«Μεθυσμένη πολιτεία» | «Scripta manent» | Μιχαήλ Χατζηαναστασίου

Γράφει ο Μιχαήλ Χατζηαναστασίου για την Κουλτουρόσουπα.

Η ηθική μιας κοινωνίας χαρακτηρίζεται αφ’ ενός, από το σύνολο των θεσμοθετημένων νόμων και κανόνων, που σκοπό έχουν να διασφαλίσουν την ομαλή διαβίωση και συνύπαρξη, διατηρώντας αναλογικά τις ταξικές μεταβλητές ισορροπίες και αφ’  ετέρου, από το ήθος και τους τρόπους με τους οποίους διαχειρίζεται τις μάζες, σε βαθμό που η εκτόνωση, δεν οδηγεί σε εξόντωση και ολοκληρωτική καταπάτηση και βιασμό των ατομικών και μη, δικαιωμάτων.

Στην βάση λοιπόν, της κοινωνικής πυραμίδας εντοπίζουμε τα λαϊκά στρώματα (παραγωγικές τάξεις) τα οποία και διακατέχονται εκ των πραγμάτων από διασταλτικό κοινωνικό ήθος με τάσεις “be panic” το οποίο και αντισταθμίζεται επαρκώς, από το συσταλτικό ήθος “Don’t panic” των μεσαίων στρωμάτων (τέχνη, πνεύμα, επιστήμη, πολιτισμός) όταν αυτά ανταποκρίνονται με ευθύνη στο λειτούργημά τους, αποποιούμενοι την “στράτευση” ή την … εκμίσθωση”.

Ησυχαστικό είναι το ήθος που πρέπει να διέπει τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην κορυφή της πυραμίδος (τάξεις εξουσίας) γεγονός που τους επιτρέπει να λειτουργούν ως δέκτες και τελικοί αποδέκτες και εκτελεστές των λαϊκών επιταγών.

Τούτο αποκαλώ εγώ Δημοκρατία και πολιτικό πολιτισμό.

Ας μην μπερδεύουμε λοιπόν και μην ταυτίζουμε το ΗΘΟΣ με την ΗΘΙΚΗ.

Η έννοια της “ηθικής” σε επίπεδο φιλοσοφικής ανάλυσης έχει εξωγενή κίνητρα, ενώ του “ήθους” βάσει της αρχαιοελληνικής και αρχικής του ερμηνείας, ενδογενή. Η ηθική είναι η επιθυμητή και ενίοτε πλασματική μας στάση, που καθορίζεται από την εικόνα που έχουμε δημιουργήσει για να υπάρχουμε και να λειτουργούμε σε διαπροσωπικό επίπεδο στο κοινωνικό σύνολο.Το ήθος από την άλλη, είναι η στάση που εδράζεται σε εσωτερική παρόρμηση στον καθέναν μας και που καμία σχέση μπορεί να μην έχει με την δημόσια εικόνα μας.

Για παράδειγμα:

Ένας άστεγος ή μια πόρνη κατ’ επάγγελμα, μπορούν να διαθέτουν ήθος δίχως ηθική εικόνα και ένας πολιτικός ή ένας Ακαδημαϊκός μεγαλοπαράγοντας να στερούνται ήθους, ενώ διαθέτουν ισχυρή ηθική εικόνα.

Σε ποια από τις δυο περιπτώσεις πιστεύετε, πως θα ασκούνταν στυγνή κοινωνική κριτική “ελαφρά τη καρδία” με το πρώτο στραβοπάτημα, δίχως να αναζητηθεί το αίτιο ή η αφορμή της προαίρεσης των πράξεων τους?

Σωστά μαντέψατε.

Η πολιτική ανηθικότητα καθώς βλέπετε, τρέφεται από τον πουριτανισμό της ηθικής μας εικόνας, που με την σειρά της γεννοβολά αδέσποτα κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία και μας εγκλωβίζουν μοιραία, σε κάθε είδους νοοτροπικό εθισμό, που έχει να κάνει με δεσπωτική  αλληλεξάρτηση, τόσο στον κοινωνικό όσο και πολιτικό μας βίο.

Ως εκ των πραγμάτων, η πολιτική συγκρινόμενη με το ήθος, χαρακτηρίζεται από μια δική της «ηθική» πραγματικότητα, από ένα δικό της άηθες «ήθος» το οποίο είναι συνυφασμένο με την ιδιοτέλεια και την έξωθεν εικόνα σε τέτοιο βαθμό δυστυχώς, που ξεφεύγει πλέον από το λελογισμένο.

