενάριο γράφτηκε από τον σκηνοθέτη της ταινίας Νίκο Τζίμα. Είναι βασισμένο, στη ζωή και το έργο του Μπελογιάννη και, κυρίως, τις ημέρες που έφτασε στην Ελλάδα από τη Ρουμανία, έως και το 1952, που εκτελέστηκε. Αν και καταπιάνεται με ιστορικά θέματα, το σενάριο θεωρείται ακριβές.
Ο Φοίβος Γκικόπουλος, είπε μερικά χρόνια αργότερα, στην επανακυκλοφορία της ταινίας: «Μακάρι να πάει ο νέος κόσμος να τη δει. Είναι χρήσιμη για την ιστορική του μνήμη». Από την άλλη, κι ο Ριζοσπάστης, που είναι όργανο του ΚΚΕ, την είχε αποκαλέσει «θρυλική». Ωστόσο, η εφημερίδα Ελεύθερος Κόσμος, που ανήκει σε άλλο πολιτικό στερέωμα διαφωνεί με την ακρίβεια: «Οι δεξιοί παρουσιάζονται είτε ως παλιοί δοσίλογοι, είτε ως τραμπούκοι που σκοτώνουν όποιον θεωρούν κομμουνιστή. Κλασσικό παράδειγμα ο Απόστολος που υποδύεται ο Ανέστης Βλάχος. Ενώ το Παλάτι και ο Εθνικός Στρατός βασανίζουν και σκοτώνουν τους κακομοίρηδες αριστερούς της Μακρονήσου και είναι μαριονέτες των Αμερικάνων».[12] Κατά τ’ άλλα ιστότοποι, ανεξάρτητοι από την πολιτική λένε: «Η ταινία του Τζίμα θέτει ουσιαστικά το ζήτημα της ηθικής στην πολιτική, τη στιγμή που η έλλειψη ηθικής είναι ο κανόνας«.
Τίτλος ταινίας
Ο τίτλος της ταινίας παραπέμπει στον ίδιο τον πρωταγωνιστή της ιστορίας Νίκο Μπελογιάννη. Αυτό το “παρωνύμιο” του δόθηκε κι από το ομώνυμο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, που ο ποιητής το έγραψε, όταν έμαθε για την εκτέλεση του Μπελογιάννη. Με τον ίδιο τίτλο κυκλοφόρησε και ένα ποίημα του Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ.
Ο αγγλικός τίτλος της ταινίας είναι The Man with the Carnation.
Μουσική
Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο (άλμπουμ)
Τη μουσική τη συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης, ενώ ερμηνευτές της ταινίας ήταν ο Μαργαρίτα Ζορμπαλά, αλλά και η χορωδία Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην ταινία ακούγεται και το γνωστό τραγούδι Εμπρός της γης οι κολασμένοι. Μάλιστα κυκλοφόρησε και το soundtrack της ταινίας από τη Λίρα. Επίσης οι στίχοι είναι του Γιάννη Θεοδωράκη.[
Διακρίσεις – Βραβεύσεις
Η ταινία απέσπασε βραβείο στο 21ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης,] την Ένωση Κριτών Κινηματογράφου Αθηνών αλλά κι από το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μόσχας. Επίσης η ταινία προτάθηκε να συμμετάσχει στα βραβεία Όσκαρ για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, η οποία όμως, τελικά, δεν έγινε δεχτή.
Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Γ’ Καλύτερης Ταινίας
Ένωση Κριτών Κινηματογράφου Αθηνών: Καλύτερης Ταινίας
Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μόσχας: Ειδικό Βραβείο
Εισπράξεις
Η ταινία προβλήθηκε στους κινηματογράφους τη σεζόν 1980-81, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση, ανάμεσα σε 25 ταινίες. Η ταινία έκοψε παραπάνω από 2.000.000, στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Φωτογραφικό υλικό
