.
Συνέντευξη στην Μαρία Γρηγοριάδου για την Κουλτουρόσουπα.
«Όποιος δεν έχει καταλάβει ότι αργά ή γρήγορα θα πεθάνει ενώ η επιστήμη του θα ζει για πάντα, ίσως να μην μπει ποτέ στον κόπο να προσφέρει στους επόμενους»
Σπούδασε Μουσικολογία στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καθώς επίσης Βιολί, Ανώτερα Θεωρητικά και Σύνθεση στο Εθνικό Ωδείο . Συνέχισε τις μουσικές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης αποκτώντας Master στη Διεύθυνση Ορχήστρας και Διδακτορικό στη Σύνθεση. Δάσκαλοί του υπήρξαν μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της διεθνούς μουσικής σκηνής όπως οι Θόδωρος Αντωνίου, Lukas Foss, Jorma Panula, Gianluigi Gelmetti και David Hoose. Έχει τιμηθεί με έντεκα βραβεία σε πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς, μεταξύ των οποίων τα πρώτα βραβεία των διεθνών διαγωνισμών “Δημήτρης Μητρόπουλος” και “ALEA III”.
Έχει συνεργαστεί με όλες τις ελληνικές ορχήστρες, ενώ ασχολείται ακατάπαυστα με την εκπαιδευτική διαδικασία και τη μόρφωση νέων μουσικών.
Με αφορμή τη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης στο Μέγαρο Μουσικής “Swinging Christmas” την οποία θα διευθύνει, ο Μιχάλης Οικονόμου μιλά αποκλειστικά στην Κουλτουρόσουπα.
· Σε τι ηλικία ξεκινήσατε να σπουδάζετε μουσική και τι σας οδήγησε σε αυτήν την επιλογή;
Ξεκίνησα πιάνο σε ηλικία οκτώ ετών. Μερικά χρόνια αργότερα έπεσε στα χέρια μου ένα παλιό βιολί του παππού μου και αμέσως κατάλαβα ότι αυτό το ιερό όργανο θα έμενε για πάντα στην αγκαλιά και τη ζωή μου. Κάποια στιγμή βρέθηκε τυχαία στο εξοχικό μας στη Νάξο μια κασέτα με τα Πάθη κατά Ματθαίον του Μπαχ. Άκουσα το πρώτο χορωδιακό τόσες πολλές φορές, που το έβλεπα για εβδομάδες ή και μήνες στον ύπνο μου. Με θυμάμαι να μένω σπίτι ενώ όλοι ήταν στην παραλία, επειδή απλά δεν μπορούσα να αφήσω τον Μπαχ και το βιολί μου ούτε στιγμή. Νομίζω πως εκείνο το καλοκαίρι αποφάσισα να γίνω μουσικός και η αλήθεια είναι πως έκτοτε δεν απέκλινα ούτε στιγμή από τον στόχο μου κι ας ήμουν τόσο μικρός.
· Σπουδάσατε και στο εξωτερικό. Τι είναι αυτό που οδηγεί ένα μουσικό να συνεχίσει τις σπουδές του στο εξωτερικό, ειδικά όταν πρόκειται για το αντικείμενο της διεύθυνσης ορχήστρας; Τι έχετε να θυμάστε από αυτήν την εμπειρία;
Αυτό που οδηγεί τους νέους μουσικούς προς το εξωτερικό είναι ξεκάθαρα η έλλειψη σοβαρής μουσικής παιδείας στη χώρα μας. Σήμερα, εικοσιπέντε χρόνια μετά τις δικές μου σπουδές, ακόμη περιμένουμε την ίδρυση μιας μουσικής Ακαδημίας στην Ελλάδα! Τα ελάχιστα βήματα που έχουν γίνει με τα μουσικά Πανεπιστήμια και τα ωδεία δεν είναι ικανά να κρατήσουν τους νέους μας εδώ, ειδικά στο αντικείμενο της διεύθυνσης ορχήστρας. Να σας θυμίσω επίσης πως εν έτει 2021, όλα τα πτυχία και διπλώματα των ωδείων παραμένουν αδιαβάθμητα. Δεν σας κρύβω πως τα χρόνια των σπουδών μου στην Αμερική ήταν τα πιο σημαντικά, ουσιαστικά και ευχάριστα στη μέχρι τώρα μουσική μου πορεία.
