Γεννήθηκε το ΜΟΜus, ο μεγαλύτερος μουσειακός οργανισμός στην Ελλάδα

Μια νέα εποχή για τα μουσεία της Θεσσαλονίκης ξεκινά με τη συνένωση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Με τη συνένωσή τους δημιουργείται ο μεγαλύτερος εποπτευόμενος, από το Υπουργείο Πολιτισμού, μουσειακός οργανισμός στην Ελλάδα, που είναι πλέον έτοιμος να ανοίξει τα φτερά του ως πλατφόρμα συνεργειών με ανοιχτές υποδοχές.

Πρόκειται για το Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (με συντομογραφία, στο λατινικό αλφάβητο, ΜΟΜus), έναν φορέα-ομπρέλα κάτω από τον οποίο θα λειτουργούν δύο μουσειακά ιδρύματα με μοναδικής ιστορικής και αισθητικής αξίας συλλογές και δυναμική πολλαπλών δράσεων: αφενός το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ) μαζί με τα ιδιαίτερα τμήματά του: το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (ΜΦΘ) και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης που θα μετονομαστεί σε «Πειραματικό Κέντρο Τεχνών» και αφετέρου το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΜΜΣΤ) μαζί με το Μουσείο Άλεξ Μυλωνά που αποτελεί κληροδότημα προς το ΜΜΣΤ.

Τα μουσεία αυτά ξεχωρίζουν για τις περίφημες συλλογές τους με έργα ελληνικής και διεθνούς τέχνης και ιδιαίτερα για τη συλλογή Κωστάκη με 1277 έργα των καλλιτεχνών της Ρωσικής Πρωτοπορίας και το Αρχείο Κωστάκη (ΚΜΣΤ), τις συλλογές Αλέξανδρου Ιόλα (47 έργα), Αλέξανδρου και Δωροθέας Ξύδη, Γιώργου Απέργη, Δημήτρη Μεϊμάρογλου, Μάγδας Κοτζιά κ.ά., τη συλλογή ιστορικής και σύγχρονης φωτογραφίας (ΜΦΘ), τη συλλογή γλυπτών της Α. Μυλωνά, κ.ά.

Βασικός στόχος του MOMus, θα είναι η ανά διετία διοργάνωση της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, η διοργάνωση εκθέσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και η δυναμική ανάπτυξη, μελέτη και προβολή των Εικαστικών Τεχνών, της Φωτογραφίας, του Βιομηχανικού και Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού, της Αισθητικής Καλλιέργειας, της Ιστορικής Μελέτης και Επιστημονικής Έρευνας καθώς και της Ενίσχυσης Πειραματικών και Εναλλακτικών Προτάσεων για τις Τέχνες.

Το ΥΠΠΟΑ θα επιχορηγεί το νέο Οργανισμό με ποσό που θα ισούται με τις τακτικές επιχορηγήσεις του ΚΜΣΤ, του ΜΜΣΤ και του Μουσείου Φωτογραφίας. Το ποσό αυτό ανερχόταν το 2016 στις 930.000 ευρώ και η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου βεβαίωσε τους επικεφαλής του ΚΜΣΤ, Ανδρέα Τάκη και Μαρία Τσαντσάνογλου, ότι θα αυξηθεί φέτος στο 1,2 εκατ. ευρώ.

Στο χαιρετισμό της, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού σημείωσε πως η συνένωση αυτή «είναι καρπός συλλογικής πρωτοβουλίας και παράδειγμα συνεργασίας όλων των ενδιαφερόμενων πλευρών», και ανοίγει «μεγάλες και αισιόδοξες προοπτικές ανάπτυξης, απέναντι στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προκλήσεις της εποχής μας».

Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι το πρώτο μουσείο σύγχρονης τέχνης που ιδρύθηκε το 1979 στην Ελλάδα, με έδρα τη Θεσσαλονίκη (ως σωματείο Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης). Μεταξύ των ιδρυτικών του μελών ήταν οι: Μανώλης Ανδρόνικος, Παύλος Ζάννας, Κλείτος Κύρου, Κατερίνα Καμάρα, Γιώργος Κονταξάκης, Ελένη Λαζαρίδου, Γιώργος Λαζόγκας, Κωνσταντίνος Λεφάκης, Ιωάννα Μανωλεδάκη, Γιάννης και Αλεξάνδρα Μπουτάρη, Ρούλα Πατεράκη, Ξανθή Σκαρπιά-Χόιπελ, Νόρα Σκουτέρη, Δημήτρης Φατούρος κ.ά.).

