Από τη στήλη «Drama for Life» της Δέσποινας Καλαϊτζίδου για την Κουλτουρόσουπα.
(andmemes).
Ποιος θα ήταν ο Ορέστης τού σήμερα; «Οποιοσδήποτε 20χρονος – ο γιος μου, για παράδειγμα – που θα πρέπει να μυηθεί σε μια σκληρή πραγματικότητα, κινδυνεύοντας να συνθλιβεί, να αλλοιωθεί, να σκληρύνει, να παλέψει και να βρει έναν εαυτό που θα τον ικανοποιεί και να δημιουργήσει αυτά που ο ίδιος θέλει κι όχι οι άλλοι», αναφέρει ο σκηνοθέτης Γ. Κακλέας στην εφημερίδα «Καθημερινή». Διαβάζοντας τα λόγια αυτά μου κάνει εντύπωση πως ο «οποιοσδήποτε 20χρονος» μπορεί να δολοφονήσει τη μητέρα του σε ένα «έγκλημα τιμής». Η ματιά του σκηνοθέτη, που με έναν παράδοξο τρόπο δικαιολογεί τη μητροκτονία, είναι μάλλον και η ματιά του αρχαίου συγγραφέα, αλλά και η εκείνη του Χορού των κοριτσιών του Άργους.
Ξαναδιαβάζοντας τον Ορέστη του Ευριπίδη, στάθηκα στο Χορό των νέων κοριτσιών του Άργους, που είναι και φίλες της Ηλέκτρας. Πήρα, λοιπόν, μια ακόμα επιβεβαίωση για την ιδιαίτερα δυσμενή θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα. Έπεσα πάνω σε γνωμικά που αναφέρουν πως είναι «Σκόνταμμα το θηλυκό στον δρόμο του άντρα πάντα». Βάζω έμφαση στο πάντα, γιατί προφανώς είναι ένα αξίωμα, αυταπόδεικτο και προφανές. Μία άλλη «κορυφαία» άποψη είναι και πως «Αν παντρευτούν καλή γυναίκα [οι άνθρωποι, δλδ οι άνδρες] θα ευτυχήσουν σπίτι καλό· αν όχι: ούτε σπίτι, ούτε πόλη, ούτε πατρίδα θα ’χουν». Το κομμάτι αυτό αφήνει ένα παραθυράκι για την ευημερία του άνδρα (που μας καίει) σε περίπτωση που βρουν ένα καλό κορίτσι για γάμο. Αλλά και πάλι, κρίνοντας από τα προηγούμενα λόγια, όλο και κάτι θα γίνει και το θηλυκό για να βάλει τρικλοποδιά στο σύζυγο.
Παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή, ο Ορέστης, με τη βοήθεια της αδερφής του Ηλέκτρας και του κολλητού του Πυλάδη, δολοφόνησε την μητέρα του, Κλυταιμνήστρα, και τον εραστή της, Αίγισθο. Μαθεύτηκε ο φόνος και, ενώ τους έχουν τους δύο πρώτους σε κατ’ οίκον περιορισμό, η συνέλευση θα αποφασίσει εξορία ή λιθοβολισμό. Η Ηλέκτρα προσπαθεί να φροντίσει τον άρρωστο αδερφό της, τον οποίο κυνηγάνε οι απαίσιες Ερινύες. Ο Χορός φαίνεται πιστός στην Ηλέκτρα, η οποία με τη σειρά της φαίνεται πιστή στον Ορέστη. Μάλιστα συμπάσχουν κι επικροτούν τη μητροκτονία, δεόμενες έλεος από τον Δία. «Δεν του αξίζει τόσο σκοτάδι» του Ορέστη γιατί «δεν είναι δίκαιο να περνά τέτοιο μαρτύριο, για τον φόνο που τον έβαλαν να κάνει οι θεοί.» Δικαιολογούν την πράξη του Ορέστη δείχνοντας ως ηθικό αυτουργό το θεό Απόλλωνα, αντηχώντας τα λόγια της Ηλέκτρας όταν λέει ότι «ο πραγματικός ένοχος είναι ο Φοίβος, επειδή έπεισε τον αδελφό μου να σκοτώσει την μάνα του».