· Έχετε Master στη Διεύθυνση Ορχήστρας και Διδακτορικό στη σύνθεση. Ξεχωρίζετε κάποιον από τους δύο αυτούς τομείς; Σας εκφράζει κάποιο αντικείμενο καλύτερα;
Στο βαθμό που θα γίνουν σωστά, μιλάμε για δύο άκρως αντιφατικές έννοιες: Η διεύθυνση ορχήστρας είναι μελέτη, πρόβες, παράσταση, ερμηνεία, εξωστρέφεια και διαρκεί μερικές ώρες. Η σύνθεση είναι εσωτερική αναζήτηση, πάλη, αγωνία, αυτοαναίρεση, σκοτάδι, φως, εσωστρέφεια και διαρκεί μια αιωνιότητα. Η διεύθυνση ορχήστρας με εκφράζει περισσότερο, ίσως επειδή ταιριάζει περισσότερο στον εξωστρεφή χαρακτήρα μου. Απ' την άλλη, όταν αποφασίσω να γράψω μουσική είναι σίγουρο ότι θα περάσω κάποιας μορφής κατάθλιψη, κάτι που ωστόσο έχω αποδεχθεί και έχω μάθει να ζω με αυτό.
· Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ένας μαέστρος ώστε να διευθύνει ένα μικρό ή μεγάλο σύνολο, να είναι ο αρχιμουσικός αλλά και να ενσωματώνεται στο σύνολο, να κερδίζει το σεβασμό και την καλή συνεργασία με τους υπόλοιπους μουσικούς;
Το πιο αποτελεσματικό “εμβόλιο” για έναν αρχιμουσικό είναι οι σπουδές και η σκληρή μελέτη. Χωρίς αυτό είμαστε πάντα εκτεθειμένοι σε “ιούς” οι οποίοι μερικές φορές είναι και θανατηφόροι, εννοώ ικανοί να λήξουν την οποιαδήποτε καριέρα. Από κει κι έπειτα, το ταλέντο, η μουσική αντίληψη και η ικανότητα/εμπειρία να καταλαβαίνεις πώς νιώθουν οι μουσικοί ανά πάσα στιγμή, είναι σημαντικές αρετές που κατά κανόνα θα αναδείξουν έναν καλό μαέστρο. Χρειάζεται επίσης αυτοσυγκέντρωση, αυτοπεποίθηση και σιγουριά στον μέγιστο βαθμό. Στη διεύθυνση ορχήστρας δεν επιτρέπονται λάθη, το να γίνουν όλα τέλεια από πλευράς μαέστρου είναι το default. Τότε και μόνο τότε έχεις πιθανότητες να χαρακτηριστείς κακός, μέτριος, καλός, κλπ. Αν δεν τα κάνεις όλα τέλεια, απλά θα πουν ότι δεν είσαι μαέστρος.
· Πώς ο μαέστρος καταφέρνει να επικοινωνεί ταυτόχρονα με μουσικούς και κοινό και πώς λαμβάνει την ενέργεια του κοινού;
Αυτό ακριβώς είναι ο ορισμός της διεύθυνσης ορχήστρας κατά τη γνώμη μου. Δημιουργείς ένα εσωτερικό ηχητικό πρότυπο στο κεφάλι και την ψυχή σου και στη συνέχεια καλείσαι ανεβαίνοντας πάνω σ' ένα ξύλινο κασόνι και κουνώντας τα χέρια σου στον αέρα να δημιουργήσεις εικόνες, συγκίνηση, συναισθήματα. Το τετράπτυχο συνθέτης-μαέστρος-ερμηνευτές-ακροατήριο έχει ως κοινή συνισταμένη την "ακοή" (εσωτερική ή εξωτερική)και η μουσική είναι η μόνη Τέχνη στην οποία συμβαίνει αυτό. Η μουσική δημιουργείται με το αυτί, ερμηνεύεται με το αυτί και εισπράττεται με το αυτί και οτιδήποτε άλλο σας πουν περί του θέματος θα είναι ψέματα. Ο ρόλος του μαέστρου σε όλο αυτό είναι να δημιουργήσει κάτι ξεχωριστό με τρόπο μάλλον μεταφυσικό, ο οποίος μάλιστα δεν είναι ποτέ ίδιος από μαέστρο σε μαέστρο.