Της ίδρυσής του ακολουθεί σειρά εκθέσεων σε διάφορους χώρους της πόλης: αναδροµική του Θεόφιλου το 1980, Γάλλοι ιµπρεσιονιστές και µετα-ιµπρεσιονιστές χαράκτες το 1981, η πρώτη αναδροµική Γιάννη Τσαρούχη το 1981, έκθεση Κώστα Τσόκλη 1983, που ουσιαστικά «συστήνουν» τη σύγχρονη τέχνη στη Θεσσαλονίκη και τη χώρα.

1982: Ο Γ. Φιλίππου παραχωρεί πτέρυγα του εργοστασίου «Φίλκεραμ-Johnson», για να στεγαστεί η συλλογή και να παρουσιαστούν οι πρώτες του εκθέσεις.

1984: Ο Αλέξανδρος Ιόλας δωρίζει έργα από τη συλλογή του για την ίδρυση μουσείου σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη.

1992: Η ΔΕΘ παραχωρεί ένα περίπτερό της για τις περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου. Το Μουσείο στο κέντρο της πόλης.

1994: Ιδρύεται το ίδρυμα «Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης».

1997: Αναγείρεται νέα πτέρυγα με την οικονομική ενίσχυση του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας «Θεσσαλονίκη ’97».

1999: Η ΔΕΘ-Helexpo παραχωρεί οικόπεδο για τη δημιουργία μιας ακόμη πτέρυγας. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων/ΕFΤΑ, το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδοτούν το έργο. (Στο ίδιο «Τρίγωνο των μουσείων», όραμα από την εποχή της Μελίνας Μερκούρη, σε ακτίνα 200 μέτρων βρίσκονται το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο του Λευκού Πύργου).

2002: Το ΜΜΣΤ ξεπερνά πια τα 4.000 τ.μ. και περιλαμβάνει νέους εκθεσιακούς χώρους, βιβλιοθήκη, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, εργαστήρια, αναψυκτήριο.

Η μόνιμη συλλογή του ξεπερνά σήμερα τα 2000 έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και μέρος της παρουσιάζεται πάντα στις νέες του πτέρυγες. Οι δωρεές συλλεκτών, καλλιτεχνών, ιδιοκτητών αιθουσών τέχνης και ιδιωτών το εμπλουτίζουν διαρκώς: μετά τον Αλ. Ιόλα, οι Franz Geierhaas, Μάγδα Κοτζιά, Α. και Δ. Ξύδη, Γ. Απέργης, Ν., Α. και Ξ. Σαχίνης είναι μεγάλοι δωρητές του ΜΜΣΤ.

Σε εκθεσιακός έχει ουσιαστικά μετατραπεί και ο υπαίθριος χώρος του Μουσείου, που πέραν του γιγαντιαίου κινητικού με νερό έργου (τις «Ομπρέλες» που δώρισε στο μουσείο ο δημιουργός τους, Γιώργος Ζογγολόπουλος) έχει διαμορφωθεί με τσιμέντο και σίδερο καθώς και έργα από τα ίδια υλικά του γλύπτη Φιλόλαου Τλούπα.

Από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει περί τις 100 εκθέσεις, εκατοντάδες παράλληλες εκδηλώσεις (μουσικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις κ.ά.) και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και ενήλικες).

Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Η ιδέα ίδρυσης Μουσείων Μοντέρνας Τέχνης ξεκίνησε το 1986 με την ευκαιρία ενός Συμποσίου που οργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία της Μελίνας Μερκούρη, η οποία όχι μόνο συνηγόρησε, αλλά ανέλαβε κιόλας την πολιτική ευθύνη για την προώθηση και την πραγμάτωση εντέλει του αιτήματος.

Το 1997, με την ευκαιρία ανάδειξης της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, συγκροτήθηκε συμβουλευτική επιτροπή ίδρυσης Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, με πρόεδρο τον καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. Μιλτιάδη Παπανικολάου.

