Το άγχος των καλλιτεχνών και τι πρέπει να κάνουν για να απολαύσουν την υποψηφιότητά τους πριν τα βραβεία.

Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα.

Όταν μου ανέθεσαν από το Kulturosupa.gr το συγκεκριμένο άρθρο, χαμογέλασα και σκέφτηκα πως δε θα μπορούσε να βρει καταλληλότερο άτομο για να γράψει γύρω από αυτό το θέμα. Και όχι, δεν υποστηρίζω ότι είμαι κατάλληλη μόνο και μόνο επειδή είμαι ψυχοθεραπεύτρια και επομένως αυτό το θέμα είναι στο επιστημονικό μου πεδίο. Είμαι κατάλληλη γιατί υπήρξα κι εγώ υποψήφια όταν το βιβλίο μου «Μαθήματα στη γλώσσα της αγάπης» διεκδικούσε ένα βραβείο από τα Βραβεία Κοινού Public.

Θυμάμαι λοιπόν τη μέρα που μου ανακοινώθηκε η υποψηφιότητα. Η πρώτη και αυτόματη σκέψη μου ήταν: «Λες; Λες να το πάρω; Λες να είμαι εγώ αυτή που θα κερδίσει το βραβείο ανάμεσα στους υποψήφιους;». Με άλλα λόγια υπήρχε μια αβεβαιότητα που τολμούσε την ίδια στιγμή να φλερτάρει με την αισιόδοξη προοπτική της νίκης. Άλλωστε γιατί όχι, σκεφτόμουν. Αγαπούσα πολύ το βιβλίο, που είχα γράψει και ήθελα να το δω να διακρίνεται. Είχα επενδύσει τόσο σε αυτό που άξιζε. Άξιζε τα καλύτερα.

Η επόμενη σκέψη μου ήταν λιγότερο θετική: «Οι συνυποψήφιοι στην κατηγορία, που ήταν το βιβλίο μου, είναι πολύ δυνατοί και κάποιοι από αυτούς εργάζονται στην τηλεόραση με αποτέλεσμα να είναι διάσημοι και να έχουν περισσότερες πιθανότητες. Δεν πιστεύω να καταφέρω να τους αφήσω πίσω». Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι γνωστός και ως αμυντικός πεσιμισμός, που σημαίνει ότι επιλέγουμε ασυνείδητα να σκεφτόμαστε αρνητικά και απαισιόδοξα για να προετοιμάσουμε τον εαυτό μας για την αποτυχία ή για αυτό που ορίζουμε εμείς ως αποτυχία. Με άλλα λόγια προτιμάμε να χάσουμε εκ των προτέρων στο μυαλό μας και να συμφιλιωθούμε με αυτό έτσι ώστε να μην απογοητευθούμε όταν συμβεί στην πραγματικότητα.

Τελικά το βιβλίο, που βραβεύτηκε, ήταν άλλο χωρίς αυτό να με επηρεάσει αρνητικά ή να με κάνει να αποσυνδεθώ από το βιβλίο μου και τα σχέδια που έκανα και συνεχίζω να κάνω για την πορεία του. Έτσι κι αλλιώς το ταξίδι έχει σημασία, το ταξίδι μετρά. Κάπως έτσι είναι τα πράγματα και με τους υποψήφιους στα Θεατρικά Βραβεία Κουλτουρόσουπας. Ας δούμε όμως τι ακριβώς συμβαίνει με το άγχος ενός υποψήφιου.

Πρώτα από όλα τι είναι το άγχος; Το άγχος περιγράφεται ως ένα διάχυτο συναίσθημα, εξαιρετικά δυσάρεστο και συχνά ως ένα ασαφές συναίσθημα φόβου, που συνοδεύεται από μία ή περισσότερες σωματικές ενοχλήσεις. Είναι κάτι που όλοι μας έχουμε νιώσει έστω και μία φορά στη ζωή μας και που μπορεί να αγγίξει έως και τον πανικό. Μια ποσότητα άγχους θεωρείται φυσιολογική και αναμενόμενη για όλους. Πολλοί όμως τείνουν να αντιδρούν υπερβολικά και οι φόβοι τους οδηγούν σε αίσθηση ανεπάρκειας.

Μήπως μπερδεύεις το άγχος με το φόβο; Ο φόβος προέρχεται από ένα εξωτερικό αίτιο, το οποίο μπορείς να περιγράψεις λεπτομερώς και να είσαι πολύ ακριβής όταν αναφέρεσαι σε αυτό ενώ το άγχος συνδέεται με ένα εσωτερικό αίτιο, που σου πυροδοτεί μια αίσθηση δυσφορίας και σε γεμίζει με αρνητικά συναισθήματα και αρνητικές σκέψεις.

Υπάρχει καλό άγχος; Ασφαλώς και υπάρχει καθώς το άγχος ασκεί σε πολλές περιπτώσεις μια προστατευτική λειτουργία και είναι εκεί για να σε βοηθήσει να προσαρμοστείς σε μια δύσκολη ή καινούργια και άγνωστη για σένα κατάσταση. Πρόκειται για το φυσιολογικό άγχος, το οποίο σε κινητοποιεί και σε προετοιμάζει για να μπεις σε αυτήν την κατάσταση (π.χ. άγχος εξετάσεων, προεγχειρητικό άγχος, άγχος για το πρώτο ραντεβού). Από την άλλη έχουμε το παθολογικό άγχος, που εκλύεται σε καταστάσεις στις οποίες δεν θα υπήρχε καν φυσιολογικό άγχος ή σε καταστάσεις που θα υπήρχε ως ένα βαθμό το φυσιολογικό άγχος αλλά όχι στο βαθμό που εμφανίζεται.

