.
Είδε και σχολιάζει για την Κουλτουρόσουπα.
Η πρώτη γενική σκέψη που κάνω μετά την όπερα «Ελευθέριος Βενιζέλος» του Δημήτρη Μαραμή, είναι πως ανήκει στους ελάχιστους συνθέτες που καταφέρνει να πιάνει δύσκολα θέματα, να γράφει σύγχρονη, ποιοτική μουσική και ταυτόχρονα να είναι τόσο προσιτή ακόμα και σε ένα εντελώς αμύητο ακροατήριο, σε βαθμό που μετά από την παράσταση κάποια θέματα να έχουν μείνει και να τραγουδιούνται.
«Δάκρυα κι αίματα, αλήθειες, ψέματα»
Με αυτήν τη δραματική φράση από το λαό-χορωδία, ξεκινά η όπερα του Δημήτρη Μαραμή «Ελευθέριος Βενιζέλος», η οποία έκανε παγκόσμια πρώτη στο Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου στις 3 Φεβρουαρίου. Στην αίθουσα «Ανδρέας και Μαρία Καλοκαιρινού» του ΠΣΚΗ, η οποία ήταν κατάμεστη από κόσμο και στις δυο soldout παραστάσεις που δόθηκαν, η ιστορία του Ελευθέριου Βενιζέλου, του πολιτικού που έμελλε να στιγματίσει την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας, πήρε σάρκα και οστά μέσα από τη μουσική του συνθέτη, το λιμπρέτο του Σωτήρη Τριβιζά, τη σκηνοθεσία του Guy Montavon και τις ερμηνείες των ταλαντούχων τραγουδιστών υπό τη μουσική διεύθυνση του Μύρωνα Μιχαηλίδη.
Η παράσταση ξεκίνησε λίγο μετά τις οχτώ με το κοινό να περιμένει με ιδιαίτερη θέρμη αυτήν την πρωτότυπη ελληνική όπερα και μάλιστα στην Κρήτη. Όλα ξεκίνησαν με μια εντυπωσιακή οβερτούρα που μας έδωσε μια περιεκτική και σύντομη πρόγευση για το τι έπεται να ακούσουμε κι έδινε όλα τα στοιχεία της μουσικής ταυτότητας αλλά και του συναισθήματος του έργου. Έτσι η πρώτη σκηνή άνοιξε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο να βρίσκεται κοντά στο τέλος της ζωής του, στο Παρίσι όπου και κατέφυγε μαζί με τη σύζυγό του Έλενα Σκυλίτση, και να κάνει μια αναδρομή στη ζωή και την πορεία του. Μέσα από μια μοναχική στιγμή ο Βενιζέλος κάνει έναν σύντομο απολογισμό του οράματός του και της εξέλιξής του καθώς νιώθει το σκοτάδι να τον κυκλώνει ενώ συγχρόνως τον κυκλώνει μια ιδιαίτερα φορτισμένη και συγκινητική μελωδία.
« Εδώ, στο τέλος της ζωής,
εδώ, στο τέλος της πορείας,
σπαράγματα μιας εποχής,
φαντάσματα της εξορίας.
Κοιτάζω πίσω και παντού
βλέπω όνειρα κομμάτια…»
Από τη 2η σκηνή πλέον άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι της δράσης του Έλληνα πολιτικού από τη στιγμή που ανέβηκε στην Αθήνα το 1910, απ’ όπου και ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα, μέχρι τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και τη νικηφόρα έκβασή του για την Ελλάδα καθώς κατάφερε να επεκτείνει τα σύνορά της, έπειτα στον Εθνικό Διχασμό και την αυτοεξορία του, από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Συνθήκη των Σεβρών έως την Μικρασιατική Καταστροφή, τη Συνθήκη της Λωζάνης, το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας και το τέλος της ζωής του.
Και στην τελική σκηνή της όπερας, έρχεται η ανατροπή. Αφού έχουμε παρακολουθήσει μία ώρα και είκοσι λεπτά ένα έργο γεμάτο εναλλαγές με τις συνεχείς αναπνοές στη δράση από τη χορωδία-λαό, με καταιγιστική μουσική όπου δε σε αφήνει να χάσεις λεπτό από τη ροή του, έρχονται τα τελευταία έντεκα λεπτά της τελικής σκηνής για να μας γεννήσουν ρίγη συγκίνησης και να διεισδύσουμε βαθιά στον πυρήνα της ανθρώπινης ψυχής, στο υποσυνείδητο, στον έρωτα. Στο τέλος λοιπόν, έρχεται στους ανυποψίαστους ακροατές-θεατές το μεγάλο θέμα: Έρωτας και Θάνατος. Το αρχέγονο και βασικό θέμα της ζωής και της παγκόσμιας τέχνης γενικότερα, το οποίο όμως δεν το περιμένεις από μία ιστορική όπερα με τη συγκεκριμένη θεματολογία, καθώς και ο ίδιος ο συνθέτης δεν μας προϊδεάζει για αυτό που επρόκειται να συμβεί στο τέλος.