Είναι αλήθεια πως στα αρχαία θεατρικά κείμενα οι θεοί έχουν πολλές φορές τον πρώτο ή/και τελευταίο λόγο, αλλά δεν ξέρω πόσο πείθει κάτι τέτοιο τον σύγχρονο θεατή. Ακόμα και τον αρχαίο, γιατί αν όντως δεν υπήρχε ηθικό ζήτημα με τη μητροκτονία δε θα είχε γραφτεί αυτή η τραγωδία. Το ερώτημα λοιπόν της ελεύθερης βούλησης είναι που απασχολεί έμμεσα το κείμενο αυτό. Και εδώ θα αναφερθώ στην Ωραία Ελένη, η οποία είναι χαρακτήρας του έργου, και μάλιστα αρκετά μισητός. Οι κατηγορίες εναντίον της έρχονται από όλες τις πλευρές εκτός του Μενέλαου. Πάνω ακριβώς σε αυτό το ζήτημα, κανείς δεν αναφέρει το κατά πόσο η Ελένη ήταν ηθικά υπεύθυνη για το ότι έφυγε με τον Πάρι, καθώς, όπως γνωρίζουμε, ήταν ένα «δώρο» της Αφροδίτης στον Τρώα πρίγκηπα. Κάτι τέτοιο δε συμβαίνει στον «Ορέστη». Η Ελένη είναι ομόφωνα ένοχη, και «μίασμα» που «εξευτέλισε το γένος των γυναικών», κατά το Χορό. Κανείς επίσης δεν ενδιαφέρεται για το γεγονός ότι ο ίδιος της ο πατέρας, ο Τυνδάρεως, έβαλε τους μνηστήρες της να πάρουν όρκο πως αν κανείς την κλέψει θα συντρέξουν στο πλευρό του.
Ο Τυνδάρεως, απεναντίας, θεωρεί την κόρη του, Ελένη, «ανάξια» και δε θα τη συγχωρήσει ποτέ, όπως αναφέρει. Και οι δύο του οι κόρες τον έχουν κάνει δυστυχισμένο, λέει, αποποιούμενος οποιαδήποτε ευθύνη για την ανατροφή τους. Επικροτεί κι ο Χορός, λέγοντας πως αυτός «που ευτύχησε να ’χει καλά παιδιά» έχει και «πόρτες κλειστές στην συμφορά». Κάπου εκεί λοιπόν αναφέρουν και τη σημασία του να παντρευτεί κάποιος «καλή γυναίκα», η οποία πάντα θα είναι, βέβαια και «σκόνταμμα».
.
Ενδιαφέρον έχει λίγο αργότερα, όσον αφορά το Χορό, και μια ερώτηση που απευθύνει: «Υπάρχει μεγαλύτερο αίσχος από το αίμα της μάνας στην λεπίδα του παιδιού;». Μπορεί να ακούγεται σαν ρητορική, όμως δεν είναι. Ναι, υπάρχει μεγαλύτερο αίσχος, κι αυτό είναι η δολοφονία του πατέρα από τη μάνα και τον εραστή της. Πόσο μάλλον κι όταν ο πατέρας αυτός είναι ήρωας – πολεμιστής. Δεν αναφέρεται πουθενά η θυσία της Ιφιγένειας που ο Αγαμέμνονας επέτρεψε να γίνει, κάτι που δεν του συγχώρησε ποτέ η Κλυταιμνήστρα. Δεν αναφέρεται ούτε ότι ο Αγαμέμνονας είχε σκοτώσει το παιδί της Κλυταιμνήστρας από τον πρώτο της γάμο. Στην τραγωδία αυτή ο συγγραφέας δεν αναφέρει επίσης τη σκλάβα/ερωμένη Κασσάνδρα που έφερε μαζί του ο Αγαμέμνονας από την Τροία, και την αιματηρή οικογενειακή βεντέτα μεταξύ Αίγισθου και Αγαμέμνονα. Σίγουρα αυτές οι αναφορές βρίσκονται σε άλλες τραγωδίες, αλλά όχι στον «Ορέστη». Ο «Ορέστης» είναι μια τραγωδία όπου οι γυναίκες μισούν τη φύση τους και δολοπλοκούν εναντίον αθώων κοριτσιών, όπως η κόρη της Ελένης, η Ερμιόνη, για να καλύψουν τα ανομήματα ανδρών.
