Η Σιδηροδρομική γραμμή Διακοπτού – Καλαβρύτων, ευρύτερα γνωστή ως Οδοντωτός Σιδηρόδρομος Διακοφτού – Καλαβρύτων (ή απλά Οδοντωτός), είναι οδοντωτή σιδηροδρομική γραμμή στενού εύρους στην Αχαΐα που συνδέει το Διακοπτό με τα Καλάβρυτα.
Ιστορικό
Αποτελεί έργο της περιόδου του Χαριλάου Τρικούπη που ξεκίνησε το 1889 και εγκαινιάστηκε στις 10 Μαρτίου 1896 επί κυβερνήσεως Θεόδωρου Δηλιγιάννη. Αποτέλεσε ένα από τα δυσκολότερα έργα για την εποχή του λόγω του ιδιαίτερα δύσβατου εδάφους αλλά και του μεγάλου υψομέτρου στο οποίο κατέληγε, καθώς ο Οδοντωτός αποτελεί τον ορεινότερο σιδηρόδρομο της Ελλάδας. Για να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες ο σιδηρόδρομος κατασκευάστηκε με την τεχνική της οδόντωσης κατά την οποία το τρένο γαντζώνεται, χρησιμοποιώντας κατάλληλα γρανάζια, σε οδοντωτές σιδηροτροχιές στις διαδρομές όπου η κλίση του εδάφους υπερβαίνει το 10%. Ο σιδηρόδρομος διασχίζει το Φαράγγι του Βουραϊκού περνώντας σε μεγάλο μήκος του από σήραγγες και γέφυρες, καλύπτοντας συνολικά απόσταση 22 χιλιομέτρων.
Ο Οδοντωτός σήμερα
Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για τουριστική περιήγηση σε μία από τις ομορφότερες και εντυπωσιακότερες διαδρομές της Ελλάδας, ενώ επίσης κάθε χρόνο κατά την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, διοργανώνεται από το «Σύλλογο Ορειβασίας και Χιονοδρομίας Καλαβρύτων», το «Πανελλήνιο Πέρασμα» του φαραγγιού με τη συμμετοχή εκατοντάδων ορειβατών και πεζοπόρων.
Χαρακτηριστικά
Ο Οδοντωτός έχει εύρος γραμμής 75 εκατοστά και είναι από τις στενότερες σιδηροδρομικές γραμμές στην Ελλάδα. Ο λόγος που κατασκευάστηκε τόσο στενός είναι για να χρησιμοποιηθούν μικρότερα και πιο ευέλικτα βαγόνια για την δύσκολη αυτή διαδρομή, καθώς και για την ελαχιστοποίηση του κόστους των τεχνικών έργων. Το μήκος του ανέρχεται συνολικά σε 22 χιλιόμετρα. Η μέγιστη κλίση της γραμμής είναι 17,5% στα σημεία με οδόντωση ενώ η μέγιστη κλίση της γραμμής χωρίς οδόντωση είναι 3,3%.
Τα υπόστεγα του τροχιαίου υλικού και οι υποδομές συντήρησης βρίσκονται στο Διακοπτό. Υπήρχαν επιπλέον υποδομές στον σταθμό Καλαβρύτων κατά την εποχή των ατμομηχανών, αλλά δε χρησιμοποιούνται πλέον.
Η γραμμή προγραμματιζόταν να ηλεκτροδοτηθεί, και οι ηλεκτροκίνητες μηχανές είχαν παραγγελθεί από τη γαλλική εταιρεία Billard. Πριν την άφιξη των μηχανών αυτών, τα σχέδια για ηλεκτροδότηση της γραμμής είχαν εγκαταλειφθεί, έτσι και οι μηχανές δε χρησιμοποιήθηκαν. Ως πρόχειρη λύση προστέθηκε μια ηλεκτροκίνητη μηχανή η οποία μετέφερε έναν μετατροπέα σε πετρελαιοκίνητη, στο ενδιάμεσο δύο βαγονιών. Αυτή η λύση λειτούργησε αποτελεσματικά για δεκαετίες.
Διαδρομή
Απεικόνιση της διαδρομής Διακοπτό – Φαράγγι του Βουραϊκού – Καλάβρυτα.
