H Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης επιστρέφει δυναμικά, κάνοντας πρεμιέρα για τη φετινή σεζόν με το αφιέρωμα «H Ειρήνη Παπά στη μεγάλη οθόνη», το οποίο διεξάγεται σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Πιο συγκεκριμένα, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει, στο αγαπημένο σινεφίλ στέκι της αίθουσας Σταύρος Τορνές (Αποθήκη 1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης), έξι από τις πιο σπουδαίες στιγμές στη λαμπερή καριέρα της μεγάλης ελληνίδας ηθοποιού, από την Πέμπτη 16 έως την Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2025. Το αφιέρωμα θα πραγματοποιηθεί παράλληλα και στην Αθήνα, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, από τις 16 έως τις 20 Οκτωβρίου 2025.
Η μοναδική και ασύγκριτη Ειρήνη Παπά, μια πραγματική Καρυάτιδα του ελληνικού σινεμά, συνέδεσε μια για πάντα το όνομά της με τις κινηματογραφικές μεταφορές των αρχαίων τραγωδιών, κατακτώντας παντοτινή και περίοπτη θέση στο ελληνικό συλλογικό θυμικό. Με αφετηρία την Αντιγόνη του Σοφοκλή στην ομότιτλη ταινία (1961) του Γιώργου Τζαβέλλα, η Ειρήνη Παπά διετέλεσε στη συνέχεια σταθερή συνοδοιπόρος του Μιχάλη Κακογιάννη, ερμηνεύοντας την Ηλέκτρα στην ομώνυμη ταινία (1962), την Ωραία Ελένη στις Τρωάδες (1971) και την Κλυταιμνήστρα στην Ιφιγένεια (1977), ενσαρκώνοντας ηρωίδες που τα έβαλαν με το αναπόδραστο ριζικό τους, αμφισβήτησαν προαιώνιους νόμους αδικίας, επωμίστηκαν το οδυνηρό βάρος των επιλογών τους, αναζήτησαν με πάθος τη δικαιοσύνη και την εκδίκηση.
Βραβευμένη το 2009 με τιμητικό Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας για τη συνολική προσφορά της στην τέχνη του κινηματογράφου, η Ειρήνη Παπά άνοιξε από πολύ νωρίς τα φτερά της πέρα από τα ελληνικά σύνορα, καθώς έγινε σταρ πρώτου μεγέθους στην Ιταλία, ενώ δεν άργησε να διαβεί και το κατώφλι του Χόλιγουντ. Προικισμένη με βλέμμα φλογερό και φωνή που καθηλώνει, η Ειρήνη Παπά υπήρξε παρουσία πληθωρική και σαρωτική σε κάθε ρόλο που υποδύθηκε, έχοντας συνεργαστεί με μια πληθώρα από θρυλικούς διεθνείς (Γκρέγκορι Πεκ, Άντονι Κουίν, Ντέιβιντ Νίβεν, Κάθριν Χέπμπορν, Βανέσα Ρεντγκρέιβ κ.ά.) και εγχώριους σταρ.
Το αφιέρωμα που φιλοξενεί η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, πέρα από τις τέσσερις προαναφερθείσες κινηματογραφικές μεταφορές αρχαίων τραγωδιών, περιλαμβάνει δύο ακόμη διάσημες ταινίες, όπου η Ειρήνη Παπά μάς χάρισε ισάριθμες αλησμόνητες ερμηνείες. Στη γυρισμένη στη Ρόδο πολεμική περιπέτεια Τα κανόνια του Ναβαρόνε (1961) του Τζέι Λι Τόμσον, η Παπά απέδωσε με θαυμαστή δωρικότητα μια ακλόνητη ηρωίδα της ελληνικής Αντίστασης, μετατρέποντας τον χαρακτήρα της σε υπερβατικό σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία. Τρία χρόνια αργότερα, ως «χήρα» στο αξέχαστο Αλέξης Ζορμπάς (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη, η Παπά απέδωσε υποδειγματικά μία από τις πιο φλογερές ηρωίδες που γέννησε ποτέ η πένα του Νίκου Καζαντζάκη, παραδίδοντας μαθήματα λιτής αρχοντιάς, αγέρωχης αξιοπρέπειας και εσωτερικευμένου πόνου.
