Άντε, σήμερα είπα να πιάσω χρωστούμενο. Από αυτά που έχω αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο και είπα θα το αναλύσω όταν έρθει η ώρα ντε! Αφού έχουμε αναλύσει πως ο ηθοποιός δε ζει με χρήματα λοιπόν αφού από τη δουλειά του συνήθως δε βγάζει (ή έστω δε βγάζει αρκετά), σήμερα θα το ρίξουμε στην τρελή και θα αποδεχτούμε πως ο ηθοποιός είναι άρρωστος και πάσχει από το σύνδρομο της Τίνκερμπελ, ζει δηλαδή από και για το χειροκρότημα. Ένα χειροκρότημα και συνεχίζω… (Κλαπ!)
Κι ενώ ο ηθοποιός λοιπόν είναι ένα πλάσμα υποστηριζόμενο από κλαπ-κλαπ, το θέατρο ως μορφή τέχνης, είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Ηθοποιοί, τεχνικοί, το κοινό και αμέτρητοι ακόμα παράγοντες, αστάθμητοι και μη (ακόμα και μία βροχή έξω από το θέατρο), αποτελούν την ραχοκοκαλιά του και διαφοροποιούν έστω και λίγο την κάθε παράσταση από την προηγούμενη ή την επόμενη. Ποτέ δύο παραστάσεις δεν μπορεί να είναι ίδιες, όσο πιστά κι αν ακολουθούν οι ηθοποιοί τις οδηγίες του σκηνοθέτη, ακόμα κι αν όλα τα τεχνικά (αλλαγές σκηνικών, φώτα, μουσικές) δουλέψουν ρολόι. Το κοινό ποτέ δεν μπορεί να είναι ίδιο, οι ηθοποιοί (από άποψη διάθεσης αλλά και φωνητικά ή σωματικά) δεν μπορεί να είναι ίδιοι, όλα αλλάζουν και προσαρμόζονται στην εκάστοτε μέρα και το αποτέλεσμα, η παράσταση, κάθε φορά είναι μοναδική. Γίνεται μία φορά και δε θα υπάρξει ποτέ ξανά. Κι αυτό το λες μαγεία. (Χειροκρότημα…)
Υπάρχουν όμως κι άλλοι παράγοντες που μπορούν να αλλάξουν, να διαμορφώσουν, να κάνουν καλύτερη ή χειρότερη μια παράσταση, κάτι σαν ξόρκια. Το βασικότερο από αυτά, ονομάζεται αντικατάσταση. Αντικαταστάσεις γίνονται πάρα πολύ συχνά, για αμέτρητους λόγους, σε οποιαδήποτε φάση της πορείας μιας παράστασης. Πριν καν ξεκινήσουν οι πρόβες, από τις αναγνώσεις, στην πορεία των προβών, μετά την πρεμιέρα, ακόμα και μία παράσταση πριν το τέλος της σεζόν. Και μπορεί να γίνει για μία φορά ή για όλες. Και ενδέχεται να μην είναι αντικατάσταση ενός ηθοποιού, αλλά περισσοτέρων.
Κάθε φορά που γίνεται αντικατάσταση σε έναν θίασο, αυτό λειτουργεί στην παράσταση με περίεργο τρόπο. Μπορεί να είναι σαν μετάγγιση αίματος, μπορεί να λειτουργήσει και σαν ιός. Κι αυτό έχει να κάνει με τις συνθήκες που γίνεται η αντικατάσταση και το πόσο δεκτικοί είναι οι αποδέκτες, κοινώς ο ήδη υπάρχων θίασος. Η παράσταση δεν είναι ποτέ πια αυτό που αναμενόταν να είναι, μιας και υπάρχει νέος άνθρωπος στο σχήμα. Με νέα δική του ερμηνεία, νέες δικές του αντιδράσεις, νέες αλληλεπιδράσεις. Και δεν εννοώ σε καμία περίπτωση πως ο αντικαταστάτης έρχεται και κάνει αυτό που θέλει. Το αντίθετο. Η αντικατάσταση είναι πολύ δύσκολη διαδικασία. Δε θέλει ανάλυση για να καταλάβει κανείς πως αυτός που κάνει αντικατάσταση καταρχήν θα πρέπει να θεωρείται αρκετά καλός ηθοποιός ώστε να βγάλει τη δουλειά το ίδιο καλά (ή καλύτερα αν αντικαθιστά κάποιον που δεν ήταν επαρκής…)σε λιγότερο χρόνο. Και λιγότερος χρόνος σημαίνει πίεση στο να μάθει τα λόγια του σε χρόνο dt, να μάθει την κίνηση άμεσα, τυχόν τραγούδια και χορογραφίες, να ντυθεί τον ρόλο και να τον αποδώσει τόσο άμεσα που η εσωτερική διεργασία και το ψάξιμο του ρόλου είναι απλά μια διαδικασία την οποία ο ηθοποιός θα περάσει στους χρόνους που χρειάζεται. Στην επόμενη δουλειά του. Η αντικατάσταση απαιτεί γερά νεύρα, γερά στομάχια, υπομονή, σύνεση, καλή συνεννόηση, ανοχή και… πρόβες. Χα! Πρόβες. Και θα μου πεις τώρα, δεν εννοείται; Όχι. Καλώς ή κακώς όχι.
