Πασίγνωστοι ζωγράφοι όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Σάντρο Μποτιτσέλι και ο Ρέμπραντ ενδέχεται να χρησιμοποιούσαν πρωτεΐνες – και συγκεκριμένα κρόκο αυγού – στις ελαιογραφίες τους, σύμφωνα με νέα έρευνα.
Δεν είναι κάτι καινούργιο να εντοπίζονται υπολείμματα πρωτεΐνης σε αναγεννησιακούς πίνακες, αν και συχνά τα ίχνη αυτά θεωρείτο ότι οφείλονταν σε μόλυνση.
Ωστόσο, σύμφωνα με μια νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature Communications», οι μεγάλοι ζωγράφοι του 16ου, του 17ου και του 18ου αιώνα επίτηδες αναμείγνυαν πρωτεΐνες με τις μπογιές τους.
«Υπάρχουν ελάχιστες γραπτές πηγές για αυτό το θέμα και δεν έχει γίνει σχεδόν καμία επιστημονική έρευνα.
Η δική μας μελέτη δείχνει ότι ακόμα και μια πολύ μικρή ποσότητα κρόκου αυγού, μπορείς να αλλάξεις εντελώς τις ιδιότητες της μπογιάς», σημειώνει η συγγραφέας της έρευνας, Οφελί Ρανκέ από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καρλσρούης.
Τέμπερα ή λαδομπογιά;
Πριν μπούμε στα της έρευνας, πρέπει να κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή. Αρχικά, για τη ζωγραφική χρησιμοποιούνταν η τεχνική της τέμπερας που ανέπτυξαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και συνδυάζει κρόκο αυγού με χρωστικές σε σκόνη και νερό. Στη συνέχεια, ένα νέο είδος μπογιάς, η λαδομπογιά, εμφανίστηκε τον 7ο αιώνα στην Κεντρική Ασία και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Βόρεια Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα και στην Ιταλία κατά την Αναγέννηση.
Οι λαδομπογιές δημιουργούν πιο έντονα χρώματα, επιτρέπουν πιο εύκολα χρωματικές αλλαγές και ξεραίνονται πιο αργά (έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν αρκετές μέρες αφού ετοιμαστούν). Ωστόσο, οι λαδομπογιές – που χρησιμοποιούν λινέλαιο ή καρθαμέλαιο αντί για νερό – έχουν επίσης και τα μειονεκτήματά τους: το χρώμα σκουραίνει πιο εύκολα και χαλάει αν εκτεθεί στο φως.
Είναι πιθανό ότι οι μεγάλοι ζωγράφοι της Αναγέννησης χρησιμοποιούσαν το «παλιό μυστικό» του κρόκου αυγού στις λαδομπογιές τους.
Στο πλαίσιο της προαναφερθείσας έρευνας, οι επιστήμονες ανέμειξαν τέσσερα συστατικά (κρόκο αυγού, αποσταγμένο νερό, λινέλαιο και χρωστική ουσία) – για να δημιουργήσουν δύο χρώματα, λευκό του μόλυβδου και μπλε ultramarine.
Η «Μαντόνα με το γαρύφαλλο» του Λεονάρντο ντα Βίντσι (φωτ. Shutterstock)
«Η προσθήκη κρόκου αυγού είναι ευεργετική στις ιδιότητες των χρωμάτων. Για παράδειγμα, χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να οξειδωθεί η μπογιά, χάρη στα αντιοξειδωτικά που περιέχει ο κρόκος. Επίσης, το άσπρο χρώμα είναι αρκετά επιρρεπές στην υγρασία. Αν όμως βάλεις μέσα στη μπογιά και πρωτεΐνη, το χρώμα γίνεται πιο ανθεκτικό και εύκολο στην εφαρμογή», αναφέρει η Ρανκέ.
Επίσης, τα παλιά χρόνια για να φτιαχτούν μερικές μπογιές, χρησιμοποιούνταν πανάκριβα υλικά πχ. το μπλε ultramarine φτιαχνόταν από λάπις λαζούλι. Με τη βοήθεια, όμως, του κρόκου αυγού, η μπογιά γίνεται πιο πηχτή και έτσι δεν χρειάζεται να προστεθεί τόσο μεγάλη ποσότητας χρωστικής.
Οι διαφορές στους πίνακες
Ενας από τους πίνακες που μελετήθηκαν από τους ερευνητές ήταν η «Μαντόνα με το γαρύφαλλο» του Λεονάρντο ντα Βίντσι, η οποία εκτίθεται πλέον στην Παλιά Πινακοθήκη του Μόναχου.
«Η λαδομπογιά αρχίζει να στεγνώνει από την επιφάνεια προς τα κάτω, γι’ αυτό και ο πίνακας είναι σαν να έχει ζάρες», σημειώνει η Ρανκέ.
Ο πίνακας αυτός είναι ένας από τους παλαιότερους του Ντα Βίντσι και δημιουργήθηκε ενδεχομένως σε μια περίοδο κατά την οποία ο καλλιτέχνης προσπαθούσε ακόμα να κατακτήσει τη νέα για την εποχή τεχνική της λαδομπογιάς.
Ενας άλλος πίνακας που μελετήθηκε ήταν «Ο θρήνος για τον νεκρό Χριστό» του Μποτιτσέλι, που επίσης εκτίθεται στο Μόναχο. Το έργο έχει φτιαχτεί κυρίως σε τέμπερα, αλλά χρησιμοποιήθηκε και λαδομπογιά για το φόντο και ορισμένα δευτερεύοντα στοιχεία.
«Ο θρήνος για τον νεκρό Χριστό» του Μποτιτσέλι (Πηγή: Wikipedia)
«Γνωρίζαμε ότι ορισμένα μέρη του πίνακα έχουν πινελιές που είναι χαρακτηριστικές για αυτό που ονομάζουμε ελαιογραφία. Ωστόσο, εντοπίσαμε την παρουσία πρωτεϊνών. Επειδή είναι πολύ μικρή ποσότητα και είναι δύσκολο να εντοπιστούν, αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μόλυνση. Στα εργαστήρια, οι καλλιτέχνες πειραματίζονταν με πολλά διαφορετικά πράγματα, και ίσως τα αυγά ήταν απλώς από την τέμπερα», εξηγεί η επιστήμονας.
Ωστόσο, οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο κρόκος αυγού χρησιμοποιήθηκε εσκεμμένα στους πίνακες για τις ευεργετικές του ιδιότητες.
Φωτογραφικό υλικό