Ο Οδοντωτός από το Διακοπτό εισέρχεται στο φαράγγι του Βουραϊκού. Πραγματοποιεί στάσεις στις τοποθεσίες “Νιάματα” (ή “Μικροχελιδού”) και “Τρικλιά”. Ενδιαμέσως των Νιαμάτων και της Τρικλιάς υπήρχε παλαιότερα μέχρι το 1960 στάση στην χιλιομετρική θέση 8+156 (η παλαιά στάση Τρικλιάς). Στο μέσο περίπου της διαδρομής, μετά από 12 χιλιόμετρα, πραγματοποιεί στάση στο χωριό Κάτω Ζαχλωρού, ενώ στο σημείο αυτό εξυπηρετεί και τους επισκέπτες της ιστορικής Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου. Στην συνέχεια μετά από 18 χιλιόμετρα διαδρομής πραγματοποιεί στάση νοτιοανατολικά κάτω από το χωριό Κερπινή, στην περιοχή “Στάση Κερπινής” (πρώην “Ραλλιά”) από τον ομώνυμο σταθμό εκεί, και, τέλος, καταλήγει στα Καλάβρυτα. Η γραμμή διασταυρώνεται σε 9 σημεία με οδικές ισόπεδες διαβάσεις (6 ασφάλτινοι δρόμοι και 3 χωματόδρομοι) εκ των οποίων οι 3 είναι φυλασσόμενες (μία στο Διακοπτό, μία κοντά στη Στάση Κερπινής και μία στα Καλάβρυτα).
Γρανάζια του Οδοντωτού.
Επεκτάσεις
Τρίπολη: Στα αρχικά σχέδια της γραμμής προβλεπόταν η επέκταση της γραμμής του Οδοντωτού από τα Καλάβρυτα στην Τρίπολη, όμως αυτή ματαιώθηκε για οικονομικούς λόγους κατά τη φάση κατασκευής της γραμμής έως τα Καλάβρυτα προτού ξεκινήσουν οποιαδήποτε έργα.
Αγία Λαύρα -Χ.Κ. Χελμού: Από το 1996 προβλέπεται από τον Ο.Σ.Ε. επέκταση της γραμμής από τα Καλάβρυτα προς την ιστορική Μονή Αγίας Λαύρας και το Χιονοδρομικό Κέντρο Καλαβρύτων σε μήκος 4,5 χιλιομέτρων. Τον Ιανουάριο 2021 το θέμα της επέκτασης μπήκε σε τροχιά δημοπράτησης λόγω και του εορτασμού των 200 χρόνων από την Εθνεγερσία. Σε πρώτη φάση θα υπάρχει ανταπόκριση του οδοντωτού με λεωφορείο από τα Καλάβρυτα στο ΧΚ Χελμού. Στις 22 Νοεμβρίου 2022 σε ομιλία του στην Πάτρα, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε την επέκταση του Οδοντωτού στην Αγία Λαύρα.
Ηλεκτροκίνητοι συρμοί
Συρμός Decauville στον Βουραϊκό.
Οι πρώτοι σύγχρονοι ηλεκτροκίνητοι συρμοί για τη γραμμή του Οδοντωτού, αποτελούνταν από τρείς συρμούς (Κλάση 3001) που κατασκευάστηκαν από την Billard το 1958. Αριθμήθηκαν από ΑΔΚ 01 έως ΑΔΚ 03, και αργότερα έλαβαν νέα αρίθμηση από ΑΒδφπτ 3001 έως ΑΒδφπτ 3003. Το 1967 προστέθηκαν τρείς νέοι συρμοί (Κλάση 3004) που κατασκευάστηκαν από την Decauville. Πήραν αρίθμηση από ΑΒδφπτ 3004 έως ΑΒδφπτ 3006. Αυτοί οι συρμοί, ίδιας διαρρύθμισης αμφότεροι οι τύποι, αποτελούνται από δύο επιβατικές άμαξες (μια άμαξα μηχανής, και μια άμαξα ελέγχου) και μια άμαξα γεννήτρια ή ΟΠΕ μεταξύ τους. Επιπροσθέτως, μια ατμομηχανή (ΔΚ 8001, κατασκευάστηκε από την Cali το 1891) διατηρείται στον σταθμό των Καλαβρύτων και χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά για ειδικά δρομολόγια.[4]
Τέσσερις νέοι συρμοί παραγγέλθηκαν από την Stadler Rail για να αντικαταστήσουν τους παλαιούς το 2009. Οι συγκεκριμένοι σχεδιάστηκαν ως Κλάσης 3107.
Φωτογραφικό υλικό
