Η Εταιρία Θεάτρου «θΡεντς» και η νεοσύστατη ομάδα «Άρρητες», σε σκηνοθεσία της Βασιλείας Κλήμη, παρουσιάζουν στο Metropolitan: The Urban Theater το βραβευμένο έργο “No woman’s land”. Μέσα από τη μεθοδολογία του Devised Theater (Θέατρο της Επινόησης) και βασισμένο σε πραγματικές μαρτυρίες, το έργο φωτίζει την ταυτότητα, τον αποκλεισμό, αλλά και τη δύναμη των γυναικών Ρομά στη σύγχρονη κοινωνία, ξεκινώντας από το ευαίσθητο ζήτημα του γάμου μιας 14χρονης κοπέλας.
Λίγο πριν την πρεμιέρα τους, συναντάμε την ομάδα που τιμήθηκε με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενης Ομάδας στα 14α Θεατρικά Βραβεία Θεσσαλονίκης. HΦρόσω Χατζηγεωργιάδου και η η Βασιλεία Κλήμη Μας μιλούν για την επίπονη διαδικασία της έρευνας, την ηθική διάσταση της μεταφοράς προσωπικών ιστοριών στη σκηνή, τη βιωσιμότητα μιας καλλιτεχνικής ομάδας στην πόλη, και το όραμά τους για ένα θέατρο που μετατρέπει τον προσωπικό πόνο σε πολιτικό διάλογο. Τελικά, πόσο απέχουμε από τον κόσμο που νομίζουμε ότι είναι «No Man’s Land»; Η απάντηση κρύβεται στο “No woman’s land”.
Συνέντευξη στον Γιάννη Τσιρόγλου
Το έργο προέκυψε από συλλογική έρευνα και πραγματικές μαρτυρίες γυναικών Ρομά. Ποιο ήταν το πρωταρχικό ερέθισμα που οδήγησε την ομάδα να εστιάσει σε αυτή τη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα;
Βασιλεία (σκηνοθέτης): Η πρωταρχική μας ανάγκη ήταν να θίξουμε το γυναικείο ζήτημα με έναν διαφορετικό τρόπο από αυτόν που συνηθίζεται και θέλαμε στο κέντρο της ιστορίας μας να βρίσκονται γυναίκες που ακούγονται σπάνια. Μέσα από έρευνα τέτοιων κοινωνικών ομάδων, προέκυψαν οι γυναίκες Ρομά. Στην διάρκεια της μελέτης μας ανακαλύψαμε ιστορίες γυναικών που τις θεωρήσαμε παραπάνω από άξιες για θεατρική αναπαράσταση και έτσι δημιουργήσαμε μια συνθήκη όπου θα μπορούσαν να σταθούν στο κέντρο.
Ευφροσύνη (ηθοποιός): Αφού λοιπόν η ιδέα έπεσε στο τραπέζι, δώσαμε μια μικρή διωρία στους εαυτούς μας, να ψάξουμε, να μελετήσουμε, να μάθουμε ώστε να καταλήξουμε αν είναι όντως ένα θέμα που μας ενδιαφέρει. Πέσαμε λοιπόν πάνω σε ένα άρθρο που μιλούσε για αναγκαστικές στειρώσεις σε Ρομά γυναίκες. Αναγκαστικές στειρώσεις σε γυναίκες. Που; Σε ευρωπαικές χώρες που θαυμάζουμε και θεωρούμε πολιτισμένες. Πότε; Δυστυχώς όχι πριν 200 χρόνια, αλλά στο πρόσφατο παρελθόν, με αναφορικά τελευταίες χρονολογίες να αναφέρονται το 2012 και το 2020. Αν και θα μπορούσε να γίνει μια παράσταση αποκλειστικά αφιερομένη σε αυτά τα σκληρά γεγονότα, νιώσαμε σχεδόν υποχρεωμένες να αναζητήσουμε τις φωνές των Ρομά γυναικών στην χώρα μας και να γίνουμε το μέσο για να ακουστούν λίγο πιο δυνατά.
