Ο Τόμας Μπέρνχαρντ (Thomas Bernhard, 1931-1989) είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αυστριακούς συγγραφείς και ένας από τους πιο απαιτητικούς για το θεατρικό κοινό. Το έργο του, γεμάτο μισανθρωπία, μαύρο χιούμορ και μια σχεδόν εμμονική απαισιοδοξία, προκαλεί και διχάζει. Η θεατρική του πορεία χαρακτηρίζεται από τη συστηματική αποδόμηση της αυστριακής κοινωνίας, των θεσμών, της τέχνης, ακόμα και της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.
Το ύφος και η φιλοσοφία του
Ο Μπέρνχαρντ δημιούργησε ένα μοναδικό δραματικό ύφος:
- Μονόλογος και Εμμονή: Τα έργα του συχνά περιστρέφονται γύρω από έναν κεντρικό χαρακτήρα που καταφεύγει σε έναν ατελείωτο, εμμονικό μονόλογο, εκφράζοντας την απογοήτευσή του για τον κόσμο. Αυτό το επαναλαμβανόμενο, μουσικό ύφος είναι χαρακτηριστικό και απαιτεί μεγάλη αντοχή από τον θεατή.
- Αποδόμηση και Σάτιρα: Σατιρίζει ανελέητα την αυστριακή κοινωνία, την υποκρισία της αστικής τάξης, την Καθολική Εκκλησία και την πολιτική εξουσία. Το χιούμορ του είναι σκοτεινό και πικρό, και συχνά το χρησιμοποιεί για να εκφράσει τη βαθιά του απογοήτευση για την ανθρώπινη φύση.
- Θεατρικότητα: Παρά το φιλοσοφικό τους περιεχόμενο, τα έργα του είναι εξαιρετικά θεατρικά, με έντονο ρυθμό και μουσικότητα. Ο ίδιος θεωρούσε το θέατρο ως έναν χώρο όπου η αλήθεια μπορεί να αποκαλυφθεί μέσα από την υπερβολή και την ειρωνεία.
Ο Μπέρνχαρντ στην Ελλάδα
Τα έργα του Μπέρνχαρντ έχουν παρουσιαστεί συστηματικά στην Ελλάδα, κυρίως από τολμηρούς σκηνοθέτες που αναζητούν την πρόκληση.
- Η δύναμη της συνήθειας (Die Macht der Gewohnheit): Ίσως το πιο γνωστό έργο του στην Ελλάδα. Παρουσιάζει έναν γηραιό ακροβάτη που προσπαθεί να διδάξει τους βοηθούς του μια δύσκολη άσκηση, αποδεικνύοντας πώς η συνήθεια μπορεί να γίνει φυλακή. Το έργο έχει ανέβει από σημαντικούς σκηνοθέτες, με χαρακτηριστική τη σκηνοθεσία του Λευτέρη Βογιατζή που είχε μεγάλη απήχηση.
- Πριν την σύνταξη (Vor dem Ruhestand): Ένα έργο που αναδεικνύει τις κρυφές, σκοτεινές πτυχές μιας οικογένειας που ζει στην μεταπολεμική Γερμανία, όπου ο ναζισμός παραμένει ζωντανός. Το έργο αυτό έχει παρουσιαστεί και από το Εθνικό Θέατρο.
- Ο Αδαής και ο Παράφρων (Der Ignorant und der Wahnsinnige): Ένας μονόλογος που έχει παιχτεί από γνωστούς Έλληνες ηθοποιούς, παρουσιάζοντας έναν μουσικό που βρίσκεται στο χείλος της παράνοιας, ενσαρκώνοντας την εμμονή του Μπέρνχαρντ με την τελειότητα και την αποτυχία.
Αντίκτυπος στο ελληνικό θεατρόφιλο κοινό
Ο Μπέρνχαρντ έχει έναν ξεχωριστό αντίκτυπο στο ελληνικό κοινό, καθώς δεν είναι εύκολα προσβάσιμος.
- Διχασμός και Πρόκληση: Το κοινό του Μπέρνχαρντ είναι διχασμένο. Από τη μία, οι θεατές που εκτιμούν το πνευματικό βάθος και την αιχμηρή κριτική του τον λατρεύουν. Από την άλλη, όσοι δεν αντέχουν την απαισιοδοξία, τον έντονο μονόλογο και το μαύρο χιούμορ του τον απορρίπτουν ως δυσνόητο ή κουραστικό.
- Ενίσχυση της θεατρικής σκηνής: Η παρουσίαση των έργων του Μπέρνχαρντ θεωρείται καλλιτεχνική πρόκληση. Οι σκηνοθέτες και οι ηθοποιοί που επιλέγουν να τον ερμηνεύσουν αναδεικνύουν το ταλέντο τους και εμπλουτίζουν το ρεπερτόριο του ελληνικού θεάτρου με έναν σπουδαίο εκπρόσωπο του ευρωπαϊκού θεάτρου.
- Συζήτηση για τη σύγχρονη κοινωνία: Τα έργα του, αν και γραμμένα πριν από δεκαετίες, παραμένουν επίκαιρα. Μέσα από αυτά, το κοινό καλείται να σκεφτεί για την υποκρισία, την εξουσία και τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης, θέματα που παραμένουν εξίσου σημαντικά σήμερα.
Ο Μπέρνχαρντ, με το ιδιαίτερο και αντισυμβατικό του ύφος, δεν είναι απλώς ένας συγγραφέας, αλλά μια μοναδική θεατρική εμπειρία που αφήνει έντονο αποτύπωμα στον θεατή.
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «Βαδίζοντας» στο Θέατρο Αυλαία
