Σώπα, μη μιλάς , είναι ντροπή κόψ’ τη φωνή σου σώπασε επιτέλους κι αν ο λόγος είναι αργυρός η σιωπή ειναι χρυσός.
Το συγκλονιστικό ποίημα του μεγάλου Τούρκου σατιρικού συγγραφέα Αζίζ Νεσίν (1916-1995), «Σώπα, μη μιλάς», είναι μια διαχρονική κραυγή ενάντια στην επιβαλλόμενη σιωπή, τον φόβο και τη δειλία της κοινωνίας.
Ο Νεσίν, μέσα από προσωπικές εμπειρίες δίωξης και λογοκρισίας, καταγράφει την πορεία ενός ανθρώπου που μαθαίνει να σωπαίνει από την παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση, φτάνοντας στο οδυνηρό συμπέρασμα: η σιωπή είναι χρυσός, αλλά μόνο για αυτούς που επωφελούνται από αυτήν.
Η Καταδίκη σε Σιωπή
Ο κεντρικός ήρωας του ποιήματος, του οποίου την απαγγελία πραγματοποιεί η Μαριέττα Ριάλδη, περιγράφει πώς η σιωπή έγινε το πρώτο, το πιο επίμονο και το πιο επιβεβλημένο μάθημα της ζωής του:
- Στην παιδική ηλικία: “Έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα μου λέγανε: ‘σώπα’.”
- Στο σχολείο: Όταν ζητούσε την αλήθεια, η απάντηση ήταν: “εσένα τι σε νοιάζει; Σώπα!“
- Στον έρωτα: Η πρώτη ερωτική εμπειρία συνοδεύεται από την προειδοποίηση: “κοίτα μην πεις τίποτα, σσσσ… σώπα!“
Αυτή η εντολή επεκτείνεται σε κάθε πτυχή της ζωής του, από το κοινωνικό πεζοδρόμιο (“Τι σε νοιάζει εσένα; θα βρεις το μπελά σου, σώπα”) μέχρι το εργασιακό περιβάλλον (“Μη χώνεις τη μύτη σου παντού, κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, σώπα“).
Η Δύναμη της Μουγγής Πολιτείας
Ο Νεσίν αποτυπώνει την τραγωδία μιας ολόκληρης κοινωνίας που εκπαιδεύτηκε στον φόβο. Ο ήρωας παντρεύεται μια γυναίκα που “ήξερε να σωπαίνει”, ενώ οι γονείς και οι γείτονες συμβουλεύουν να μην ανακατεύεται και να κάνει πως δεν είδε τίποτα.
Η σιωπή γίνεται το κοινό μυστικό, ο συνδετικός κρίκος: “Σώπα ο ένας, σώπα ο άλλος… σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.”
“Κατάπιαμε τη γλώσσά μας. Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.”
Το αποκορύφωμα της σάτιρας έρχεται με την ίδρυση του «Συλλόγου του Σώπα»: μια ολόκληρη πολιτεία, μια “δύναμη μεγάλη, αλλά μουγκή“, που κατάφερε τα πάντα “μόνο με το Σώπα”. Αυτή η «τέχνη» της σιωπής ανταμείβεται με παράσημα και κοινωνική καταξίωση.
Η Τελική Εξέγερση
Ο Νεσίν οδηγεί τον ήρωά του στο έσχατο σημείο: την πρόταση του ακρωτηριασμού. Αφού η γλώσσα δεν χρησιμοποιείται σωστά, προτείνει να την ξεριζώσει, να την πετάξει στα σκυλιά, ώστε να γλιτώσει από εφιάλτες, τύψεις και το «βραχνά να μιλάς, χωρίς να μιλάς».
Αυτό το δραματικό δίλημμα κορυφώνεται με την απεγνωσμένη κραυγή του ποιητή:
“Αχ! Πόσο θα ‘θελα να μιλήσω ο κερατάς.”
Τελικά, μέσα από λυγμούς και παροξυσμούς, η γλώσσα συγκρατείται, όχι από φόβο, αλλά από ελπίδα. Την ελπίδα ότι θα έρθει η στιγμή που η αντοχή θα σπάσει, που ο φόβος θα καταρρεύσει, και από το λαρύγγι θα ξεπηδήσει ένας φθόγγος, ένας ψίθυρος, μια κραυγή που θα λέει: Μίλα!
Ο Αζίζ Νεσίν: Ο Σατιρικός που Πλήρωσε το Λόγο του
Ο Μεχμέτ Νουσρέτ Νεσίν, γνωστός ως Αζίζ Νεσίν, ήταν ένας από τους σπουδαιότερους σατιρικούς συγγραφείς της Τουρκίας. Η ζωή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το μήνυμα του ποιήματός του.
- Προοδευτική Δράση: Ως στρατιωτικός και αργότερα δημοσιογράφος, υιοθέτησε το φιλολογικό ψευδώνυμο Αζίζ, τιμώντας τον πατέρα του.
- Μάχιμη Δημοσιογραφία: Μαζί με τον Σαμπαχατίν Αλί, εξέδωσε την σατιρική εφημερίδα Marcopasa (1946-47), όπου σάρκαζε ανελέητα την πολιτικοκοινωνική ζωή της Τουρκίας.
- Διώξεις και Φυλακίσεις: Η έντονη κριτική του και οι δημοκρατικές του ιδέες τον έφεραν επανειλημμένα σε σύγκρουση με το καθεστώς. Διώχτηκε πολιτικά, φυλακίστηκε πολλές φορές (1945, 1948, 1949, 1951) και τα γραφεία των εντύπων του συχνά καταστρέφονταν.
- Διεθνής Αναγνώριση: Παρά τις δυσκολίες, ο Νεσίν έγραψε πάνω από εκατό έργα (διηγήματα, ποιήματα, μυθιστορήματα) και βραβεύτηκε επανειλημμένα διεθνώς, με τα έργα του να έχουν μεταφραστεί σε 32 γλώσσες.
Η ιστορία του Νεσίν επιβεβαιώνει με τραγικό τρόπο την αλήθεια του ποιήματος: η φωνή έχει κόστος, αλλά η σιωπή έχει μεγαλύτερο.