· Τι είναι αυτό που κάνει τους κλασικούς συνθέτες τόσο διαχρονικούς κι ακόμα και σήμερα αγαπητούς σε όλο τον κόσμο;
Το γεγονός ότι τα έργα τους έχουν φιλτραριστεί στη ροή της ιστορίας. Την εποχή του κλασικισμού για παράδειγμα, υπήρχαν εκατοντάδες συνθέτες των οποίων τα ονόματα δεν θα μάθουμε ποτέ. Αυτοί οι συνθέτες όμως είναι ο λόγος που το καλύτερο απόσταγμα της εποχής έφτασε σ' εμάς με το όνομα Μότσαρτ, Χάιντν, Μπετόβεν, κλπ. Χωρίς τουςταπεινούς αυτούς υπηρέτες της Τέχνης, προφανώς και δεν θα υπήρχε μουσική ιστορία.
· Η κλασική μουσική είναι ένα αποδεκτό είδος μουσικής στη Ελλάδα; Πηγαίνουν ακροατές όλων των ηλικιών ή υπάρχουν μεγάλες μερίδες ατόμων που ακόμα τη “σνομπάρουν” ;
Επανερχόμαστε στην προηγούμενή μου απάντηση. Όσο η παιδεία μας είναι όπως είναι σήμερα, τόσο περισσότερο θα μας ικανοποιεί πιο πολύ το συρτάκι από το δωδεκάφθογγο. Και όσο διαιωνίζεται το παραμύθι ότι ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις είναι οι κλασικοί μας λόγιοι μουσουργοί, τόσο το κοινό θα παραμένει αμόρφωτο και άρα οι αίθουσες συναυλιών άδειες. Όλα είναι θέμα μόρφωσης, κανείς δεν ξύπνησε ποτέ και δάκρυσε με ένα έργο του Anton Webern ή του Ιάννη Ξενάκη.
· Είστε Διευθυντής του Μουσικού τμήματος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, διδάσκετε Διεύθυνση Ορχήστρας στο Ωδείο Αθηνών καθώς επίσης έχετε δημιουργήσει και διδάσκετε το μοναδικό πανελλήνιο masterclass διεύθυνσης ορχήστρας της χώρας μας, όπως και τρία διεθνή ετήσια masterclass διεύθυνσης ορχήστρας. Τι σημαίνει για εσάς η ενασχόληση με την εκπαιδευτική διαδικασία;
Όποιος δεν έχει καταλάβει ότι αργά ή γρήγορα θα πεθάνει ενώ η επιστήμη του θα ζει για πάντα, ίσως να μην μπει ποτέ στον κόπο να προσφέρει στους επόμενους. Ή αν το κάνει, θα το κάνει για άλλους λόγους, πιθανότατα οικονομικούς. Η διεύθυνση ορχήστρας εξελίσσεται εδώ και δύο περίπου αιώνες και δεν προβλέπεται να τερματίσει κάπου τώρα σύντομα. Η δική μου συνειδητή απόφαση ήταν να διδάξω ανιδιοτελώς όσα ξέρω σε όσους περισσότερους μπορώ, με μοναδική ανταμοιβή την πιθανότητα να βρεθούν κάποιοι από αυτούς να κάνουν ακριβώς το ίδιο στο μέλλον.
Όποιος δεν έχει καταλάβει ότι αργά ή γρήγορα θα πεθάνει ενώ η επιστήμη του θα ζει για πάντα, ίσως να μην μπει ποτέ στον κόπο να προσφέρει στους επόμενους. Ή αν το κάνει, θα το κάνει για άλλους λόγους, πιθανότατα οικονομικούς. Η διεύθυνση ορχήστρας εξελίσσεται εδώ και δύο περίπου αιώνες και δεν προβλέπεται να τερματίσει κάπου τώρα σύντομα. Η δική μου συνειδητή απόφαση ήταν να διδάξω ανιδιοτελώς όσα ξέρω σε όσους περισσότερους μπορώ, με μοναδική ανταμοιβή την πιθανότητα να βρεθούν κάποιοι από αυτούς να κάνουν ακριβώς το ίδιο στο μέλλον.
