Γράφει ο Γιώργος Τοκμακίδης
Το αφιέρωμα:
Η σειρά των άρθρων για έναν «Σερ» του κινηματογράφου και της σκηνοθεσίας, Ρίντλεϊ Σκοτ συνεχίζονται! Η νέα του ταινία εποχής και ιστορικού περιεχομένου με τίτλο «Ναπολέων» κυκλοφόρησε αυτή την εβδομάδα στους κινηματογράφους, και εμείς επιστρέφουμε σε μια ταινία του που αποδεικνύει έμπρακτα τον τιμητικό του τίτλο ως «Σερ».
Σήμερα λοιπόν θα μιλήσουμε για μια ταινία που εμπεριέχει ιπποσύνη, ρομαντισμό, συγχώρεση και λύτρωση. Αυτή η ταινία δεν είναι άλλη από το παρεξηγημένο «Βασίλειο των Ουρανών» (Kingdom of Heaven, 2005). Πάμε να μιλήσουμε για μια ταινία που πραγματεύεται ιστορικές μάχες και πως η ίδια η ταινία αποτέλεσε μια σύγχρονη Ιερουσαλήμ σε πολιορκία και ο Ρίντλεϊ Σκοτ ένας σύγχρονος Μπαλιάν του Ίμπελεν.
Η υπόσχεση:
Ο Ρίντλεϊ Σκοτ έπειτα από τον «Μονομάχο» (Gladiator, 2000) έδωσε μια νέα υπόσχεση στο κοινό του και δε το φανατικό, ταινίες που αποτελούν εμπειρία με κινηματογραφικές σκηνές που αγγίζουν το επίπεδο του έπους και χαρακτήρες που ξεπερνούν τετριμμένα στάνταρ. Μια υπόσχεση που κράτησε στην αμέσως επόμενη σύγχρονη πολεμική του ταινία: «Μαύρο Γεράκι: Η κατάρριψη» (Black Hawk Down, 2001). Ακολούθησε το εσωστρεφές «Επαγγελματίες Απατεώνες» (Matchstick Men, 2003) με τον Νίκολας Κέιτζ και τον Σάμ Ρόκγουελ για να φθάσουμε στην ταινία του αφιερώματος. Ένα μοτίβο αρχίζει να δημιουργείται εδώ, πάμε όμως να δούμε περί τίνος πρόκειται!!!
Πλοκή:
Βρισκόμαστε στην εποχή των σταυροφόρων και πιο συγκεκριμένα στο τέλος της Β’ σταυροφορίας, αλλά και τον λόγο να αρχίσει η Γ’ (Δε θα μιλήσουμε για την Δ’, αν και δε σας κρύβω, θα ήθελα πολύ να δω μία ταινία για την καταστροφική για τη βυζαντινή αυτοκρατορία Δ’ σταυροφορία). Η ειρήνη ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους είναι εξαιρετικά εύθραυστη, καθώς φανατικοί Ευρωπαίοι εποφθαλμιούν την εξουσία και δε θα διστάσουν να ξεκινήσουν πόλεμο για να την πάρουν. Ο βασιλιάς Βαλδουίνος και ο χαλίφης Σαλαδινός δοκιμάζουν να την διατηρήσουν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, γνωρίζουμε στη Γαλλία τον πρωταγωνιστή μας. Είναι ένας μεταλλουργός, αλλά και μηχανικός, ενώ ένας ιππότης σταυροφόρος ταξιδεύει στη Γαλλία για να του ζητήσει συγχώρεση. Αλήθειες θα ειπωθούν, εξομολογήσεις θα εκδηλωθούν και η μία κατάσταση θα φέρει την άλλη. Ο πρωταγωνιστής μας ονόματι Μπαλιάν θα επιχειρήσει να αναζητήσει τη συγχώρεση, να γίνει ο «τέλειος ιππότης» και να υπερασπιστεί τους αδύναμους εμπρός στο χείλος της καταστροφής.