Αυτός που πάει να κάνει μία αντικατάσταση, δεν είναι κάτι διαφορετικό από όλους τους άλλους, απλώς πάει να κάνει τη δουλειά του με κάποια μειονεκτήματα καβάτζα. Δεν έχει απλώς να μάθει τα λόγια και την κίνησή του, δεν είναι μόνο πως ο δικός του χρόνος αναζήτησης του ρόλου είναι λιγότερος. Πρέπει επίσης να ενσωματωθεί κάπου, σε ένα σύνολο. Να γίνει ένα με τον θίασο και να μπορέσει να λειτουργήσει ισότιμα με τους συναδέλφους, αλλά πρωτίστως να λειτουργήσει μαζί με τους συναδέλφους. Ειδικά αν δεν υπάρχει παρελθόν, αν δεν έχει ξαναδουλέψει με κάποιους ή ακόμα χειρότερα αν δεν γνωρίζει κάποιους από πριν, πρέπει να μπορεί να το προσπεράσει και να λειτουργήσει άμεσα σαν να γνωρίζεται ήδη. Αυτό δεν είναι εύκολο, είναι απαραίτητο και είναι ένα επιπλέον προσόν που πρέπει να έχει κάθε ηθοποιός. Αλλά για να το κάνει πρέπει να είναι διαθέσιμοι. Αλλιώς πώς θα γνωριστεί μαζί τους;
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 2 – ΣΕΛΙΔΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ
Μου έχει τύχει να κάνω αντικαταστάσεις όλων των κατηγοριών και να τύχω όλων των πιθανών αντιμετωπίσεων… Έχω κάνει αντικατάσταση σε έργο που θα πήγαινε δεύτερη χρονιά. Το έργο έπαιξε μία σεζόν και μετά για κάποιον περίεργο λόγο, κι επειδή έγινε διπλή αντικατάσταση θα κάναμε κανονικές πρόβες ενάμιση μήνα. Η δυσκολία συναδέλφου από την πρώτη σεζόν στο να προσαρμοστεί (και χωρίς να υπάρχει ανάλογη δυσκολία από τον σκηνοθέτη) στα νέα δεδομένα, μου έκανε τη ζωή ποδήλατο. Πάτα εδώ, μην πατάς εκεί, στάσου τρία εκατοστά δεξιά, μισό βήμα μπροστά… Πάνω στην πρόβα. Πριν τη πρόβα. Μετά από την πρόβα. Ηθοποιός-«συνάδελφος» μέσα στην αντίρρηση και τη διόρθωση. Αυτό είναι θέμα γενικά βέβαια, το να ξέρεις ποια είναι η δουλειά σου και να περιοριστείς σε αυτή, αλλά σε περιπτώσεις αντικατάστασης, ο προϋπάρχων ηθοποιός, πρέπει να ξέρει πως αυτός που έρχεται φέρνει κάτι μαζί του. Τον δικό του εαυτό. Δεν μπορεί να πατήσει πάνω στα χνάρια του προηγούμενου με απόλυτη ακρίβεια, φέρει το δικό του σώμα και τη δική του φωνή, τη δική του τέχνη. Ο σκηνοθέτης οφείλει να τον καθοδηγήσει κι ο θίασος οφείλει να τον βοηθήσει όσο μπορεί. Αλλά δεν γίνεται πάντα.
Μιαν άλλη φορά, Δευτέρα βράδυ πριν από παράσταση (και όντας άρρωστος), μου έκαναν πρόταση για αντικατάσταση σε παιδική παράσταση. Είπα ναι επί τόπου, σχόλασα και είχα το κείμενο στον υπολογιστή μου. Από Τρίτη πρωί ξεκίνησα πρόβες. Κυριακή θα έπαιζα. Εκεί, πρέπει να πω είναι το ότι όλη την εβδομάδα με πάρα πολλές ώρες τη μέρα, είχα την απόλυτη βοήθεια από τη σκηνοθέτιδα που με είχε λόγω του κρυώματός μου σε προστατευμένο περιβάλλον, να προσπαθώ να μάθω λόγια και τραγούδια αλλά και κάποιους από τον θίασο να έρχονται και να περνάμε λόγια ακούραστα. Πρόβα έκανα το Σάββατο. Εκεί για πρώτη φορά είδα πως έπρεπε να μάθω και κάποια κινησιολογικά-ακροβατικά… Υπήρχε όμως έντονο το να με βοηθήσουν να μπω στο κλίμα και να κάνω όχι ό,τι μπορώ όπως μπορώ, αλλά ό,τι καλύτερο μπορώ με τη βοήθειά τους. Ήξεραν πως ο αντικαταστάτης έπρεπε να νιώσει καλά μαζί τους και πως χωρίς αυτόν δε θα πήγαιναν για πρεμιέρα.