Η παράσταση βασίζεται στον γάμο μιας 14χρονης Ρομά κοπέλας. Πώς διαχειριστήκατε, κατά την έρευνα, την ευαίσθητη αυτή πτυχή του παιδικού γάμου, και ποιος είναι ο δραματουργικός ρόλος του ως αφορμή για την ευρύτερη αφήγηση;
Βασιλεία: Ο γάμος παιδιών σε μικρές ηλικίες αποτέλεσε ουσιαστικά το νήμα για να ξετυλιχθεί η αφήγησή μας. Ψάξαμε όλες τις πτυχές και τους εμπλεκόμενους γύρω από το γεγονός και καταγράψαμε τη δική τους οπτική πάνω στα πράγματα. Από την μία, δεν μας ενδιέφερε να καταδικάσουμε ή να εξηγήσουμε αυτή τη πραγματικότητα, αλλά προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε τις συνθήκες που τη συνθέτουν. Θα ήταν ψέμα να πω ότι δεν κρίναμε αυτά που ανακαλύπταμε αλλά σίγουρα σταθήκαμε με σεβασμό απέναντι σε αυτές τις συνειδητοποιήσεις. Δραματουργικά, ο γάμος γίνεται αφορμή για να μιλήσουμε για τη μετάβαση από την παιδικότητα στη γυναικεία ταυτότητα, για την απώλεια αυτών των τρυφερών ετών, αλλά και τη δύναμη της γυναικείας φύσης και την επιβίωση.
Η ομάδα «Άρρητες» χρησιμοποιεί το Devised Theater (Θέατρο της Επινόησης) και το θέατρο ντοκουμέντο. Πώς διασφαλίσατε την αυθεντικότητα των μαρτυριών, αποφεύγοντας τον εξωτισμό ή τη μελοδραματική αναπαράσταση της ζωής των Ρομά;
Βασιλεία: Η αυθεντικότητα διασφαλίστηκε μέσα από την προσωπική μας επαφή με αυτές τις γυναίκες, και τον χρόνο που μας αφιέρωσαν. Προσπαθήσαμε να μην πάρουμε απλά τις μαρτυρίες, αλλά να τις γνωρίσουμε. Είναι χαρά μας να λέμε πλέον, ότι αυτές οι γυναίκες μας έβαλαν στα σπίτια τους, γνωρίσαμε τις οικογενειές τους, και να το εννοούμε. Οι Ρομά γυναίκες μάς έδωσαν εικόνες, τον ρυθμό της ζωής τους και τη γλώσσα τους, και εμείς δουλέψαμε για να μετατραπούν αυτά σε ρόλους επί σκηνής. Για να αποφύγουμε των εξωτισμό και τη μελοδραματική αναπαράσταση, βρήκαμε τρόπο να συνδέσουμε τις ιστορίες τους, με δικά μας βιώματα και να καταλάβουμε ότι στο βάθος τελικά δεν διαφέρουμε όσο πιστεύαμε. Έπρεπε να ξεπεράσουμε κι εμείς στερεότυπα που είχαμε για τους Ρομά, για να μπορέσουμε να δουλέψουμε προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η παράσταση έχει ως στόχο τη συμπερίληψη και όχι την αναπαράσταση. Πώς μεταφράζεται αυτή η έννοια του «άρρητου που ακούγεται» στη σκηνή, και ποια είναι τα βασικά ερωτήματα που καλείστε να θέσετε στο κοινό για τη σχέση του με αυτές τις γυναίκες;
Βασιλεία: Η συμπερίληψη στη σκηνή σημαίνει ότι οι γυναίκες αυτές δεν “παίζονται” αλλά “παρίστανται”. Το «άρρητο που ακούγεται» είναι το σημείο όπου το κοινό έρχεται αντιμέτωπο με τη δική του διαχρονική σιωπή. Θέλουμε να αναρωτηθεί: γιατί δεν τις ακούμε; γιατί δεν τις βλέπουμε; Πώς διαφέρουμε από αυτές; Πόσες “άφωνες” κοινότητες υπάρχουν γύρω μας, και ποιο είναι το μερίδιο ευθύνης μας γι’ αυτό;
Ευφροσύνη: Μήπως η εικόνα του θύτη «μας μοιάζει» περισσότερο από ότι θα θέλαμε ως κοινωνία; Μήπως εμείς οι ίδιες τελικά σωπαίνουμε μπρος σε συμπεριφορές που μας αδικούν ή μας προσβάλουν;
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια των συναντήσεων/συνεντεύξεων με τις γυναίκες Ρομά, και πώς επηρέασε αυτό το υλικό την εξέλιξη της σκηνικής γλώσσας;
Βασιλεία: Ειλικρινά δεν υπήρξε δυσκολία. Το μόνο πρόβλημα προερχόταν από εμάς, που δεν ξέραμε τι να ρωτήσουμε και πώς. Στην πρώτη συνάντηση πήγαμε μαγκωμένες αλλά είχαν τόση χαρά που θα μιλούσαν και κάποιος θα τους άκουγε που φύγαμε μετά από 4 ώρες με υλικό που φτάνει για 2 παραστάσεις. Αυτή η εμπειρία, μας έκανε να επιλέξουμε μια σκηνική γλώσσα άμεση, έξω από καλούπια, ανεπιτήδευτη και εκφραστική. Όπως ακριβώς και οι γυναίκες που γνωρίσαμε.