Σκηνοθεσία:
Ο Ρίντλεϊ Σκοτ με αυτή την ταινία επιθυμεί να κάνει μια σειρά από σχόλια πάνω στην αμαρτία και τη συγχώρεση, στη θρησκεία και τον φανατισμό και την αξία της πίστης στην ηθική που δεν αποτελεί μονοπώλιο των μεν έναντι των δε. Το πετυχαίνει, αν και συνήθως ένα σχόλιο έχει μια ενδόμυχη υπόσταση. Βέβαια, στο σημείο της καριέρας του ο Ρίντλεϊ Σκοτ δεν ενδιαφέρεται για ημίμετρα. Με το που αρχίζει η ταινία παίρνει ξεκάθαρη στάση απέναντι στους λειτουργούς της καθολικής εκκλησίας, αφού παρουσιάζει έναν από τους εκπροσώπους της ως τον πρώτο ανταγωνιστή του πρωταγωνιστή μας. Πράγματι, ο Μάικλ Σιν είναι ο χειρότερος κληρικός που υπάρχει! Κατά το ταξίδι των χαρακτήρων του Μπαλιάν (Ορλάντο Μπλουμ) και Γοδεφρείδου (Λίαμ Νίσον) ερχόμαστε σε επαφή με έναν εκπρόσωπο των προσκυνητών των Αγίων Τόπων ο οποίος υποστηρίζει ότι: «Ο φόνος ενός άπιστου, δεν είναι αμαρτία, αλλά ένα μονοπάτι προς τον παράδεισο». Τα παραδείγματα είναι πολλά (καλύτερα να δείτε την ταινία για να το διαπιστώσετε και μόνοι σας), αλλά την ίδια στιγμή υπάρχουν και χαρακτήρες που προτάσσουν τη λογική της ηθικής. Χαρακτήρες όπως ο Τιβέριος που υποστηρίζει ένα ειρηνικό δόγμα απέναντι στους Σαρακηνούς σε βαθμό που κατηγορείται για βλασφημία. Ακόμα, άλλος ένας χαρακτήρας είναι ο βασιλιάς που πάσχει από λέπρα και υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι πρώτα υπόλογος στον εαυτό του και την ηθική του και μετά στη διαταγή ακόμη και ενός βασιλιά. Επιπλέον, ο Σαλαδινός που συμφωνεί με τον Μπαλιάν περί καταστροφής των ιερών μνημείων έτσι ώστε να μη φανατιζονται οι άνθρωποι είναι ένα τρανό παράδειγμα της κατεύθυνσης στο περιεχόμενο της ταινίας.
Στην επιφάνεια, αλλά όχι επιφανειακά, τα κάδρα ακολουθούν τη λογική του «Μονομάχου» είναι γεμάτα και γενικά, πλούσια και στυλιζαρισμένα. Τα μέρη γεμίζουν τις κάμερες και αυτές τα μάτια των θεατών. Οι μάχες, αν και δεν είναι αρκετές όπως κάποιος θα περίμενε αγγίζουν τη διάσταση του έπους και παρουσιάζουν κλιμάκωση. Αν εξαιρέσουμε τις συμπλοκές στη Γαλλία (η ενέδρα στο δάσος έχει καταπληκτική ένταση με σταθερό βηματισμό εκπαίδευση- μάχη- νίκη- συνέπεια), οι συγκρούσεις στην ανατολή κυμαίνονται από τη σύγκρουση μεταξύ δύο ιπποτών, την έφοδο λίγων γενναίων ιπποτών εναντίον του πολυάριθμου ιππικού των Σαρακηνών και την πολιορκία της πόλης της Ιερουσαλήμ. Ο Ρίντλεϊ Σκοτ κάνει αυτό που ξέρει καλά, η κάμερα του διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα σε γενικά πανοραμικά και δυναμικά εντατικά κοντινά.