Είχα κι αντικατάσταση πολύ κατόπιν εορτής. Δεύτερη σεζόν. Και πάλι μετά την πρεμιέρα. Εκεί έπρεπε να κάνω τα πάντα μόνος. Είχα το κείμενό μου, είχα τη βοήθεια από τον ηθοποιό που θα αντικαταστούσα, είχα βίντεο, πρόβες δεν είχα. Μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και με γκρίνια από μεριάς μου πως χωρίς πρόβα δεν το κάνω (είχε και χορό, και κίνηση…) έκανα μία πρόβα μόνο. Επίσης είχα την καλή διάθεση να μάθω να παίζω κάτι σε όργανο αλλά δεν προέκυψε. Γνωρίστηκα και με τον θίασο και όλα σχεδόν καλά. Σχεδόν, επειδή ένας συνάδελφος δεν ήθελε να κάνει πρόβες. Αυτός που συμπτωματικά είχα να κάνω μαζί του τα περισσότερα. Και δεν είναι πως δεν ήταν τυπικά φιλικός (χωρίς να με νοιάζει το παραπάνω), απλώς εκεί, ο αντικαταστάτης, ήταν αυτός που θα έσωζε τη μέρα, χωρίς αντικαταστάτη δε θα γινόταν παράσταση. Μετά από όσα χρόνια ήμουν στη δουλειά, είδα μια παιδικά επίμονη άρνηση να γίνει δουλειά κι απλώς αναρωτιώμουν το γιατί. Γιατί μπορεί να ενδιέφερε εμένα περισσότερο. Την παράσταση την έκανα και δεν πήγε άσχημα, αλλά μου άφησε απορίες.
Πώς μπορεί να μη θέλεις να βοηθήσεις αυτόν που έρχεται για να συνεχίσεις να κάνεις τη δουλειά σου; Πώς μπορεί να μην ενδιαφέρεσαι για το επίπεδο της δουλειάς σου γενικά, για το σύνολό της; Η δουλειά μας είναι συλλογική, όχι ατομική. Και σαφώς, το να πρέπει να μπεις σε διαδικασία προβών αφού έχουν αρχίσει οι παραστάσεις (και απλήρωτες πρόβες, στάνταρ κατάσταση κι αυτή…) το καταλαβαίνω πως είναι από απλώς εκνευριστικό ως απόλυτα εξουθενωτικό, έχεις πρόγραμμα, έχεις κι άλλες δουλειές αλλά και τη ζωή σου… Δεν πρέπει όμως να σκεφτείς πως αυτό που ζητείται σήμερα από εσένα, μπορεί να το ζητήσεις εσύ αύριο για σένα; Αύριο, συνάδελφε, ο αντικαταστάτης θα είσαι εσύ. Και θα πρέπει να μπορείς να πας να εργαστείς και να συνεργαστείς. Και θα θέλεις από τους άλλους να είναι εκεί και να σε βοηθήσουν ώστε να ανέβεις στην σκηνή και να κάνεις αυτό που πρέπει με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, να νιώθεις ασφαλής και προστατευμένος. Όχι πρόχειρα πεταμένος εκεί πάνω, όχι στα χαμένα, όχι να αυτοσχεδιάσεις. Ο αντικαταστάτης, είναι ο ήρωας που θα πρέπει να τα καταφέρει με λιγότερα. Δεν είναι εχθρός, δεν μπορείς να τον δεις με μισό μάτι, δεν ηρθε για να φάει τον χρόνο σου. Είναι εκεί για να παρατείνει τον χρόνο σου, να σε βοηθήσει για να κρατήσεις τη δουλειά σου. Κι αυτό, θέλει μεγάλο κουράγιο και μεγάλο χειροκρότημα.
Και στο τέλος, αν σε χειροκροτήσει το κοινό, είτε είσαι εκεί από την αρχή είτε από κάποια φάση και μετά, να ξέρεις πως σε χειροκροτούν επειδή έκανες κάτι και το έκανες καλά. Και το καλά γίνεται μόνο με την συνεργασία. Αυτό το χειροκρότημα κρατάει ζωντανή την Τίνκερμπελ. Το βαθύ, το εγκάρδιο, αυτό που το έχει κερδίσει. Κι αυτό, οι θίασοι το κερδίζουν ομαδικά, όχι ο καθένας μόνος του. Αλλιώς το παλαμάκι γίνεται σφαλιάρα (ή μούντζα…) και η Τίνκερμπελ τινάζει τα πέταλα. Ένας για όλους κι όλοι για έναν, μωρέ, η ισχύς εν τη ενώσει και τέτοια… Αλλιώς πώς;
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3 – ΓΛΑΡΟΣ
Το άρθρο γράφτηκε ακούγοντας: Το κρατς κρατς της λαγάνας…
Φωτογραφικό υλικό