Ευφροσύνη: Είχαμε πολύ όρεξη για δουλειά αλλά δεν γνωρίζαμε πως και από που να ξεκινήσουμε. Ευτυχώς σύνταμα ήρθαμε σε επικοινωνία με τον κ. Γιώργο Τσιτιρίδη, έναν άνθρωπο κλειδί που αποτέλεσε τον πρώτο μας συνδετικό κρίκο με τις γυναίκες στον Δενδροπόταμο. Ήμασταν πολύ τυχερές, όσες συναντήσαμε ήταν πρόθυμες να μας βοηθήσουν.
Η σκηνική αφήγηση είναι πολυεπίπεδη και οι πέντε (5) ερμηνεύτριες μεταμορφώνονται διαρκώς σε ρόλους και ταυτότητες. Πώς επιτεύχθηκε αυτή η σκηνοθετική ρευστότητα
ώστε να μην χαθεί ο κεντρικός δραματουργικός άξονας;
Βασιλεία: Ο δραματουργικός άξονας παραμένει ο ίδιος: ο άνθρωπος που ζητά να ακουστεί. Όλοι οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται έχουν αυτό, ως κοινό σημείο επαφής. Οι ηθοποιοί έχουν απόλυτη συνείδηση των ταυτοτήτων που αλλάζουν μέσα από την αφήγηση, την κίνηση, τους φωτισμούς , άρα δεν υπάρχει σταθερός ρόλος, και αυτό είναι που έφερε και τη ρευστότητα στη παράσταση. Αυτή η σταθερά, ότι όλα αλλάζουν, κρατά και το έργο ενωμένο, ενώ γύρω της τα πάντα μεταμορφώνονται.
Πώς αξιοποιήθηκε η κίνηση (Μελίνα Σιδηροπούλου) και η πρωτότυπη μουσική (Κώστας Βαπορίδης) ως «ζωντανός παλμός» ώστε να γεφυρώσουν τις διαφορετικές αφηγήσεις (σχολείο, καταυλισμός, κρίση) και να αναδείξουν τα συναισθήματα των γυναικών Ρομά;
Βασιλεία: Η κίνηση και η μουσική είναι ο 6ος και ο 7ος συμπρωταγωνιστής αντίστοιχα, μαζί με τα κορίτσια πάνω στη σκηνή. Ο πολιτισμός των Ρομά είναι πολύχρωμος πολιτισμός, έχει πολύ τραγούδι και χορό. Οι ίδιοι δεν χάνουν ευκαιρία για γλέντι, οπότε και εμείς θέλαμε αυτό το στοιχείο να είναι διάχυτο στην παράσταση. Πιο συγκεκριμένα η μουσική είναι επηρεασμένη από τους ήχους των χάλκινων των βαλκανίων και μαζί με την κινησιολογία που είναι σε τέτοιους ρυθμούς, δίνουν στην παράσταση την αισθητική της.