Ερμηνείες:
Ο Ρίντλεϊ Σκοτ κάνει ενδιαφέρουσες επιλογές για την επάνδρωση των ρόλων των χαρακτήρων της ταινίας του (πφ, πολλές γενικές κτητικές). Συνεργάζεται ξανά με τον Ορλάντο Μπλουμ (όλοι θυμόμαστε τι χαμός γινόταν με αυτό τον ηθοποιό στις αρχές των 00ς), ο οποίος μόνο που άκουσε ότι ο Ρίντλεϊ Σκοτ του προτείνει ρόλο στη νέα του ταινία δέχτηκε ανεπιφύλακτα. Η σύντομη συνδρομή του Λίαμ Νίσον αποτελεί εξαιρετική προσθήκη. Ο ίδιος δεν γνώριζε τίποτα για τις σταυροφορίες, αλλά με το που ήρθε η πρόταση, άρχισε τη μελέτη. Αν εκπαιδευόμουν ποτέ για να γίνω ιππότης, θα ήθελα ο Λίαμ Νίσον ως Γοδεφρείδος να με εκπαιδεύσει με την τεχνική «Poste di Falcone» (άμυνα του Γερακίου, για όσους έχουν ήδη δει την ταινία). Ο Τζέρεμι Άϊρονς είναι άλλη μια προσθήκη εγγύηση που δεν απογοητεύει σαν Τιβέριος, ο σταυροφόρος πολιτικός, βοηθός του βασιλιά. Η Εύα Γκριν, είμαι σίγουρος, θα εξέπληξε κοινό και κριτικούς με την γοητευτική της παρουσία στον ρόλο της σαγηνευτικής Σίβυλλας, αδελφής του βασιλιά. Στα πλαίσια του τελευταίου, ο βασιλιάς υποδύεται από ηθοποιό έκπληξη, τον Έντουαρντ Νόρτον που μόνο από την απαλή του φωνή μπορεί κανείς να τον καταλάβει.
Τεχνικό κομμάτι:
Η ταινία, ναι έχει τον μάγιστρο που απαντάει στο όνομα Ρίντλεϊ Σκοτ, πράγματι έχει τους ηθοποιούς που αποδίδουν ερμηνείες και καταστάσεις σαν να τις ζουν πραγματικά, αλλά ο πρωταγωνιστής της ταινίας δεν έχει αναφερθεί ακόμη. Αυτή τη φορά δεν είναι η μουσική που ντύνει και υποστηρίζει τις σκηνές με μελωδική ψαλμωδία. Είναι το τμήμα του σχεδιασμού της παραγωγής, του ενδυματολογικού και των σκηνικών. Άνθρωποι γνώριμοι του Ρίντλεϊ Σκοτ όπως ο Άρθουρ Μαξ, Εμίλιο Αδούρα και Σόνια Κλάους καταφέρνουν να οπτικοποιήσουν το όραμα του σκηνοθέτη. Αποδίδουν σκηνικά βγαλμένα από θρύλους και μύθους, κουστούμια βασισμένα στις πραγματικές στολές των σταυροφόρων, των Σαρακηνών, και των ανθρώπων της εποχής. Δεδομένου ότι υπάρχουν δύο στρατόπεδα στις τάξεις των σταυροφόρων, το ενδυματολογικό αποδίδει διαφορετικές στολές στο καθένα από αυτά. Οι υπέρ του πολέμου φορούν τα λευκά με τον κόκκινο σταυρό, Ναίτες ιππότες, ενώ αυτοί που τάσσονται κατά, έχουν χρώμα απόχρωσης γαλάζιου. Οι εσωτερικοί χώροι των κάστρων και των παλατιών είναι σαν από μυθιστόρημα, ενώ η πολιορκία της πόλης με τις πολιορκητικές μηχανές- πύργους φαντάζει πιο αληθινή από οτιδήποτε άλλο έχετε δει ξανά!!!