Μεγαλώνει το άγχος όσο περνά ο καιρός;Όσο περισσότερο διαρκεί το άγχος, τόσο σοβαρότερο και ενοχλητικότερο γίνεται. Κάθε ένας μας αντιδρά στο άγχος έτσι όπως το αντιλαμβάνεται σε σχέση με την κατάσταση, που βιώνει, και όχι πάντα αναλογικά με τις αληθινές της διαστάσεις. Η υποκειμενική αντίληψη του ατόμου για το αν μπορεί να τα καταφέρει ή όχι επηρεάζει σημαντικά το βαθμό άγχους που θα παρουσιάσει. Καθοριστικός παράγοντας ως προς τη σοβαρότητα του άγχους είναι η υποκειμενική εκτίμηση της αγχογόνας συνθήκης από το ίδιο το άτομο. Για παράδειγμα ένας υποψήφιος βλέπει μια ενδεχόμενη αποτυχία ως το τέλος της καριέρας του ενώ ένας άλλος υποψήφιος το βλέπει ως ένα μόνο στόχο που δεν κατέκτησε από τους πολλούς που θα βάλει στη ζωή του.

Τι κάνεις αλήθεια όταν αγχώνεσαι; Αρχικά είσαι σε υπερένταση και χρησιμοποιείς οποιονδήποτε μηχανισμό διαθέτεις προκειμένου να διατηρήσεις τον έλεγχο του εαυτού σου αλλά και της εξωτερικής πραγματικότητας. Σε αυτό το πρώτο στάδιο δείχνεις συνήθως σημάδια ελλιπούς προσαρμοστικότητας όπως συνεχόμενο άγχος, σωματικές ενοχλήσεις και αίσθηση χαμηλής επάρκειας. Σε ένα δεύτερο στάδιο επιστρατεύεις νέους αμυντικούς μηχανισμούς, τους οποίους εφαρμόζεις σε υπερβολικό βαθμό, και αρχίζεις να εκδηλώνεις νευρωσικές συμπεριφορές. Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιείς κατά κύριο λόγο είναι η προβολή και η άρνηση. Οι νευρωσικές συμπεριφορές σε βοηθούν στο να διατηρήσεις τις άμυνές σου αλλά ακόμα κι αυτές αποδεικνύονται λίγες σε βάθος χρόνου. Σε ένα τελευταίο στάδιο και εφόσον δεν καταφέρεις να διαχειριστείς το άγχος, καταρρέεις και αποδιοργανώνεσαι.

Τι γίνεται όμως με το άγχος αποτυχίας που έχεις ως υποψήφιος; Η προοπτική της αποτυχίας να αγγίξεις το στόχο σου, που δεν είναι άλλος από το να πάρεις το πολυπόθητο βραβείο, και να εκπληρώσεις τα σχέδιά σου σε αγχώνει πολύ. Αυτό βεβαίως που συμβαίνει είναι ότι εσύ νιώθεις πως έχεις αποτύχει και όχι ότι έχεις αποτύχει πραγματικά. Η αποτυχία επηρεάζει κάθε υποψήφιο διαφορετικά. Ένας μπορεί να εσωτερικεύσει μία κακή εικόνα εαυτού και να αρχίσει να σκέφτεται και να νιώθει πολύ άσχημα για τον ίδιο και τις ικανότητές του, ενώ ένας άλλος μπορεί να αξιοποιήσει εποικοδομητικά αυτήν την εμπειρία και να ξέρει πώς θα είναι σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο μέλλον. Η αποτυχία συνδέεται στενά με τον πόνο της απώλειας, τον οποίο και πυροδοτεί. Δεν έχασες μόνο ένα βραβείο. Έχασες όνειρα, ευκαιρίες και όλα όσα είχες επενδύσει στη μοναδική στιγμή που θα ανέβαινες στη σκηνή για να ευχαριστήσεις όλους όσους έχουν συμβάλλει για να γίνεις αυτό που είσαι. Ο πόνος αυτής της απώλειας ενισχύεται από το γεγονός ότι δε μπορείς να κάνεις τίποτε απολύτως για να την ανατρέψεις από τη στιγμή που συνέβη. Το μόνο που οφείλεις να κάνεις είναι να αποδεχθείς το αποτέλεσμα.

Πέρα από το άγχος της αποτυχίας υπάρχει και το άγχος της αναμονής. Τι γίνεται με αυτό και πώς μπορείς να το διαχειριστείς; Πρώτα από όλα ας ξεκαθαρίσουμε ότι το άγχος αναμονής είναι το άγχος που αισθανόμαστε πριν από ένα σημαντικό γεγονός, είτε αυτό είναι θετικό είτε αρνητικό. Είναι όλο αυτό που νιώθουμε όταν μετράμε τις μέρες μέχρι να φτάσει η μέρα που περιμένουμε και μόλις φτάσει δε θέλουμε να κάνουμε τίποτε γιατί φοβόμαστε ότι δεν θα αντέξουμε την ένταση και την αναστάτωση. Από τη στιγμή που είσαι υποψήφιος θα βιώσεις ένα βαθμό προκαταρκτικού άγχους και θα χρειαστεί να βρεις απλούς και πρακτικούς τρόπους ώστε να μην του επιτρέψεις να σε καταβάλλει ή να σου χαλάσει τη διάθεση.