Με αυτό τον τρόπο μας οδηγεί εκεί, για να μας δώσει το αποκορύφωμα μουσικής και αισθημάτων: ένα μεγαλειώδες τέλος με τον θνητό κι ευάλωτο πλέον Βενιζέλο να ξεψυχά βλέποντας την πρώτη του γυναίκα Μαρία Κατελούζου κι έτσι όπως ενώθηκαν στη ζωή να ενώνονται οι ψυχές τους στην αιωνιότητα.
Το εμβληματικότερο σημείο του έργου:
«Η πρώτη αγάπη δεν ξεχνιέται
γιατί αιώνια διαρκεί.
Μόνον αυτή δεν λησμονιέται
κι ο έρωτας πάνω στη γη.
Όλα περνούν και όλα σβήνουν,
η φήμη, η δόξα, η ζωή.
Μόνο η αγάπη μένει αιώνια
κι ο έρωτας πάνω στη γη.»
Ο συνθέτης λοιπόν, αυτή τη φορά δοκιμάστηκε όχι απλά σε μία εξαιρετικά δύσκολη φόρμα, αυτή της όπερας, αλλά και με ένα θέμα πρόκληση, την ίδια την ιστορία ενός ηγέτη! Η εμπνευσμένη μουσική του Δημήτρη Μαραμή επική και λυρική, μίνιμαλ και βαθιά, άγγιξε το κοινό με τη δραματικότητά της, έχτισε χαρακτήρες και απέδωσε τις ατμόσφαιρες των ιστορικών γεγονότων του λιμπρέτου. Ένα ολοκληρωμένο έργο του συνθέτη μέσα από το οποίο φαίνεται η εξέλιξή του και η ωριμότητά της συνθετικής δημιουργίας του. Ένα έργο με το οποίο ολοκλήρωσε την Κρητική Τριλογία του έπειτα από τον «Ερωτόκριτο» και τον «Καπετάν Μιχάλη» σε μια διαδρομή από τον έρωτα, στην επανάσταση και τέλος στο όραμα, θίγοντας μεγάλα θέματα της ελληνικής ιστορίας αλλά και ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Οι πρωταγωνιστές που ενσάρκωσαν τους ρόλους έδωσαν εξαιρετικές ερμηνείες. Ο μπασοβαρύτονος Άγγελος Χονδρογιάννης μας καθήλωσε ως Ελευθέριος Βενιζέλος, αγέρωχος κι ευγενής, τολμηρός κι ευαίσθητος απέδωσε με ακρίβεια, συναίσθημα, ωραία κίνηση και έκφραση όλα τα ηρωικά κι ανθρώπινα χαρακτηριστικά του κεντρικού ρόλου. Ένα δύσκολο έργο καθώς ως κεντρικός ήρωας σήκωσε στους ώμους του μια από τις πιο επιδραστικές κι ίσως αμφιλεγόμενες πολιτικές προσωπικότητες της σύγχρονης Ελλάδας και μας μετέφερε τα πάθη του, το όραμά του, την αστική του παιδεία, τις φιλοδοξίες του, τα ανθρώπινα συναισθήματά του αλλά και την απογοήτευση του και τη ματαίωση των ονείρων του. Ο τενόρος Αντώνης Κορωναίος, με το χαρακτηριστικό ηχόχρωμα της φωνής του και την στιβαρή παρουσία του επί σκηνής κατείχε πάντα έναν ρόλο που βρισκόταν σε αντίθεση με τον πρωταγωνιστή Βενιζέλο. Με εξαιρετική ικανότητα κι ευκολία ο Αντώνης Κορωναίος κλήθηκε να έρχεται σε αντιπαράθεση με τον Άγγελο Χονδρογιάννη υποδυόμενος τους Κωνσταντίνο Α’, Ισμέτ Ινονού, Κεμάλ Ατατούρκ. Η σοπράνο Μαρία Κόκκαενσάρκωσε με επιτυχία και ιδιαίτερη χάρη τη δεύτερη σύζυγο του Βενιζέλου Έλενα Σκυλίτση αλλά έδωσε και μια βαθιά κι εντυπωσιακή ερμηνεία ως αρχοντική Μαρία Κατελούζου. Μια ιδιαίτερη προσωπικότητα που εμφανιζόταν στην όπερα ήταν η Πηνελόπη Δέλτα, η οποία είχε έναν ρόλο παντεπόπτη, συμμετείχε και ως αφηγητής, ενώ ως πιστή φίλη του Βενιζέλου ήταν δίπλα του σε όλες τις δύσκολες στιγμές του ως ένας φύλακας άγγελός του. Μια δυναμική και αριστοκρατική προσωπικότητα που αναβίωσε η μέτζο σοπράνο Αγγελική Καθαρίου με πλούσια και δωρική ερμηνεία. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας αλλά και στην ίδια την όπερα είχε το Χορωδιακό Σύνολο Ηρακλείου που αντιπροσώπευε κυρίως το λαό κι άλλοτε τασσόταν υπέρ του Βενιζέλου με μέλη που τον εξυμνούσαν ενώ άλλοτε τασσόταν κατά του κι αναλάμβανε έναν πιο επικριτικό ρόλο. Το νεοσύστατο 16μελές σύνολο έφερε εις πέρας με επιτυχία κι επαγγελματισμό την πρώτη του συμμετοχή σε μια μεγάλη παραγωγή. Τέλος η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών υπό τη διεύθυνση του σπουδαίου Μύρωνα Μιχαηλίδη έντυσε με πλούσιο, αρμονικό και γεμάτο εκφραστικότητα ήχο κάθε στιγμή της ζωής και της δράσης του Έλληνα πολιτικού δίνοντας μια κρυφή αίσθηση συμπάθειας στα όσα ζούσαν και περνούσαν οι πρωταγωνιστές επί σκηνής.