Ποια είναι η συμβολική σημασία του τίτλου “NO WOMAN’S LAND”; Αναφέρεται μόνο στον γεωγραφικό-κοινωνικό αποκλεισμό ή και σε μια εσωτερική «νεκρή ζώνη» που βιώνουν οι γυναίκες αυτές;
Βασιλεία: Ο τίτλος προήλθε από το No Man’s Land, όπου man σημαίνει άνθρωπος. Αναφέρεται σίγουρα και στον γεωγραφικό – κοινωνικό αποκλεισμό, μιας και οι γειτονιές των Ρομά είναι σαν γκρι ζώνη αλλά τον κάναμε και πιο συγκεκριμένο στις γυναίκες αυτές, που η ζωή τους συχνά περιορίζεται μόνο στην οικογένεια και τη γειτονιά τους.
Η παράσταση φωτίζει τα στερεότυπα και τις αντίξοες συνθήκες. Ποιο είναι το πιο κοινό στερεότυπο που διαπιστώσατε ότι επικρατεί για τις γυναίκες Ρομά και που η παράσταση επιδιώκει να ανατρέψει;
Βασιλεία: Το πιο κοινό στερεότυπο είναι ότι αυτές οι γυναίκες δεν πλένονται, δεν είναι καθαρές και ότι τα σπίτια τους είναι βρώμικα και γεμάτα πράγματα. Επίσης, ότι βολεύονται στην πραγματικότητά τους και δεν επιδέχονται αλλαγές. Εμείς συναντήσαμε γυναίκες που περιποιούνται τον εαυτό τους, που προσέχουν το νοικοκυριό τους και έχουν την ανάγκη να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους.
Η ομάδα «Άρρητες» είναι νεοσύστατη, αλλά ήδη συνεργάζεται με την Εταιρία Θεάτρου «θΡεντς» και έλαβε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενης Ομάδας στα 14α Θεατρικά Βραβεία Θεσσαλονίκης. Πώς επηρέασε αυτή η αναγνώριση την ψυχολογία της ομάδας και ποιο είναι το όραμά σας για το μέλλον;
Βασιλεία: Ως νέοι ηθοποιοί που θέλαμε να δημιουργήσουμε ευκαιρίες στην πόλη μας για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε την πορεία μας και να δημιουργήσουμε, φτιάξαμε την εταιρεία και την πρώτη μας παράσταση με τις «Άρρητες». Τότε δεν είχαμε κάποιο στόχο, πηγαίναμε βήμα – βήμα και μαθαίναμε τις διαδικασίες, γιατί ήταν όλα καινούρια για εμάς, και ακόμη είναι. Όταν ήρθε το βραβείο, χαρήκαμε που αναγνωρίστηκε η δουλειά μας, αλλά νομίζω ότι μας συγκέντρωσε περισσότερο για να φτιάξουμε την παράσταση καλύτερη και να παρουσιαστεί στο κοινό τον Νοέμβρη. Θα θέλαμε να χτίσουμε μια σταθερή παρουσία στη Θεσσαλονίκη και να δοκιμαστούμε και με άλλα είδη θεάτρου.
Ποιος είναι ο κοινός παρονομαστής που συνδέει τα μέλη της ομάδας «Άρρητες» και τις οδήγησε στο να ασχοληθούν με το κοινωνικό-πολιτικό θέατρο ντοκουμέντο;
Βασιλεία: Για εμένα ο κοινός παρανομαστής είναι οι κοινές εμπειρίες που μοιραζόμαστε. Μπορεί η καθεμία να έρχεται από διαφορετικό υπόβαθρο αλλά έχουμε κοινή ματιά για τη ζωή και την τέχνη. Νομίζω ότι το θέατρο είναι στη βάση του πολιτικό, ότι όνομα και να του δώσεις, αλλιώς δεν θα αφορούσε κανέναν. Για αυτό και με όποιο θέμα και να καταπιαστείς, είναι ένας σχολιασμός στις συνθήκες της κοινωνίας που ζεις.