Το ίδιο το τέλος επιβεβαιώνει το πόσο τελικά μικρής σημασίας είναι η πράξη της μητροκτονίας του Ορέστη, καθώς το ριζικό του είναι να γίνει άρχοντας του Άργους. Έτσιορίζει ο θεόςΑπόλλωνας, που εμφανίζεται στο τέλος του έργου. Μάλιστα, του “συστήνει” να παντρευτεί την Ερμιόνη που πρότινος θα ‘σφαζε. Αυτή είναι η δικαιοσύνη και το «ευτυχισμένο τέλος». Αυτή είναι η «κάθαρση». Και οι κοπέλες που τόσο πολύ μοιρολογούσαν και χτυπιόντουσαν για τα δεινά του Ορέστη, χαίρονται με την τελική πλοκή, νιώθοντας πως έχουν βοηθήσει στο χτίσιμο μιας τραγωδίας άξιας για νίκη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι Ορέστης – Κλυταιμνήστρα = 1-0. Ακόμα και σήμερα, το όνομα «Ορέστης» κυκλοφορεί ελεύθερο και εύηχο στα δημοτολόγια της Ελλάδας, σε αντίθεση με το «Κλυταιμνήστρα», που στα τόσα χρόνια της ζωής μου δεν έχω ακούσει ποτέ να βγάζουν έτσι ένα κορίτσι.
Αυτό όμως που με ενοχλεί περισσότερο είναι η φωνή των κοριτσιών του Άργους, που φαίνεται να μισούν το φύλο τους. Θα μου πείτε, άνδρας την έγραψε την τραγωδία. Κι όμως, ακόμα και σήμερα υπάρχουν γυναίκες που έμαθαν να πιστεύουν στην κατωτερότητα του φύλου τους, να βλέπουν δολοφονίες γυναικών και να λένε ότι «τα ‘θελε», «προκαλούσε», «ποιος ξέρει τι του ‘κανε» και άλλα εύστοχα. Ίσως φταίει το ότι έχουμε μάθει να βλέπουμε τις γυναίκες με τα μάτια των ανδρών, καθώς η ανδρική ματιάκυριαρχεί στην τέχνη, όπως και στην πολιτική. Έχουμε σίγουρα πολύ δρόμο ακόμα, αλλά βλέπω την κοινωνία να γίνεται πιο υποψιασμένη για το τι είναι αλήθεια και τι μας έχουν ενσταλάξει ανά τους αιώνες. Ίσως αργήσουν κάποιες γυναίκες να αγαπήσουν το φύλο τους, αλλά θα γίνει. Θα τις βοηθήσουμε εμείς, που μάθαμε να αγαπάμε (με κόπο) τον εαυτό μας. Δεν ξεγράφεται εύκολα κάτι που έχει εντυπωθεί εδώ και αιώνες, και η αλλαγή γίνεται σταδιακά: εγώ που θα μιλάω σε σένα, εσείς που θα ακούτε εκείνη, κι εσύ που θα βλέπεις αυτήν. Γιατί η μόνη φορά που η Γυναίκα γίνεται «σκόνταμμα», είναι όταν βάζει τρικλοποδιά στον εαυτό της, και αφήνεται σε ένα ριζικό που της όρισαν άλλοι, θεοί ή θνητοί.
.
Δείτε όλα τα άρθρα της Δ.Κ με μια ματιά εδώ.
«Drama for Life» της Δέσποινας Καλαϊτζίδου.
.
..
Ακολουθήστε το Kulturosupa.gr στα social media
..