Στον περίφημο μύθο του σοφιστή Πρωταγόρα, που διασώζει ο Πλάτωνας στον ομώνυμο διάλογό του και που μακρόν απέχουμε ως κοινωνία, ο μεγάλος Αβδηρίτης σοφιστής λέγει ότι ο Δίας έδωσε στους ανθρώπους την πολιτική αρετή, που αποτελείται από την «αιδώ» και τη «Δίκη». Η πρώτη σημαίνει το αίσθημα του σεβασμού και του αυτοσεβασμού, ενώ η δεύτερη το αίσθημα του δικαίου, στοιχεία και τα δυο απαραίτητα, σύμφωνα με τον μύθο, για τη σύσταση και ύπαρξη πολιτικών κοινωνιών.

Αριστοτέλης

Περί πολιτικής ηθικής μίλησε και ο Αριστοτέλης, ο οποίος θεωρούσε πως ο άνθρωπος είναι «πολιτικό ον», κάτι που σημαίνει ότι ανήκει στη φύση του ανθρώπου να ζει σε πολιτείες και αντιλαμβάνονταν την αρετή, ως το μέσο μεταξύ δύο άκρων.

Στον Χόμπς βεβαίως, έχουμε μια εντελώς αντίθετη θεώρηση. Δεν υπάρχει τίποτε στην ανθρώπινη φύση (στη λεγόμενη φυσική κατάσταση) που να ωθεί τον άνθρωπο στην πολιτική συνύπαρξη. Αυτή είναι απλώς προϊόν σύμβασης στην οποία προβαίνουν ή δεν προβαίνουν οι άνθρωποι και για την οποία δεν είναι προορισμένοι, αλλά αναγκάζονται να την δεχτούν οδηγούμενοι σε συμβιβασμούς, χάριν της βιολογικής τους επιβίωσης.

Τόμας Χόμπς

Εκφράζοντας ταπεινά την άποψή μου σ’ αυτό το σημείο, θα μπορούσα να πω πως κλείνω περισσότερο υπέρ του Χόμπς.

Η αξία του Αριστοτέλη ως φυσικού φιλόσοφου και επιστήμονα είναι γνωστή παγκοσμίως και αδιαμφισβήτητη. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι το μεγαλείο της θετικής επιστημονικής του σκέψης, δεν έρχεται ενίοτε σε αντίφαση με τις συντηρητικές έως ύποπτες θεωρητικές του πεποιθήσεις, σε σχέση με τον άνθρωπο και τον ρόλο του στην κοινωνία, κάτω από το πολιτικό πρίσμα ενός κοινωνιολόγου που “περιθάλπτει” επιμελώς την αναγκαιότητα της Αρχής και των Θεσμών ως βάση συνύπαρξης, αποκρύπτωντας σχεδόν ολοκληρωτικά την φιλοσοφία της αέναης Αναρχίας.

Ο Κάντ με την σειρά του, διατυπώνοντας την θεωρία του περί δεοντολογικής ηθικής, ελέγχει και ερευνά περισσότερο την ηθική ορθότητα της ίδιας της πράξης και όχι την αγαθότητα των συνεπειών της. Με απλά λόγια: “ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα”. Αυτή η αυστηρότητα της Καντιανής ηθικής, γνωστός και ως «ριγκορισμός», απουσιάζει από το αριστοτελικό σύμπαν. Η φρόνηση δηλαδή, δεν είναι η υπακοή σε έναν νόμο σε όλες μας τις πράξεις, αλλά μια αρετή του προσώπου που προηγείται των πράξεων και είναι υπεύθυνη για το αν είναι καλές η κακές.

Ιμάνουελ Κάντ

Και τα τρία παραπάνω φιλοσοφικά ρεύματα, αν και παρουσιάζουν σημαντικές συγκρουσιακές τάσεις στις βασικές τους αρχές, παρά ταύτα συγκλίνουν στο εξής συμπέρασμα:

Οτιδήποτε μεταφράζουμε σε αξία, αυτομάτως αποκτά υπόσταση εμπορευματοποίησης. Ο ρόλος του νομοθέτη είναι η θεσμοθέτηση και όχι η επιβολή, η πρόληψη και όχι η καταστολή. Η πολιτεία έχει ιερό καθήκον να εκπαιδεύει και να παράγει πολίτες και όχι πωλητές, να καθησυχάζει και όχι να πανικοβάλλει, να ενώνει και όχι να διχάζει, να συνεργεί και όχι να εκβιάζει.

Τίποτα απ’ όλα τα παραπάνω δυστυχώς, δεν συνάδει με την “κράτο-δημία” την οποία κάποιοι εφαρμόσανε, υπηρετώντας απρόσκοπτα μια κοινοβουλευτική – χρεοκρατική δικτατορία στο πέρασμα του χρόνου, είς μνήμη των κορόϊδων και εις υγείαν των πονηρών.

Πως στον Διάολο μωρέ εκπέσαμε έτσι μου λες;

Από την “Ιερή Πόλη” του Αριστοτέλη … στην μεθυσμένη πολιτεία του σήμερα.