Πρόγραμμα προβολών:
Πέμπτη 16/10
21:00 Αλέξης Ζορμπάς (1964, 142΄)
Παρασκευή 17/10
21:00 Ηλέκτρα (1962, 110΄)
Σάββατο 18/10
18:30 Τρωάδες (1971, 105΄)
20:30 Τα κανόνια του Ναβαρόνε (1961, 158΄)
Κυριακή 19/10
19:00 Αντιγόνη (1961, 98΄)
21:00 Ιφιγένεια (1977, 127΄)
Γενική είσοδος: 5€ – Εισιτήρια διαθέσιμα ηλεκτρονικά
Οι ταινίες του αφιερώματος:
Αλέξης Ζορμπάς / Zorba the Greek (Ελλάδα-ΗΠΑ, 1964)
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης. Σενάριο: Μιχάλης Κακογιάννης, βασισμένο στο μυθιστόρημα Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Νίκου Καζαντζάκη. Πρωταγωνιστούν: Anthony Quinn, Alan Bates, Ειρήνη Παπά, Lila Kedrova, Γιώργος Φούντας, Σωτήρης Μουστάκας, Άννα Κυριακού, Ελένη Ανουσάκη. Γλώσσες: Αγγλικά, ελληνικά. Ασπρόμαυρη, 142΄
Ένας νεαρός βρετανός συγγραφέας έρχεται στην Κρήτη για να επαναλειτουργήσει το ορυχείο που κληρονόμησε. Εκεί θα γνωριστεί με τον Αλέξη Ζορμπά, έναν σκληροτράχηλο, αυθόρμητο και έξω καρδιά άνθρωπο, ο οποίος θα του φανερώσει μια άλλη όψη της ζωής. Παρορμητικός και τυχοδιωκτικός, ο Ζορμπάς αναλαμβάνει να γίνει ο μέντοράς του. Παρότι τα σχέδια για το ορυχείο ναυαγούν και η σχέση του συγγραφέα με μια όμορφη χήρα καταλήγει σε τραγωδία, ο Ζορμπάς διατηρεί την αισιοδοξία και την πίστη του στη ζωή… Η Ειρήνη Παπά υποδύεται την τυρανισμένη χήρα στη μεγαλύτερη διεθνή επιτυχία του Κακογιάννη, μια ελεύθερη διασκευή του μυθιστορήματος Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946) του Νίκου Καζαντζάκη, η οποία έμεινε στην ιστορία του παγκόσμιου σινεμά τόσο για τη συναρπαστική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη όσο και για τις οσκαρικές της περγαμηνές – επτά υποψηφιότητες και τρία αγαλματίδια στις κατηγορίες του Β΄ Γυναικείου Ρόλου (Λίλα Κέντροβα), της Ασπρόμαυρης Φωτογραφίας (Γουόλτερ Λάσαλι) και της Ασπρόμαυρης Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης (Βασίλης Φωτόπουλος).
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Πέμπτη 16/10 – 21:00
Ηλέκτρα / Electra (Ελλάδα, 1962)
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης. Σενάριο: Μιχάλης Κακογιάννης, βασισμένο στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Πρωταγωνιστούν: Ειρήνη Παπά, Γιάννης Φέρτης, Αλέκα Κατσέλη, Θεανώ Ιωαννίδου, Νότης Περγιάλης, Μάνος Κατράκης, Τάκης Εμμανουήλ. Γλώσσα: Ελληνικά. Ασπρόμαυρη, 110΄
Για αυτή την υποβλητική σε ατμόσφαιρα κινηματογραφική μετουσίωση της ευριπίδειας τραγωδίας, υπογραμμίζει η Αγλαΐα Μητροπούλου στο περίφημο βιβλίο της Ελληνικός Κινηματογράφος: «…Με την Ηλέκτρα, ο Κακογιάννης δημιουργεί, στην κυριολεξία, μιαν Ελληνίδα τραγωδό του κινηματογράφου. Παίρνει την Ειρήνη Παπά, με τα αδρά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης χωρικής Κόρης, και με την τέχνη και το πάθος του φυσάει μέσα της το πνεύμα της αδάμαστης αναζήτησης της εκδίκησης, το πνεύμα της απονομής δικαιοσύνης με κάθε τρόπο, της τιμωρίας του εγκλήματος. Αλλά όλα αυτά δεν τα αποδίδει η Παπά θεατρικά, με την τέχνη της υποκριτικής. Τα ανακαλύπτει εντός της, καθώς χτυπούν ενωμένα με το αίμα στις φλέβες της. Τα ανασαίνει στον μαγικό αέρα του ελληνικού χώρου και τα βλέπει μ’ εκείνην τη διπλή όραση των ανθρώπων που έχουν κληρονομήσει την έφεση στο πάθος. Όλα αυτά πάντα με γήινο τρόπο, ενστικτωδώς, με τις αρετές και τα ελαττώματα των κληρονόμων…»