· Τι αναγνωρίζετε στους νέους που θέλουν να ασχοληθούν με το χώρο της μουσικής τέχνης, ποια είναι η ανατροφοδότηση σας από τις νέες γενιές;
Οι μαθητές μου στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο είναι αυτοί που κάθε μέρα με κάνουν καλύτερο μαέστρο αλλά και άνθρωπο. Δε νομίζω πως μπορώ να το εξηγήσω με επιχειρήματα, αλλά σας διαβεβαιώνω πως είναι έτσι ακριβώς όπως σας το είπα.
· Ως τακτικό μέλος της Συγκλήτου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου τι προβλήματα έχετε εντοπίσει και πόσο εύκολα θα μπορούσαν να αλλάξουν και να λυθούν αυτά για την εκπαίδευση των νέων μουσικών στη χώρα μας ;
Το ΕΜΠ είναι ένα τεράστιο ίδρυμα με πολλά θετικά στοιχεία αλλά και προβλήματα που χρειάζονται άμεσα λύση. Το μουσικό τμήμα και η χορωδία είναι ένα μικρό αλλά πολύ σημαντικό κομμάτι του ιδρύματος. Θεωρώ πως η αντίληψη και το πνεύμα των φοιτητών και των καθηγητών του ΕΜΠ είναι συνιστώσες σημαντικές και επαρκείς στο να βρίσκεται πάντα λύση, ακόμα και στα πιο δύσκολα.
· Το 2011 εκλεχθήκατε Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Κατάρ. Τι σας άφησε αυτή η εμπειρία σε αυτή τη θέση ;
Πενήντα δύο συναυλίες, σαράντα περίπου πρεμιέρες νέων έργων, συνεργασίες με κορυφαίους μαέστρους, συνθέτες, σολίστες και τραγουδιστές, περιοδείες, ηχογραφήσεις, συγκινήσεις, φίλους, αναμνήσεις.
· Συνεργάζεστε με όλες τις ελληνικές ορχήστρες κι έχετε δώσει συναυλίες σε διάφορους χώρους ανά τη χώρα. Ποιο είναι το επίπεδο των ορχηστρών στην Ελλάδα και ποιες οι ανάγκες τους;
Το επίπεδο και το ταλέντο των Ελλήνων μουσικών είναι στην κορυφή, αλλά το επίπεδο των ορχηστρών μας απέχει αρκετά από αυτή. Ο λόγος είναι αυτό που θα διαβάσετε για τρίτη φορά σήμερα, η έλλειψη σοβαρής μουσικής παιδείας. Πώς θα καθίσεις στο αναλόγιο μιας επαγγελματικής ορχήστρας όταν δεν έχεις διδαχθεί ποτέ στη ζωή σου το μάθημα "ορχηστρικά αποσπάσματα" και "ορχηστρικές τεχνικές" όπως γίνεται σε όλη τη γη; Οι βασικές αρχές του πώς πρέπει να παίζεις και να συμπεριφέρεσαι στην ορχήστρα αποτελούν επιστήμη η οποία διδάσκεται στα θρανία και τα μαθητικά αναλόγια. Το μόνο σίγουρο είναι πως η ορχηστρική τέχνη δεν μπορεί να μεταδοθεί από στόμα σε στόμα και από πατέρα σε γιο όπως η παραδοσιακή μας μουσική. Υπάρχουν κανόνες για όλα, από το πώς θα περπατήσεις για να πας στο αναλόγιό σου, για το πώς θα φέρεσαι όσο κάθεσαι σ' αυτό, πόσο μάλλον για τον τρόπο που παίζεις ο οποίος θα πρέπει να είναι εντελώς διαφορετικός από τον τρόπο που παίζεις μόνος σου σε μια σολιστική συναυλία. Τυχαίο είναι που όλες οι σπουδαίες ορχήστρες του εξωτερικού μοιάζουν αντιγραφή η μία της άλλης; Όλα αυτά διδάσκονται - όχι στην Ελλάδα, αλλά διδάσκονται. Στη χώρα μας όλοι μάθαμε την τέχνη της ορχήστρας εμπειρικά και μόνο με το μεράκι και το φιλότιμο το δικό μας και των συναδέλφων που διαδεχτήκαμε. Εάν κάνεις παρατήρηση σε ένα μουσικό επειδή έφερε καφέ στην πρόβα ή επειδή κάνει μεγάλο και ενοχλητικό βιμπράτο, ενδέχεται να σε ρωτήσει, γιατί πού γράφει ότι απαγορεύεται ο καφές και το πλατύ βιμπράτο; Λοιπόν να σας πω κάτι; Δίκιο έχει! Που το γράφει;
· Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο εκάστοτε κοινό που παρακολουθεί συναυλίες σας; Ποια στοιχεία χαρακτηρίζουν το ξένο ακροατήριο, το ακροατήριο στις ελληνικές μεγαλουπόλεις και το κοινό της επαρχίας;
Το κοινό στην κεντρική Ευρώπη αντιδρά με περισσότερο σεβασμό στην κλασική μουσική κυρίως επειδή αυτή είναι μέρος της παράδοσής τους. Δεν έχω κανένα απολύτως παράπονο με το Ελληνικό κοινό, πιστεύω πως κάθε μέρα γίνεται και καλύτερο και σε αυτό έπαιξαν καταλυτικό ρόλο τα δύο Μέγαρα και το ίδρυμα Νιάρχος. Απλά φανταστείτε τη χώρα μας χωρίς αυτά!
· Πώς νιώσατε μέσα στις δύσκολες περιόδους της πανδημίας και του εγκλεισμού; Πώς σας επηρέασε όλη αυτή η απότομη αλλαγή και τι προβλήματα δημιούργησε στο χώρο σας;
Η πανδημία σήμανε για μένα τη βίαιη διακοπή των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων μου κυρίως στο εξωτερικό, ωστόσο προσπάθησα να δω και τη θετική της πλευρά: Μια αναγκαία επανεκκίνηση, μια αναγκαία καραντίνα, μια αναγκαία στροφή στον εαυτό μας και επιτέλους μια ευκαιρία να ασχοληθούμε με κάτι πιο σημαντικό από το τι έκανε ο γείτονας και η κατσίκα του.
· Διανύουμε τον τελευταίο μήνα του χρόνου, έχουμε μπει ήδη στο εορταστικό κλίμα των ημερών και συνήθως αυτό που κάνει αυτές τις μέρες να ξεχωρίζουν είναι ο στολισμός και η μουσική που έχει συνδεθεί μαζί τους. Ποια μουσική, ποιοι καλλιτέχνες χαρακτηρίζουν τα δικά σας Χριστούγεννα και τη δική σας αισθητική επιλογή πάνω στο κλίμα των ημερών;
Δεν μπορώ να φανταστώ γιορτές χωρίς το ορατόριο των Χριστουγέννων του Bach και χωρίς το concertogrosso op.6/8 του Corelli. A, τις χρονιές που είμαι ερωτευμένος δακρύζω ευχάριστα και με το "All I want for Christmas is you"!
· Σε ένα τέτοιο εορταστικό κλίμα θα σας απολαύσουμε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης μαζί με την ΚΟΘ, με την οποία έχετε συνεργαστεί κι άλλες φορές, καθώς και εξαιρετικούς μουσικούς και σολίστες. Μιλήστε μας για αυτή τη συνεργασία. Πείτε μας τι θα δούμε και θα ακούσουμε;
Είναι μεγάλη η χαρά μου κάθε φορά που ανεβαίνω στη συμπρωτεύουσα να κάνω μουσική με την υπέροχη ΚΟΘ. Πόσο μάλλον σε μια τέτοια εορταστική βραδιά με μια υπέροχη χορωδία και μια πλειάδα φοβερών τραγουδιστών. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τις πιο γνωστές Χριστουγεννιάτικες μελωδίες όλων των εποχών και νομίζω ότι όποιος βρεθεί στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στις 10 Δεκεμβρίου θα περάσει απίθανα.
· Τι εύχεστε για το νέο χρόνο που έρχεται;
Ε τι άλλο, να ΄μαστε καλά ν' ανταμώνουμε...
Σας ευχαριστώ!
Πληροφορίες για τη συναυλία, θα βρείτε 
.
Ακολουθήστε το Kulturosupa.gr στα social media
..