Αρνητικά:
Η ταινία αυτή καθ’αυτή όπως παραδόθηκε από τα χέρια του δημιουργού στους κοινωνούς της δεν έχει θέματα, ούτε αρνητικά. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη ιστορία, η οποία δεν κάνει εκπτώσεις και χάρες στη διάρκεια της. Οι γραφειοκράτες όπως στην εταιρεία διανομής είχαν άλλα σχέδια. Εκμεταλλεύτηκαν το κύμα και την τάση του «Μονομάχου» και προώθησαν έναν αντίστοιχο «Μονομάχο», αλλά με σταυροφόρους. Οι δύο ταινίες αν και στυλιστικά μοιάζουν, αφού εργάστηκαν οι ίδιοι άνθρωποι από πίσω τους, είναι εκ διαμέτρων αντίθετες ως προς τη θεματική αλλά και την ατμόσφαιρα που αποδίδουν έκαστη. Δεν είναι μια ιστορία εκδίκησης, αλλά μια ιστορία συγχώρεσης, αυτό φθάνει! Για να αποκτήσει διαφορετικούς ρυθμούς από τους οποίους ήδη είχε, οι αρμόδιοι για τη διανομή σκέφτηκαν να κόψουν κομμάτια της ταινίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, να υπάρχουν παράλογα κενά, και ορισμένοι χαρακτήρες να μένουν κυριολεκτικά ξεκρέμαστοι. Ο χαρακτήρας φερ ειπείν του σταυροφόρου νοσοκόμου, σύμφωνα με τον Ρίντλεϊ Σκοτ πρόκειται για έναν άγγελο που βοηθάει τον Μπαλιάν και του μιλάει για τη θέληση του Θεού. Στην κινηματογραφική εκδοχή αυτή του η υπόσταση χάνεται μεταξύ άλλων. Συνεπώς, η ταινία δεν καλωσορίστηκε από το κοινό και ο δημιουργός της χρεώθηκε σφάλματα που δε διέπραξε. Βέβαια, σύμφωνα με τον Ρίντλεϊ Σκοτ η εκδοχή «director’s cut» είναι η πραγματική και αποτελεί την εμπειρία που θέλει να αποδώσει ο σκηνοθέτης.
Αποτίμηση:
Κλείνοντας, η ταινία δεν είναι αυτό που την προώθησαν να γίνει, αλλά κάτι πιο βαθύ, κάτι πιο πνευματικό. Η διάρκεια ίσως να κουράσει, αλλά αν μην τι άλλο, οι θεατές θα έχουν τη δυνατότητα να δουν κάτι το ολοκληρωμένο που δεν αφήνει περιθώρια για υποσχέσεις. Όλα είναι στην οθόνη, αν θέλεις, τα παρακολουθείς και αν τα παρακολουθήσεις θα καταλάβεις περί τίνος πρόκειται. Οι ερμηνείες είναι μεστές και κανείς αισθάνεται συμπάθεια για αυτούς τους ανθρώπους που γνωρίζουν ποιο είναι το λάθος, αλλά είναι τόσο μικροί για να το αλλάξουν, να το σταματήσουν. Κινούνται από την ηθική τους ή την εκάστοτε περίσταση που δεν τους αφήνει επιλογές.
Θα έβαζα με ταπεινότητα όπως πάντα ένα 7,5/10 για το μέγεθος της παραγωγής, αλλά και την απουσία τέτοιων ταινιών από τα κινηματογραφικά δρώμενα.
Το Βασίλειο των Ουρανών (Kingdom of Heaven, 2005) εγχρ.
Διάρκεια: 2 ώρες και 24 λεπτά (theatrical cut)/3 ώρες και 23 λεπτά (director’s the) Είδος: Ιστορικό Δράμα. Σκηνοθεσία: Ρίντλεϊ Σκοτ Πρωταγωνιστές: Ορλάντο Μπλουμ, Λίαμ Νίσον Εύα Γκριν, Τζέρεμι Άιρονς, Έντουαρντ Νόρτον.
