«Το ΘΕΑΤΡΟ είναι ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ για την ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΚΗΝΟΘΕΤΩΝ;» Από τον «ΠΑΛΜΟ ΤΩΝ ΦΟΥΑΓΙΕ» της Π. Στασινοπούλου
Μετά το «θέμα του Εθνικού», τα φουαγιέ δεν είναι πια ίδια… Οι σοβαροί προβληματισμοί που ανέκυψαν επανέρχονται στοχαστικά στα πηγαδάκια των γνήσιων θεατρόφιλων και «εκεί που πάλλεται η καρδιά του θεάτρου» φιλοξενείται δημιουργική «ζύμωση». Εισηγήσεις, αναλύσεις, συζητήσεις, αντιπαραθέσεις, στη φωλιά της θεατρικής κοινότητας και με τον ακούραστο «παλμογράφο» πανταχού παρόντα… Όπως καλή ώρα στην τωρινή κατάθεση σκέψεων ενός ακόμα θεατρικού εισηγητή….
«Τελικά ο απόηχος μιας «Ισορροπίας…» ως θεατρική επιλογή, μάλλον… ανισορροπία επέφερε στα θεατρικά πράγματα, ακροβατώντας σε εύθραυστο, τεντωμένο σχοινί και χωρίς δίχτυ προστασίας. Ωστόσο το όλο θέμα και ο χειρισμός του έφεραν στο προσκήνιο καθοριστικά ερωτήματα για διερεύνηση με αντικείμενο την ίδια την ουσία της θεατρικής τέχνης και αυτό μόνο ως κέρδος μπορεί να καταχωρηθεί. Προκαλώντας σκέψεις και συζητήσεις που ξεπερνούν το επικοινωνιακό «φαίνεσθαι» και την περιορισμένη εμβέλεια μιας συγκεκριμένης παράστασης, εισβάλλοντας στα… ενδότερα. Στο περιεχόμενο, τα χαρακτηριστικά, τον στόχο μιας τέχνης παραστατικής που γεννήθηκε σε τούτο τον τόπο και αξίζει να θυμηθούμε παρακάτω πώς είχε οριστεί από τους πρώτους εμπνευστές της…
Με αφορμή το κατέβασμα της παράστασης του Εθνικού, διάβασα με προσοχή την ολιγόλογη ανακοίνωση της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών που καταλήγει: «Η τέχνη πρέπει να αντιμετωπίζεται με αισθητικά κριτήρια και καθαρό μυαλό». Ως πρώτη, επιπόλαιη ανάγνωση, αυθόρμητα συμφώνησα. Βάζοντας όμως περίσκεψη, άρχισα να αναθεωρώ, βρίσκοντας το ρηθέν τουλάχιστον ατελές, ειδικά όσον αφορά στο είδος των κριτηρίων. Το άλλο σκέλος, το «καθαρό μυαλό», είναι κάτι γενικόλογο και φυσικά μια προϋπόθεση απαραίτητη για να κρίνεις οτιδήποτε και όχι μόνο την τέχνη. Αντίθετα, ίσως η τέχνη είναι από τα λίγα που μπορούν να αντιμετωπιστούν ΚΑΙ με «βρώμικο» μυαλό, καθώς οι ποικίλοι αποδέκτες της ΔΕΝ ανήκουν απαραίτητα στα «καθαρά» μυαλά και η ίδια ΔΕΝ εισπράττεται ή κρίνεται αποκλειστικά μέσω νόησης.
Όσον αφορά όμως στα «αισθητικά» κριτήρια, οι ενστάσεις είναι ξεκάθαρες σε σχέση με το «λειψό» των κριτηρίων. Διότι αν αρκεστούμε στο αισθητικό κομμάτι της θεατρικής τέχνης, ουσιαστικά την ευνουχίζουμε, αντιμετωπίζοντάς την ως αντικείμενο των αισθήσεων και μόνο. Και θα μας διαφύγει το μείζον κομμάτι της που αφορά στον παιδευτικό της χαρακτήρα ως μέσο διαμόρφωσης συνείδησης και άποψης, γεγονός που την καθιστά αυτόματα πολιτική πράξη, όπως άλλωστε οποιαδήποτε συλλογική ή ατομική έκφραση/ παρέμβαση. Διότι τελικά τα ΠΑΝΤΑ, ακόμα και ο τρόπος π.χ. που καταναλώνουμε, είναι στην ουσία πολιτική πράξη! Και εδώ αξίζει να θυμηθούμε τον ορισμό των αρχαίων προγόνων- ιδρυτών περί θεάτρου, χαρακτηρίζοντάς το ως «μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας».
Που σημαίνει ότι είχαν τοποθετήσει την εν λόγω τέχνη σε τόσο υψηλό βάθρο ώστε ΜΟΝΟ σπουδαίες και τέλειες πράξεις άξιζαν να παρασταθούν στη θεατρική σκηνή και βεβαίως έχοντας ενσωματώσει πλήρως το θέατρο στην γενικότερη επίσημη Παιδεία. Ως άκρως αποτελεσματικό μέσο για διαμόρφωση «πεπαιδευμένων πολιτών», μέσα από την θέαση/ μελέτη «σπουδαίων και τελείων πράξεων», αποκλείοντας με αφοπλιστική σοφία από την εκπαιδευτική θεατρική διαδικασία τα ασήμαντα, τα ανούσια, τα ευτελή ή ατελή… ως άχρηστα και επιζήμια για την επιθυμητή καλλιέργεια των συμμετεχόντων. Κατά ένα αξιοθαύμαστο δε τρόπο – όσον αφορά στην ορθότητα των κριτηρίων- οι «πράξεις» που απασχόλησαν το τότε αρχαίο θέατρο, διακρίνονταν από τέτοιο βαθμό σπουδαιότητας και τελειότητας, που χιλιάδες χρόνια μετά, συνεχίζουν να απασχολούν διαχρονικά τον θεατή, χωρίς να ξεπεραστούν από οτιδήποτε σύγχρονο! Μια εντυπωσιακή εμβέλεια στους αιώνες που δικαίωσε θεαματικά τις τότε επιλογές.
