Άουσβιτς: ο τόπος του ηθικού θανάτου και της μαρτυρίας του ανθρώπινου. Διάβασε και σχολιάζει ο Θοδωρής Μπόνης.
Παρά τις μετατραυματικές τους εμπειρίες, αρκετοί ήταν οι Εβραίοι που απελευθερώθηκαν από το Άουσβιτς και κατέθεσαν τις μαρτυρίες τους. Το ερώτημα όμως που τίθεται είναι το κατά πόσο συνιστούν ολόκληρη την αλήθεια οι μαρτυρίες των επιζησάντων.
Το καινούργιο βιβλίο του Giorgio Agamben, Αυτό που μένει από το Άουσβιτς, συνιστά μία σύνθεση ιστορικών, φιλοσοφικών και γλωσσολογικών εκφορών γύρω από την εξόντωση των Εβραίων στο Άουσβιτς, ενώ παράλληλα προσφέρει ένα πλούσιο υλικό από καταθέσεις εγκλείστων (Levi, Amery, Rilke, Antelme κ.ά.) που καταμαρτυρούν τη δική τους «τύχη», σε σχέση με τη μοίρα που επιφύλασσε τα θύματα.
Ο Agamben είναι ένας από τους πολλούς ερευνητές που αμφισβητούν σήμερα τον όρο «ολοκαύτωμα», ο οποίος σημαίνει τη θυσία ενός ατόμου, κάτι που αποδέχεται ως λανθασμένο και ο Wiesel. Ο όρος που προτείνεται στο βιβλίο του είναι «so’ah» και σημαίνει «καταστροφή». Στη συνέχεια, επιχειρείται μία ανάλυση γύρω από μια ειδική κατηγορία εγκλείστων που στη γλώσσα των Λάγκερ φέρει την ονομασία «μουσουλμάνος» (Muselmann) κι αναφέρεται στους ανθρώπους που βρίσκονται στο απόλυτο επίπεδο ψυχικής και σωματικής εξαθλίωσης, αυτοί που έχουν απολέσει κάθε βούληση για ζωή κι έχουν χάσει κάθε ίχνος προσωπικότητας.
Οι μουσουλμάνοι βρίσκονται, μας λέει ο Agamben, στο κατώφλι μεταξύ ανθρώπου και μη-ανθρώπου. Αποτελούν, σύμφωνα με την Arendt, μέρη μιας αλυσίδας παραγωγής στη «βιομηχανία πτωμάτων» του Γ’ Ράιχ. Ο Heidegger, από την πλευρά του, αν και υποστηρικτής του ναζιστικού καθεστώτος, επισημαίνει τον κίνδυνο των μαζικών θανάτων, καθώς τα θύματα υφίσταντο έναν φρικτό θάνατο χωρίς θάνατο, τον εξευτελισμό του θανάτου τους. Δεν μπορούν, συνεπώς, να στοχαστούν πάνω στην καρτερικότητα του εσχάτου (Είναι-προς-θάνατο).
Από τη μια πλευρά, οι μάρτυρες θυμούνται τα γεγονότα που βίωσαν, αλλά δεν είναι σε θέση να καταστούν ολικοί μάρτυρες, χαρακτηριστικό που αποδίδεται στους νεκρούς. Παρόλα αυτά, ούτε οι τελευταίοι δύνανται να γνωστοποιήσουν την αλήθεια μέσα από τους θαλάμους αερίων, αφού δεν βρίσκονται εν ζωή. Αυτός που δεν μπορεί να μιλήσει, επομένως, κάνει τον ομιλούντα, ενώ εκείνος που δανείζεται τη φωνή του πρώτου, μένει βουβός. Έχουμε λοιπόν γλωσσολογική περιοχή χωρίς διακριτά όρια, στα οποία επέρχεται η διάζευξη υποκειμενοποίησης και αποϋποκειμενοποίησης, χωρίς βέβαια να επιτυγχάνεται η απόλυτη παρουσία του υποκειμένου στον εαυτό του κατά την εκφορά του εγώ.
Η προσπάθεια του Agamben να φανερώσει την προβληματική της μαρτυρίας αναλίσκεται κατά το δεύτερο ήμισυ του δοκιμίου σε μακροσκελείς αναλύσεις της φουκωικής «απόφανσης», της διφορούμενης μετασημασιολογίας του Μπενβενίστ, του χαϊντεγγεριανού Είναι και Χρόνος, της οντολογίας της ποίησης και της διαλεκτικής του σαδομαζοχισμού που δημιουργούν σύγχυση για να καταλήξει στο παράδοξο του Levy, ότι «ο άνθρωπος είναι ο μη-άνθρωπος», καθώς μόνο η κατάθεση του τελευταίου για το ανθρώπινο έχει νόημα. Φαίνεται, επίσης, αντιφατική η θέση του περί ηθικού θανάτου στον 20ο αιώνα, όταν παραθέτει μαρτυρίες επιζώντων, αν και αντικειμενικά αθώων, που διακατέχονται από το αίσθημα της ενοχής – ενοχή απέναντι στα θύματα που πέθαναν στη θέση τους.
Αστέρια: 2,5 στα 5
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: Ο Giorgio Agamben γεννήθηκε το 1942 στη Ρώμη κι αποτελεί έναν από τους κορυφαίους πολιτικούς φιλοσόφους της εποχής μας. Υπήρξε μαθητής του Martin Heidegger, ενώ έχει διδάξει σε πανεπιστήμια της Βενετίας, της Βερόνας και του Παρισιού. Στο παρελθόν έχουν μεταφραστεί τα έργα του Χρόνος και Ιστορία, Βεβηλώσεις, Η κοινότητα που έρχεται και Κατάσταση Εξαίρεσης.
-Giorgio Agamben, Αυτό που μένει από το Άουσβιτς: Το αρχείο και ο μάρτυρας, Εκδόσεις Εξάρχεια.