Πόσο δύσκολος είναι ο βιοπορισμός για μια νεοσύστατη ομάδα στη Θεσσαλονίκη, ειδικά όταν ασχολείται με το θέατρο ντοκουμέντο (που απαιτεί πολύ χρόνο έρευνας και συλλογικής εργασίας) και όχι με πιο «εμπορικές» φόρμες; Βασίζεστε αποκλειστικά στο θέατρο, ή υπάρχουν δευτερεύουσες εργασίες που εξασφαλίζουν την επιβίωση της ομάδας;
Βασιλεία: Ο βιοπορισμός μόνο από το θέατρο είναι εξαιρετικά δύσκολος, ειδικά στη φάση που βρισκόμαστε εμείς. Εμείς κάνουμε άλλες δουλειές για να συντηρούμαστε στο θέατρο. Αυτό τα λέει όλα. Η ενασχόληση με την τέχνη γενικά, όχι μόνο με το θέατρο, θέλει πραγματική αφιέρωση, άρα και χρόνο. Αλλά νομίζω, σε ότι θέλεις να πετύχεις και να εξελιχθείς, ότι δουλειά και να κάνεις, κάπως έτσι συμβαίνει.
Ευφροσύνη: Ας είμαστε ειλικρινείς, ο βιοπορισμός αποκλειστικά από το θέατρο στην Θεσσαλονίκη και ειδικά για έναν νέο ηθοποιό είναι μεγάλη πληγή. Δεν υπάρχουν αρκετές παραγωγές για να αποροφηθούν οι καλλιτέχνες της πόλης. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που οι περισσότεροι αργά ή γρήγορα κατηφορίζουν προς την Αθήνα.
Μετά την επιτυχία και την αναγνώριση του “NO WOMAN’S LAND”, ποιο είναι το μακροπρόθεσμο όραμα της Εταιρίας Θεάτρου «θΡεντς»/ομάδας «Άρρητες»; Θα παραμείνετε σταθερά προσανατολισμένες σε κοινωνικοπολιτικά θέματα και τη μεθοδολογία του Devised Theater, ή σκέφτεστε να πειραματιστείτε και με άλλες φόρμες και ρεπερτόρια;
Βασιλεία: Δεν νομίζω πως υπάρχει στην ομάδα τέτοια λογική. Θα ασχοληθούμε σίγουρα με κάτι που μας αφορά, μας συγκινεί και μπορούμε να υποστηρίξουμε, ότι και αν είναι αυτό. Προσωπικά θα ήθελα να ασχοληθούμε με κλασσικά κείμενα και να τα διασκευάσουμε.
Ευφροσύνη: Θα θέλαμε να συνεχίσουμε να εκφραζόμαστε μέσα από την τέχνη μας. Η πρώτη απόπειρα με το devised theater ήταν ένα στοίχημα, ένα ρίσκο που πήραμε και περιμέναμε με αγωνία το αποτέλεσμα. Όποιο και να είναι το επόμενο κείμενο θα το έχουμε διαλέξει – ή φτιάξει- έτσι ώστε να επικοινωνήσουμε για άλλη μια φορά τους εαυτούς μας μέσα από αυτό
Ως νεοσύστατη ομάδα που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει ανάγκη για μόνιμη στέγη ή χώρο έρευνας/προβών; Πιστεύετε ότι οι υποδομές της πόλης (πέρα από τις συνεργασίες με υπάρχοντα θέατρα όπως το Metropolitan) είναι επαρκείς για να απορροφήσουν και να υποστηρίξουν τη νέα γενιά δημιουργών;
Βασιλεία: Σίγουρα υπάρχει αναγκη για μόνιμο χώρο προβών κλπ. Οι υποδομές ίσως υπάρχουν, αλλά οι τιμές των χώρων αυτών, είναι υψηλές για μια ομάδα που τώρα ξεκινάει και δεν έχει κάποια εξωτερική επιχορήγηση.
Πέρα από τις παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη, ποιος είναι ο επόμενος πρακτικός στόχος της ομάδας; Στοχεύετε σε μια περιοδεία σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, σε συμμετοχή σε διεθνή φεστιβάλ, ή σε νέες συνεργασίες που θα ενισχύσουν την εξωστρέφεια της δουλειάς σας;
Βασιλεία: Νομίζω είναι κάτι που δεν έχουμε συζητήσει ακόμη εκτενώς, οπότε δεν υπάρχει και απάντηση. Θα θέλαμε η παράσταση να ταξιδέψει όπου μπορεί και σκεφτόμαστε μήπως με μικρές μετατροπές, μπορεί να παίξει και σε σχολεία.
H βραβευμένη στα 14α ΘΒΘ παράσταση «Νo woman’s land» στο θέατρο Μετροπόλιταν