Ερχόμενοι στο σήμερα… πολλά έχουν αλλάξει στη θεατρική τέχνη και κυρίως ο βασικός της στόχος σε σχέση με τον πρωταρχικό των ιδρυτών. Οι οποίοι εστίαζαν στην εκπαίδευση πολιτών και όχι θεατών, με κριτήρια τις έννοιες του «σπουδαίου» και του «τέλειου», ενώ οι σύγχρονοι στην πλειοψηφία τους, εισάγοντας την έννοια της «διασκέδασης», στοχεύουν κατά βάση στη διέγερση του θυμικού και των αισθήσεων… Ουσιώδης διαφορά! Άλλο πράγμα η συναισθηματική ή αισθητική απόλαυση και εντελώς άλλο η βαθιά καλλιέργεια και διαμόρφωση συνείδησης και άποψης. Που βέβαια σε ένα αυθεντικό έργο τέχνης το ένα συνοδεύει το άλλο, ωστόσο όταν η απόλαυση είναι αυτοσκοπός, η τέχνη χάνει την κυρίαρχη δυναμική της και αποκλίνει του βασικού της στόχου. Καταλήγοντας εν προκειμένω στον περιορισμό των «αισθητικών κριτηρίων».
Λίγα θεατρικά έργα σήμερα σέβονται την αποστολή και τον «ορισμό» της θεατρικής τέχνης, γενονός που τα καθιστά αυτοδίκαια κλασικά με οικουμενική εμβέλεια. Η πλειοψηφία κινείται σε όσα η σοφία των προγόνων είχε εξορίσει, στα «ευτελή και ατελή» με στόχο την επιδερμική αντίδραση. Εντούτοις, τόσο τα πρώτα που δικαιώνουν τον προορισμό του θεάτρου από τη γέννησή του, όσο και τα δεύτερα που τον… ακυρώνουν, μοιραία επιτελούν πολιτική πράξη μέσω της θέσης ή μη θέσης που εκφράζουν και μάλιστα βαρύνουσας σημασίας. Διότι η τέχνη έχει τη μοναδική ικανότητα να ενεργοποιεί ταυτόχρονα τη νόηση, το συναίσθημα και τις αισθήσεις σε ένα συνδυασμό «εκρηκτικό», που μετατρέπει την μετάδοση ή πρόσληψη μηνυμάτων και ιδεών σε σφραγίδες ανεξίτηλες. Όσα μπορεί να πετύχει σε επίπεδο συνειδητού ή ασυνείδητου ένα θεατρικό στιγμιότυπο, δεν μπορούν να το πετύχουν… τόμοι αναλύσεων, ατέλειωτα κηρύγματα, στοχευμένη προπαγάνδα. Αυτά που θα εισπράξει ο θεατής από τη δράση και τα λόγια των ηρώων, θα τυπωθούν μέσα του με τη δύναμη του ΒΙΩΜΑΤΟΣ και θα τον ακολουθούν σταθερά, ανάλογα με τη δύναμή τους.
Κάτι που καθιστά βεβαίως αυτόματα μεγάλη την ευθύνη των θεατρανθρώπων σε σχέση με τις επιλογές τους. Διότι γνωρίζουν ότι ο λόγος των συγγραφέων με τη δύναμη της δραματοποίησής του θα επηρεάσει σημαντικά το «σκέπτεσθαι» των θεατών ως κοινωνικά/ πολιτικά όντα. Που σημαίνει ότι καθοριστικός οδηγός και κριτήριο για τις όποιες δημιουργίες τους είναι αυτή η ΕΥΘΥΝΗ, κατά προτίμηση με… «καθαρό μυαλό». Όσο για τα «αισθητικά κριτήρια» οφείλουν να ΕΠΟΝΤΑΙ, όταν πρόκειται για αυθεντικό θέατρο με σπουδαία αποστολήκαι είναι απορίας άξιο για την Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών που τα προτάσσει και μάλιστα ως μοναδικά…Θεωρώντας προφανώς ότι μια σοβαρή παράσταση αξιώσεων, θα κριθεί με βασικό γνώμονα το βαθμό ικανοποίησης των αισθήσεων και μόνο, αγνοώντας το περιεχόμενο, την επίδραση ή το όποιο μήνυμά της! Τουλάχιστον αν χαρακτήριζαν τα κριτήρια ως «καλλιτεχνικά», ο όρος είναι ευρύτερος και περισσότερο αποδεκτός από την στενή έννοια της αισθητικής εν προκειμένω. Εκτός αν για τους Έλληνες Σκηνοθέτες, η αισθητική είναι η μόνη και κυρίαρχη αξία των δημιουργιών τους, απαξιώνοντας με τη δήλωσή τους τον πολιτικό ρόλο του θεάτρου… Ένας ρόλος που είτε φανερά είτε υπόγεια σηματοδοτεί οποιαδήποτε επιλογή, ακόμη και τις πλέον «ελαφρές» ή «διασκεδαστικές» μορφές θεάτρου… Σας ευχαριστώ.»
Φωτογραφικό υλικό