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Παρασκευή 17/10 – 21:00
Τρωάδες / The Trojan Women (Ελλάδα-ΗΠΑ-Ηνωμένο Βασίλειο, 1971)
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης. Σενάριο: Μιχάλης Κακογιάννης, βασισμένο στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Πρωταγωνιστούν: Katharine Hepburn, Vanessa Redgrave, Ειρήνη Παπά, Geneviève Bujold, Patrick Magee, Brian Blessed. Γλώσσα: Αγγλικά. Έγχρωμη, 105΄
Μετά την πτώση της Τροίας, η έκπτωτη βασίλισσα Εκάβη, η μάντισσα Κασσάνδρα, η χαροκαμένη Ανδρομάχη και η άπιστη Ελένη, αιτία του ολέθριου πολέμου, καταλήγουν αιχμάλωτες των νικητών, επιβιβάζονται στα πλοία που θα τις μεταφέρουν στην Ελλάδα και θρηνούν τη σκληρή μοίρα που τους επιφύλαξε η ζωή… Ο Κακογιάννης συνεχίζει εδώ να εξερευνά τον Ευριπίδη, βασισμένος σε μια δική του θεατρική διασκευή, που είχε ανεβάσει το 1963 στη Νέα Υόρκη. «Στις Τρωάδες, ήταν πιο δύσκολο το έργο του Κακογιάννη», σημειώνει η Αγλαΐα Μητροπούλου. «Δεν υπήρχαν αθώοι (εκτός από τα παιδιά), αλλά θύτες και θύματα που ήξεραν καλά το ριζικό τους· κι όταν δεν το ήξεραν καθαρά, το προαισθάνονταν, το προκαλούσαν, παίζοντάς τα όλα για όλα: οι μεν τολμώντας να αντικρίσουν, και οι άλλοι να κρατήσουν το Ίλιον, αυτή την ανώτατη βαθμίδα της κοσμικής εξουσίας του ανθρώπου». Η Παπά διδάσκει εδώ τραγωδία, παρέα με κορυφαίες αγγλόφωνες κυρίες του θεατρικού σανιδιού και της μεγάλης οθόνης.
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Σάββατο 18/10 – 18:30
Τα κανόνια του Ναβαρόνε / The Guns of Navarone (ΗΠΑ-Ηνωμένο Βασίλειο, 1961)
Σκηνοθεσία: Τζέι Λι Τόμσον / J. Lee Thompson. Σενάριο: Carl Foreman, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Alistair MacLean. Πρωταγωνιστούν: Gregory Peck, Anthony Quinn, David Niven, Stanley Baker, Ειρήνη Παπά, Anthony Quayle, James Darren, Gia Scala. Γλώσσες: Αγγλικά, ελληνικά, γερμανικά, λατινικά. Έγχρωμη, 158΄
Το 1943, μια ομάδα ειδικών αποστολών των Συμμάχων αναλαμβάνει να σαμποτάρει τα μυστικά γερμανικά κανόνια του Ναβαρόνε σε ένα κατεχόμενο από τους Ναζί ελληνικό νησί, με σκοπό να απελευθερωθούν οι 2.000 Βρετανοί στρατιώτες που έχουν παγιδευτεί εκεί. Έπειτα από μια πρώιμη διεθνή καριέρα τη δεκαετία του 1950, με ρόλους σε ελληνικές, ιταλικές και αμερικάνικες ταινίες, η Ειρήνη Παπά περνά εδώ το κατώφλι της χολιγουντιανής υπερπαραγωγής, σε μια πολεμική περιπέτεια χωρίς νεκρούς χρόνους και με αδιάκοπο σασπένς, γυρισμένη στα φυσικά ντεκόρ της Ρόδου. Ενσαρκώνει τη Μαρία Παπαδήμου, μαχήτρια της αντίστασης κατά των ναζιστικών δυνάμεων κατοχής, που θα συνδράμει την ομάδα των Συμμάχων δίχως φόβο και με περίσσιο πάθος. Από τα πιο αντιπροσωπευτικά φιλμ στην ιστορία του είδους, Τα κανόνια του Ναβαρόνε έγιναν παγκόσμια επιτυχία και τιμήθηκαν με τις Χρυσές Σφαίρες Καλύτερης Δραματικής Ταινίας και Μουσικής, όπως και με το Όσκαρ Ειδικών Εφέ.
