Περί αφίσας και Ελλάς.
Από την Αριάδνη Καναβάκη – «Πάνδημος Μούσα».
Χιλιοειπωμένο αναγνώστες μου το ρητό: μια εικόνα χίλιες λέξεις! Ωστόσο η αναφορά μας στο παρόν πόνημα δεν είναι για τη φωτογραφία, αλλά για την ιστορική [τουριστική] αφίσα και την απαράμιλλη τεχνική της. Ούτως ή άλλως αναφορικά με την εξάπλωση και τη γέννησή τους και οι δύο τους, φωτογραφία (1816) και αφίσα (1846) είναι δημιουργήματα του 19ου αιώνα και οι δύο τους αποτελούν οπτικά μέσα προβολής, ποικίλης χρήσης και πληροφορίας των βιομηχανοποιημένων ή για την ακρίβεια των πρώτο-βιομηχανοποιημένων εποχών και περιοχών.
Σε τούτο συνέβαλε πολύ και η ακόλουθη ανάπτυξη της λιθογραφίας (Σενεφέλντερ) και της χρωμολιθογραφία (Ένγκελμαν) που επέτρεψε την πολυπληθή αναπαραγωγή τους προς πάσα ενημέρωση του μορφωμένου ή αν θέλετε και του αναλφάβητου πληθυσμού.
Η πρώτη αφίσα εικάζεται ότι δημιουργήθηκε στο Παρίσι (1846) για τις ανάγκες του εμπορικού ρουχισμού και συγκεκριμένα για το κατάστηµα ενδυµάτων «Au Roi de Prusse» με δημιουργούς το ζωγράφο Paul Baudry και το λιθογράφο Rouchon, χωρίς να αγνοούμε την ύπαρξη επί Γαλλικού εδάφους, των εικονογραφημένων αναγγελιών από τις Αρχές και ιδιαιτέρως τις Εκκλησιαστικές, όταν το 1482 ο Ζαν ντε Πρε πραγματοποιεί για την εκκλησία της πόλης Ρεμς, την πρώτη εικονογραφημένη αφίσα για τη γιορτή προς τιμήν της Παρθένου.
Άλλοι πάλι αναφέρουν την ύπαρξη της πρωτιάς/αφίσας στην Αγγλία (1477) με πρωτεργάτη τον Γουίλιαμ Κάξτον (William Caxton) η οποία διαφήμιζε τις ιαματικές πηγές του Σάλσμπουρι. Ωστόσο η ύπαρξη “πινακιδίων” που απευθύνονται στο ευρύ κοινό και πληροφορούν, απαντάται ήδη από την Αρχαία Ελληνική (ξύλινα πινακίδια καρφωμένα σε άξονες με τις αποφάσεις των αρχών, αγώνων κτλ) και Ρωμαϊκή νομοθεσία (συγκεκριμένοι τοίχοι με ορθογώνια χωρίσματα όπου σε αυτά έγραφε ο γραφέας) και αποτελούν αναπόσπαστο μέσο πληροφόρησης το οποίο μάλιστα σε συγκεκριμένες περιπτώσεις η καταστροφή του επέφερε και ποινές.
Ταυτοχρόνως στα πλαίσια του περισσότερο σύγχρονου είναι γνωστή η εμπλοκή της ζωγραφικής με την κατασκευή της αφίσας, ιδιαιτέρως στα τέλη του 19ου αιώνα, με κάποια από τα διασημότερα πινέλα να συμβάλλουν ουσιαστικά σε αυτό το λαϊκό μέσο προβολής και να φτιάχνουν αριστουργήματα. Μερικοί από αυτούς είναι οι Τουλούζ Λωτρεκ, Ζιλ Σερέ, Ματίς ,Αντόλφ Μισά Πικάσο κα.
.
Στην ελληνική πρωτοπορία παραμένει καθοριστική η συμβολή του Νικόλαου Γύζη (1841-1901) που φιλοτέχνησε για τις ανάγκες της 3ης Διεθνούς Έκθεσης στο Glaspalast, την πρώτη του αφίσα (1888) με τίτλο «Το Πνεύµα της Τέχνης» και ακολούθως τις πασίγνωστες πλέον «Ιστορία», «Αρµονία», «Φήµη» κ.λπ.
Αναφορικά όμως και σχετικά με τη χρήση της προβολής της Ελλάδος ως τόπος περιήγησης ή όπως σήμερα λέμε παραθερισμού και τουρισμού, η μαζική τύπωση/παραγωγή αφισών και η συμβολή των ημεδαπών καλλιτεχνών για τη χώρα μας χρειάστηκε να περιμένει τα μεταπολεμικά χρόνια(1946). Ουσιαστικά η συγκρότηση του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού έφερε και την ανάθεση της φιλοτεχνίας των τουριστικών αφισών της Ελλάδας, με μια ομάδα αξιοζήλευτων καλλιτεχνών όπως οι Γιάννης Μόραλης, Παναγιώτης Τέτσης, Σπύρος Βασιλείου και Περικλής Βυζάντιος.
Από το 1960 τα ηνία παραλαμβάνουν και οι εγχώριες διακοσμητικές σχολές [Βακαλό/Δοξιάδη] που συγκροτούν σιγά σιγά και το ευρύτερο φάσμα της διαφημιστικής αφίσας, προβάλλοντας πολύπτυχα το εμπόριο, το θέατρο, τα Φεστιβάλ κτλ. Και εδώ πρωτοστατούν ιστορικές ομάδες καλλιτεχνών και γραφιστών με τους Γιώργος Βακιρτζής, Δηµήτρης Μυταράς, Μιχάλης Κατζουράκης, Φρέντυ Κάραµποτ, Γιώργος Ανεµογιάννης που δημιουργούν με μια άνευ προηγουμένου αισθητική και δυναμική από εκείνες που ίσως να μην ξαναδούμε ποτέ. Είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας, είναι και η ψυχολογική ομαδοποίηση των πληθυσμών που έφεραν το όποιο “θανατικό” της πρωτότυπης έκφρασης σχετικά με την αγάπη του ημεδαπού και τη προβολή/μετάδοση αυτού. Τι να μας σηματοδοτήσουν πλέον τα χρώματα και οι λιτές “βασανισμένες” γραμμές, όταν μπορείς να έχεις γιγαντοαφίσες και βιντεάκια με κορμάκια ημίγυμνα ή “μπυράκια” πολυεθνικά στις παραθαλάσσιες ακτογραμμές; Η παγκοσμιοποίηση που διαδέχθηκε τον ενθουσιασμό της βιομηχανοποίησης έχει ξεκάθαρες εντολές: Απλοϊκό και συνειρμικό μήνυμα με οπτική και “πιασάρικη” έκφραση.
Εν κατακλείδι και με όποια γνώμη κι αν συγχρονίζεστε αναγνώστες μου, η στήλη μου και εγώ στο πλεονεκτικό, σας ευχόμαστε Καλό Καλοκαίρι!
Φωτογραφικό υλικό
