«Σε καιρό ειρήνης τίποτα δεν ταιριάζει στον άνδρα
όσο η μετρημένη ηρεμία και η ταπεινότητα
Μα όταν οι ριπές του πολέμου τραντάξουν τ’ αφτιά μας,
Tότε να μιμηθείτε τις κινήσεις της τίγρης:
Σφίξτε τα νεύρα, δώστε εντολή στο αίμα
Κρύψτε την αγαθή σας φύση κάτω από οργή αποκρουστική…»
Γ. Σαίξπηρ,Ερρίκος ο E’. 3.1
Στον Ερρίκο τον Ε’ ο Σαίξπηρ περιγράφει μέσα από τα λόγια του Βασιλιά την ψυχική και σωματική προετοιμασία των στρατιωτών. Στον πόλεμο παύουν να είναι «ήρεμοι άνδρες» και γίνονται «τίγρεις», ή «κυνηγόσκυλα» με λουριά που ετοιμάζονται να ξεχυθούν στη μάχη. Χάνουν, κατά μία έννοια την ανθρώπινη υπόστασή τους και μεταμορφώνονται σε θηρία, φονικές μηχανές που πρέπει να ξεχάσουν την «ηρεμία» και την «ταπεινότητα». Αλλά πώς μπορεί κάποιος να ξεχάσει την αγαθή του, όμορφη φύση, όπως λέει ο Βασιλιάς, και να γίνει μια ζωντανή «αποκρουστική» μηχανή που θα κατασπαράξει τον αντίπαλο;
Το κατά πόσο οι άνθρωποι έχουν αγαθή ή όμορφη φύση είναι θέμα για άλλο κείμενο. Το σίγουρο είναι πως για να γίνει ένα δύσμορφο πολεμικό εργαλείο, ο άνθρωπος χρειάζεται να υπομείνει μια σκληρή εκπαίδευση. Όπως αναφέρουν οι υπεύθυνοι του Κέντρου των Βετεράνων για τις Παραστατικές Τέχνες στο Λος Άντζελες, οι στρατιώτες υποβάλλονται σε μία «κατήχηση» όπου «πριζώνονται» για πόλεμο, αποτινάσουν την ανθρώπινη συμπονετική φύση τους και μαθαίνουν να δείχνουν απάθεια στη βία που θα χρειαστεί να ασκήσουν. Η έλλειψη συμπόνοιας, όμως, πολλές φορές επεκτείνεται και στον ίδιο τους τον εαυτό, αλλά και στους συμπολίτες τους όταν επιστρέψουν σπίτι.
Στο Κέντρο των Βετεράνων ξεκίνησαν εδώ και κάποια χρόνια το πρόγραμμα DE-CRUIT,όπου προσπαθούν να «αποπρογραμματίσουν την κατήχηση» στην οποία οι υποψήφιοι στρατιώτες υπόκεινται κατά την εκπαίδευσή τους. Ο λόγος είναι πως κάποιοι από τους βετεράνους που επιστρέφουν σπίτι τους δεν μπορούν να προσαρμοστούν στον «κανονικό» κόσμο. Το ποσοστό των βετεράνων που πάσχει από προβλήματα ψυχικής υγείας κυμαίνεται από 18% έως 30%, κάτι που αναδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος. Μάλιστα, κάθε μέρα στις ΗΠΑ αυτοκτονούν περίπου 20 βετεράνοι, κυρίως νεαροί άνδρες. Μια από τις πιο συχνές διαγνώσεις είναι η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες και στο πρόγραμμα αυτόχρησιμοποιούν θεατρικές μεθόδους, αλλά και στοιχεία αφηγηματικής και γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης διαταραχής.
Μεταξύ άλλων τεχνικών, αναλύουν με βιωματικό τρόπο και παίζουν κάποιους μονολόγους πολεμιστών του Σαίξπηρ και ακολούθως γράφουν τους δικούς τους, που είναι σχετικοί με τα τραύματά τους. Όπως αναφέρει ο Λ., βετεράνος του ναυτικού, η σκηνή που ο Μακμπέθ επιστρέφει μετά τη μάχη στο κάστρο του, τον βοήθησε να αναγνωρίσει πλήρως το πόσο επίπονη του ήταν η δική του επιστροφή στο σπίτι. Ο Σαίξπηρ δεν επιλέγεται τυχαία, αλλά επειδή οι μονόλογοι των στρατιωτών του υπενθυμίζουν στους σύγχρονους βετεράνους ότι τα βιώματά τους δεν είναι αφύσικα και ότι οι πολεμιστές των περασμένων γενεών αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα.
.
Όπως αναφέρουν οι υπεύθυνοι, «η αναπαράσταση του τραύματος του Σαίξπηρ γίνεται [με αυτόν τον τρόπο] ένα κανάλι για τα συναισθήματα των ίδιων των βετεράνων». Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σαίξπηρ στον Ερρίκο τον Δ’ περιγράφει μία περίπτωση της συγκεκριμένης διαταραχής, μέσα από τη γυναίκα ενός πολεμιστή: «…Τι είναι αυτό που σου παίρνει την όρεξη, τη χαρά και το χρυσό τον ύπνο σου; … Γιατί τρομάζεις ξαφνικά όταν μόνος σου κάθεσαι;… Γιατί παραδόθηκες … σε καταραμένη μελαγχολία;».
Μέσα από τις θεατρικές και άλλες ψυχοθεραπευτικές τεχνικές, οι βετεράνοι καλλιεργούν την ενσυναίσθησή τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον, μέσα από μία εμπειρία αλληλοκατανόησης και αλληλοστήριξης. Η χρήση του θεάτρου κάνει την εμπειρία αυτή λιγότερο «απειλητική» και περισσότερο αποδεκτή από τους βετεράνους, οι οποίοι δεν θέλουν να βλέπουν τον εαυτό τους σαν «ψυχικά άρρωστο». Μέχρι να μη χρειάζεται να καμουφλάρουμε την αγαθή μας φύση για να γίνουμε οργισμένες τίγρεις που θα σκοτώνουν με απάθεια τον εχθρό, το θέατρο θα είναι εδώ και θα μας υπενθυμίζει τι κρύβεται πίσω από όλες τις εκούσιες κι ακούσιες μεταμφιέσεις μας.
Πηγές
Ali, Alishaand Stephan Wolfert. (2016) “Theatre as a treatment for posttraumatic stress inmilitary veterans: exploring the psychotherapeutic potentialof mimetic induction”. The Artsin Psychotherapy 50. 58–65.
Ali, Alisha, Stephan Wolfert, Jocelin E. McGovern, Jennifer Nguyen &Adam Aharoni (2018): A trauma-informed analysis of monologues constructed by militaryveterans in a theater-based treatment program, Qualitative Research in Psychology 17:2.258-273.
.
«Drama for Life» της Δέσποινας Καλαϊτζίδου.
Κάθε 5 και 25 τους μηνός στις σελίδες της Θεατρομανίας του Kulturosupa.grΦωτογραφικό υλικό