Τα σκηνικά της Άννας Μαχαιριανάκη ήταν λιτά κι έφεραν μια πιο αφαιρετική και λειτουργική διάσταση ενώ τα κουστούμια της αντιπροσώπευαν την ενδυμασία της εποχής. Η σκηνοθεσία και οι φωτισμοί του διεθνούς φήμης Ελβετού σκηνοθέτη GuyMontavon έδωσαν μια μεγαλοπρεπή και επιβλητική πνοή στο έργο ενώ οι σκηνές εναλλάσσονταν ομοιόμορφα. Σημαντική ήταν και η συμβολή του Νικόλαου Εμμ. Παπαδάκη με το βιβλίο του «Ελευθέριος Βενιζέλος, ο άνθρωπος, ο ηγέτης» στο οποίο βασίστηκε η ιστορική έρευνα του έργου.
Η όπερα «Ελευθέριος Βενιζέλος» έκανε πρεμιέρα σε μια κατάμεστη αίθουσα από κόσμο που ταξίδεψε όχι μόνο από την Κρήτη αλλά από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι μια σύγχρονη δημιουργία γεννήθηκε στην Κρήτη μετά από ανάθεση του ΠΣΚΗ κι αυτό είναι καύχημα για τον τόπο και το Πολιτιστικό Κέντρο. Όπως ανέφερε στο καλωσόρισμα και ο μαέστρος, ζήσαμε μια ιστορική στιγμή γιατί ένα νέο έργο ξεκίνησε το ταξίδι του από το Πολιτιστικό Κέντρο Ηρακλείου κι αυτή είναι η συνεισφορά του στον Πολιτισμό. Κι ας μου επιτραπεί το σχόλιο καθώς η διαδρομή του ΠΣΚΗ είναι ανοδική γιατί αν μελετήσει κανείς τις παραγωγές του μοιάζει να έχει τον ρόλο μιας ακόμα σκηνής όπερας κι αυτό το έργο των ανθρώπων είναι σπουδαίο. Η Κρήτη πλέον έχει αφυπνιστεί και παράγει σύγχρονο πολιτισμό με ταχύτερους ρυθμούς σε σχέση με άλλα μεγάλα αστικά κέντρα.
Συμπερασματικά, η όπερα «Ελευθέριος Βενιζέλος» του Δημήτρη Μαραμή ήταν ένα θαύμα πολιτισμού με αφετηρία την Κρήτη και το Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου. Ένα έργο που στηριζόταν στα ιστορικά στοιχεία και γεγονότα της περιόδου δράσης του Βενιζέλου αλλά χωρίς να σχολιάζει ή να παίρνει θέση πάνω σε αυτά. Με εξαιρετικούς συντελεστές κι ερμηνείες, τα πάθη ενός ηγέτη με το πολιτικό κι ανθρώπινο πρόσωπό του ζωντάνεψαν και εξιστορήθηκαν παράλληλα με τα πάθη και την επιθυμία ενός λαού για ελευθερία και πρόοδο. Η επιτυχία του έργου ήταν έκδηλη στο παρατεταμένο και θερμό χειροκρότημα του κοινού ενώ κάποιες μελωδίες και στίχοι έμειναν χαραγμένα μέσα μας. Μια σύγχρονη όπερα που αξίζει να ταξιδέψει.
1 Comments
Κιαγιαδάκης Γιάννης
20 February 2023 | 5:06 pm |Θα ήθελα να κάνω μια μικρή διόρθωση ως προς το Χορωδιακό Σύνολο Ηρακλείου και να πω ότι το νεοσύστατο όπως σωστά αναφέρετε σύνολο, έχει λάβει μέρος σε όλες τις μεγάλες παραγωγές του ΠΣΚΗ από το φθινόπωρο του 21 που ξεκίνησε η ουσιαστική λειτουργία του. (Idomeneo Mozart, Requiem Mozart, Othello Verdi και Βαφτιστικός του Σακελλαρίδη)