Το 1997, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Ευάγγελος Βενιζέλος, κατέθεσε στη Βουλή νομοσχέδιο ίδρυσης Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (Ν/2557/97, ΦΕΚ 271/ 24.12.1997) και στη συνέχεια διορίστηκε το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου, με πρόεδρο τον καθηγητή Δημήτρη Φατούρο και διευθυντή τον καθηγητή Μιλτιάδη Παπανικολάου.

Ταυτόχρονα, παραχωρήθηκε στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης η Μονή Λαζαριστών, ένα ανακαινισμένο κτίριο με σκοπό την εγκατάσταση εκεί των λειτουργιών του Κ.Μ.Σ.Τ.

Ήταν μεσάνυχτα της 7ης Οκτωβρίου 1998, όταν πάνοπλοι Έλληνες αστυνομικοί και άνδρες της Ιντερπόλ, οχήματα, τελωνειακοί υπάλληλοι, ένα πυροσβεστικό όχημα κι ένα τεράστιο κοντέινερ απάρτιζαν το κομβόι που έφτασε έξω από τη Μονή Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη. Το φορτίο που ταξίδευε επί τέσσερις μέρες από την Κολωνία ως τη Θεσσαλονίκη συνέθεταν 72 πακέτα με 1277 έργα τέχνης –μεγάλων στην πλειονότητά τους διαστάσεων- και ήταν ασφαλισμένο για 50 εκατομμύρια δολάρια.

Στις 31 Μαρτίου του 2000, η περίφημη Συλλογή Κωστάκη αγοράστηκε και επίσημα αντί 14,2 δισεκατομμυρίων δραχμών, ποσό που εξασφαλίστηκε με ισόποσο 10ετές δάνειο του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου). Το δάνειο αποπληρώθηκε σε δέκα χρόνια με την καταβολή δόσεων των εξι εκατομμυρίων ευρώ ετησίως.

«Πρόκειται για το μεγαλύτερο ποσό που δόθηκε από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους για την αγορά έργων τέχνης», «η αγορά του αιώνα», «η μεγαλύτερη εθνική επένδυση που έγινε εδώ και δύο αιώνες», δήλωναν τότε οι Έλληνες πολιτικοί. Η εφημερίδα «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» δημοσίευσε εκτενή ανταπόκριση για την απόκτηση της διάσημης συλλογής και επισημαίνει ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη επένδυση που έκανε ποτέ η ελληνική κυβέρνηση στην Τέχνη.

Ακολούθησε –τη σχεδόν εικοσαετία που μεσολάβησε μέχρι σήμερα– σειρά άλλων θεματικών εκθέσεων, ενώ δεκάδες είναι τα έργα της Συλλογής που, κατά καιρούς, «ταξίδεψαν» σε μεγάλα μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής προκειμένου να συμπεριληφθούν σε εκθέσεις για τα έργα της Ρώσικης πρωτοπορίας.

Στις 31 Δεκεμβρίου 2006 (ημέρα εκπνοής της προθεσμίας εκταμίευσης του ποσού των 10,2 εκατομμυρίων ευρώ από το Γ’ ΚΠΣ) υπογράφεται τελικά μεταξύ Υπουργείου Πολιτισμού και Εθνικής Τράπεζας η αγορά του εγκαταλειμμένου από τα τέλη του ’60 βιομηχανικού συγκροτήματος της ΥΦΑΝΕΤ (είχαν «περάσει» από την περίοδο της χούντας στην Εθνική Τράπεζα, ύστερα από κατάσχεσή τους λόγω χρεών του ιδιοκτήτη) για τη στέγαση του Μουσείου.

Η συλλογή Κωστάκη στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης απαρτίζεται σήμερα από 1275 έργα τέχνης (πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, κατασκευές, κεραμικά κ.ά.), σημαντικών καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας, όπως οι Κ. Μαλέβιτς, Λ. Ποπόβα, Β. Τάτλιν, Α. Ρότσενκο, Ι. Κλιουν, Γ. Κλούτσις, Σ. Νικρίτιν, Ο. Ροζάνοβα, Β. Στεπάνοβα, Ν. Ουνταλτσόβα, Μ. Ματιούσιν, Π. Φιλόνοφ κ.α. Πρόκειται για τη σημαντικότερη συλλογή έργων Ρωσικής Πρωτοπορίας (1900-1930), που βρίσκεται σήμερα εκτός Ρωσίας.