Από την Μπουντουρέλη Ελένη.
Σήμερα θα σας γράψω λίγα λόγια για κάτι που ίσως να είχατε αναρωτηθεί και εσείς κατά την διάρκεια της επίσκεψής σας σε ένα χώρο τέχνης ή ερχόμενοι σε επαφή με την μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη, όταν πιο συγκεκριμένα είδατε ένα έργο που σας θύμιζε ένα άλλο…ή ήταν κατά 60% ίδιο με ένα άλλο…ή το είχατε δει και κάπου αλλού αλλά σε διαφορετικό πλαίσιο υπό άλλο δημιουργό… Φέρτε στο μυαλό σας ένα τέτοιο παράδειγμα και συνεχίστε την ανάγνωση, αν σας κεντρίζει το ενδιαφέρον θα το αναλύσουμε με παραδείγματα σε ένα δεύτερο μέρος την επόμενη φορά!
Ο όρος ιδιοποίηση λοιπόν, είναι αυτό που περιγράφω και πιο πάνω, ειδικά σε ότι αφορά στη μοντέρνα τέχνη, χρησιμοποιείται, σε περιπτώσεις όπου παρατηρούνται πράξεις δανεισμού ή επαναχρησιμοποίησης κάποιων υφιστάμενων στοιχείων ενός εικαστικού έργου, σε ένα νέο. Μην σας κάνει εντύπωση αν ακούσετε πολλούς μεταμοντέρνους καλλιτέχνες, να δηλώνουν ότι αρνούνται ή ότι αποδομούν εντελώς την έννοια της αυθεντικότητας-πρωτοτυπίας, υποστηρίζοντας ότι ο δανεισμός και η επαναχρησιμοποίηση των αρχικών στοιχείων ή ακόμα και η οικειοποίηση της ίδιας της αρχικής απεικόνισης επιτρέπει στον θεατή να επαναδιαπραγματευτεί το πρωτότυπο έργο σε, ένα διαφορετικό, πιο σύγχρονο πλαίσιο νοηματοδότησης.
Από τους πρώτους που ζήτησαν από τους θεατές να επαναπροσδιορίσουν το πλαίσιο νοηματοδότησης ενός έργου και ενός αντικειμένου ήταν ο Μαρσέλ Ντουσαμπ. Ο Marcel Duchamp (Μαρσέλ Ντουσάμπ) ζητούσε από το θεατή να επανεξετάσει ένα αντικείμενο υπό το πρίσμα μιας νέας αισθητικής, θυμηθείτε τον διάσημο ουρητήρα του, με λίγα λόγια, ζητούσε να το θεωρήσει ως ένα αντικείμενο με εικαστική αξία, να του αποδώσει καλλιτεχνική ισχύ. Ο θεατής, οικοποιούνταν το αντικείμενο ως τέχνη και η μόνη δουλειά του εικαστικού καλλιτέχνη ήταν να το επιλέξει ως τέτοιο.
Ίσως το κεντρικότερο θέμα στην συζήτηση περί ιδιοποίησης της τέχνης να είναι εν τέλει η πρωτοτυπία ενός έργου. Η πρώτη ερώτηση που εύλογα προκύπτει, είναι Τι είναι τελικά η πρωτοτυπία; Είναι λοιπόν, μια ποιότητα που αναφέρεται στις συνθήκες της δημιουργίας, δηλαδή κάτι που δεν μπορεί να αντιγραφεί και είναι εφεύρεση του καλλιτέχνη. Μπορούμε να προσεγγίσουμε την έννοια της πρωτοτυπίας με δυο τρόπους, ως ιδιοκτησία των εργασιών της ίδιας της τέχνης ή εναλλακτικά, ως ιδιοκτησία του καλλιτέχνη.
Νομικά, για να μιλήσουμε πιο απτά και να ξεφύγουμε λίγο από το πολύ θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει η παραπάνω κουβέντα, ως πρωτότυπο έργο λοιπόν, θεωρείται, εκείνο που παρουσιάζει είτε ατομική ιδιομορφία, που κρίνεται με το μέτρο της στατικής μοναδικότητας, δηλαδή με βάση την κρίση, ότι παρόμοιο έργο δεν θα ήταν σε θέση να το δημιουργήσει κανένας άλλος δημιουργός κάτω από παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους είτε ένα ελάχιστο όριο “δημιουργικού ύψους” κάποια δηλαδή απόσταση από τα ήδη γνωστά ή αυτονόητα.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονιστεί ότι αντικείμενο της προστασίας αυτής στο ελληνικό δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η μορφή και όχι η ιδέα που περιγράφεται σε ένα πνευματικό δημιούργημα. Η διάκριση μεταξύ μορφής και ιδέας συνιστά ουσιώδη κανόνα για τον καθορισμό της εξέτασης της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας αφού αυτή αποτελεί το βασικό κριτήριο διάκρισης των στοιχείων που προστατεύονται και εκείνων (στοιχείων) που μένουν έξω από το πεδίο της προστασίας, γιατί σαφώς, διαβάζοντας τα παραπάνω, αρχίσατε να απορείτε για το πόσο απροστάτευτος νομικά είναι ένας καλλιτέχνης…
Σκεφτείτε το λίγο ακόμα και την επόμενη φορά θα σας λυθούν κάποιες απορίες και θα σας δημιουργηθούν άλλες…