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Σάββατο 18/10 – 20:30
Αντιγόνη (Ελλάδα, 1961)
Σκηνοθεσία: Γιώργος Τζαβέλλας. Σενάριο: Γιώργος Τζαβέλλας, βασισμένο στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή. Πρωταγωνιστούν: Ειρήνη Παπά, Μάνος Κατράκης, Ίλυα Λιβυκού, Βύρων Πάλλης, Τζαβαλάς Καρούσος, Γιάννης Αργύρης, Μάρω Κοντού, Νίκος Καζής. Γλώσσα: Ελληνικά. Ασπρόμαυρη, 98΄
Η σύγκρουση μεταξύ του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, των δύο γιων του νεκρού βασιλιά Οιδίποδα, οι οποίοι διεκδικούσαν το θρόνο της επτάπυλης Θήβας, καταλήγει στον θάνατο αμφοτέρων, και ο νέος βασιλιάς, ο Κρέων, διατάζει να μείνει άταφο το πτώμα του Πολυνείκη επειδή τόλμησε να εκστρατεύσει εναντίον της πόλης που τον ανέθρεψε. Όμως η αδελφή του, η Αντιγόνη, παρακούει την εντολή του Κρέοντα και θάβει το πτώμα του, σε μια απόφαση που θα έχει τραγικά επακόλουθα. Η πρώτη χρονικά κινηματογραφική τραγωδία της Παπά συμπίπτει με μια φιλόδοξη απόπειρα του Γιώργου Τζαβέλλα να «εξανθρωπίσει» το έργο του Σοφοκλή μέσα από μια απλοποίηση του λόγου και των πρωταγωνιστικών χαρακτήρων, εγχείρημα που φυσικά εξόργισε τους «πιουρίστες» Έλληνες κριτικούς της εποχής. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε την ταινία το να ακολουθήσει μια θριαμβική φεστιβαλική καριέρα σε Βερολίνο, Σαν Φρανσίσκο αλλά και Θεσσαλονίκη, όπου η Παπά τιμήθηκε με το Βραβείο Γυναικείου Ρόλου, ενώ βραβείο απέσπασε και η μουσική του Αργύρη Κουνάδη.
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Κυριακή 19/10 – 19:00
Ιφιγένεια / Iphigenia (Ελλάδα, 1977)
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης. Σενάριο: Μιχάλης Κακογιάννης, βασισμένο στην τραγωδία Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη. Πρωταγωνιστούν: Ειρήνη Παπά, Τατιάνα Παπαμόσχου, Κώστας Καζάκος, Κώστας Καρράς, Πάνος Μιχαλόπουλος, Δημήτρης Αρώνης, Χρήστος Τσάγκας. Γλώσσα: Ελληνικά. Έγχρωμη, 127΄
Λίγο πριν από την αναχώρηση των ελληνικών πλοίων για την Τροία, καθώς αυτά βρίσκονται αγκυροβολημένα στην Αυλίδα ελέω άπνοιας, ο μάντης Κάλχας προμηνύει ότι οι θεοί θα στείλουν ούριο άνεμο στα πανιά τους μόνο αν ο Αγαμέμνονας θυσιάσει την κόρη του, την Ιφιγένεια. Ο Αγαμέμνονας αναγκάζεται να καλέσει την κόρη του από το Άργος με τη δικαιολογία ότι πρόκειται να την παντρέψει με τον Αχιλλέα. Η Ιφιγένεια καταφθάνει με τη μητέρα της, την Κλυταιμνήστρα, η οποία, όταν μαθαίνει την αλήθεια, προσπαθεί μάταια να μεταπείσει τον σύζυγό της. Η Παπά είναι η απεγνωσμένη Κλυταιμνήστρα στην κατά Κακογιάννη ολοκλήρωση της τριλογίας του Ευριπίδη, αντιμέτωπη με τον επιβλητικό Κώστα Καζάκο/Αγαμέμνονα, προστάτιδα της αθώας Ιφιγένειας/Τατιάνας Παπαμόσχου, και παρηγορήτρια του Αχιλλέα/Πάνου Μιχαλόπουλου, ο οποίος κάνει εδώ την πρώτη του, και καλύτερη, κινηματογραφική εμφάνιση. Βραβεία Καλύτερης Ταινίας και Γυναικείου Ρόλου (Παπαμόσχου) στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, συμμετοχή στο επίσημο διαγωνιστικό των Καννών, υποψηφιότητα για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Αίθουσα ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ: Κυριακή 19/10 – 21:00
