Γράφει η Ρένα Καλπάκη για την Κουλτουρόσουπα
Στη δίνη των σκανδάλων που περιέπεσε η χώρα μας τελευταία, όλο και περισσότερο ακούγεται η φράση ότι ζούμε σε μια «μαφιόζικη χώρα». Πώς ορίζουμε όμως τον όρο «μαφία»; Πρόκειται για διαφορετικές μορφές οργανωμένου εγκλήματος κι εκεί συναντάμε τις παραδοσιακές μαφίες όπως τη Σικελική CosaNostra καιCamorra, τα καρτέλ στη Λατινική Αμερική, τα εγκληματικά δίκτυα σε Ρωσία και Βαλκάνια. Ανάμεσα σε αυτές, η Ελλάδα δεν θεωρείται διεθνώς μια μαφιόζικη χώρα αφού κράτη όπως η Ιταλία, το Μεξικό, η Κολομβία, η Ρωσία ή η Αλβανία έχουν ισχυρότερες και πιο αναγνωρισμένες οργανωμένες εγκληματικές δομές.
Στην Ελλάδα υπάρχουν συμμορίες οργανωμένου εγκλήματος, που κυρίως σχετίζονται με προστασία νυχτερινών μαγαζιών, ναρκωτικά, λαθρεμπόριο καυσίμων/τσιγάρων, ξέπλυμα χρήματος και με συμβόλαια θανάτου. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα , η Ελλάδα εμφανίζεται σε εκθέσεις της Europol και της Interpol ως σημαντικός κόμβος διαμετακόμισης (transithub) για ναρκωτικά και λαθρεμπόριο λόγω γεωγραφικής θέσης. Επιπλέον η διαφθορά και η αλληλεπίδραση με την πολιτική ή τις δημόσιες υπηρεσίες μερικές φορές δημιουργούν την αίσθηση «μαφιόζικης» λειτουργίας.
Ας δούμε όμως με μετρήσιμα στοιχεία σε διεθνή κατάταξη την εικόνα που δημιουργείται. Σύμφωνα με το Global Organized CrimeIndex το οποίο μετρά δύο βασικούς δείκτες:
- Criminality- το επίπεδο οργανωμένου εγκλήματος.
- Resilience – την ικανότητα κάθε κράτους να το αντιμετωπίζει (μέσα, θεσμούς, διεθνή συνεργασία) .
Για την Ελλάδα (στο 2021 Ιndex – πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία):
Criminalityscore: 4,93 – κατατάσσεται 92η μεταξύ 193 χωρών παγκοσμίως, 14η από 44 στην Ευρώπη, 3η από 8 στη Νότια Ευρώπη .
Resiliencescore: 5,25 – 72η παγκοσμίως, 31η στην Ευρώπη, 5η στη Νότια Ευρώπη .
Αυτά τα δεδομένα δείχνουν ότι η Ελλάδα έχει μέτρια έως χαμηλά επίπεδα οργανωμένου εγκλήματος σε σύγκριση με άλλες χώρες.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία που προέκυψαν από το σκάνδαλο της Κρήτης, δείχνουν ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα με οργανωμένες εγκληματικές δραστηριότητες που διεισδύουν σε θεσμούς. Ωστόσο, το γεγονός ότι αυτά τα σκάνδαλα αποκαλύπτονται και διώκονται δείχνει από την άλλη ότι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί λειτουργούν. Η ερώτηση είναι αν πρόκειται για συστημικό πρόβλημα που κάνει την Ελλάδα «μαφιόζικη χώρα» ή για σοβαρά αλλά περιορισμένα φαινόμενα που η δικαιοσύνη προσπαθεί να αντιμετωπίσει.
Όταν όμως βλέπεις να παρελαύνουν στους κατηγορούμενους από πολιτικοί, αξιωματικοί της Αστυνομίας, μέχρι ιερωμένοι της Εκκλησίας, τότε πράγματι μιλάμε για συστημική διείσδυση, όχι απλώς «μεμονωμένα περιστατικά». Το ανησυχητικό είναι ότι αυτό δημιουργεί ένα κύκλο διαφθοράς: όταν η μαφία έχει «ανθρώπους» σε κρίσιμες θέσεις, μπορεί να προστατεύεται από διώξεις, να επηρεάζει αποφάσεις, και να επεκτείνει την επιρροή της. Αυτό που διαφοροποιεί μια «μαφιόζικη κατάσταση» από κλασική διαφθορά είναι ακριβώς αυτή η διασύνδεση θεσμών – όταν το οργανωμένο έγκλημα δεν λειτουργεί απλώς παράλληλα με το κράτος, αλλά μέσα από το κράτος.
Θετικό είναι ότι αυτά τα δίκτυα αποκαλύπτονται. Αρνητικό είναι ότι η έκταση της διείσδυσης φαίνεται μεγαλύτερη από όσο πολλοί πίστευαν. Η ερώτηση είναι πόσο βαθιά φτάνει και αν οι θεσμοί έχουν την ισχύ να το αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά. Η έλλειψη ελέγχου της νομιμότητας και η ατιμωρησία είναι ίσως τα πιο καταστροφικά στοιχεία για μια δημοκρατική κοινωνία. Όταν οι πολίτες βλέπουν ότι παραβιάσεις του νόμου δεν διώκονται ή διώκονται επιλεκτικά, άτομα με «υψηλές» σχέσεις ξεφεύγουν από τις συνέπειες, ο νόμος εφαρμόζεται διαφορετικά ανάλογα με το ποιος είσαι, τότε καταρρέει το θεμελιώδες συμβόλαιο της κοινωνίας: η ισότητα ενώπιον του νόμου.
Αυτό μοιραία δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο: Η ατιμωρησία ενθαρρύνει περισσότερη παρανομία. Οι τίμιοι πολίτες νιώθουν «κορόιδα» και η κοινωνία χάνει την εμπιστοσύνη της στη δικαιοσύνη. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι που οι πολιτικοί επιστήμονες ονομάζουν «αποτυχημένο κράτος δικαίου» – όχι απουσία νόμων, αλλά απουσία ισότιμης εφαρμογής τους.
Και στη συνέχεια έρχεταιτο κλασικό μοντέλο «θεατρικής δικαιοσύνης», το οποίο σε συνεργασία με τα ΜΜΕ έχει μια προβλέψιμη στρατηγική: Μεγάλη δημοσιότητα στις συλλήψεις και τις κατηγορίες. Εντυπωσιακές ανακοινώσεις για «σπάσιμο εγκληματικών δικτύων». Σιωπή όταν έρχονται οι δικαστικές αποφάσεις. Ήπιες ποινές, αναστολές, ή απαλλαγές για «διαδικαστικούς λόγους». Αυτό εξυπηρετεί πολλούς στόχους:Δίνει την εντύπωση ότι «το σύστημα λειτουργεί». Απορροφά την κοινωνική οργή με το «κάτι γίνεται». Στέλνει το μήνυμα στους εμπλεκόμενους: «προσοχή αλλά όχι πανικός». Αποτρέπει την πραγματική αλλαγή των δομών. Το πιο ανησυχητικό είναι όταν βλέπουμε επιλεκτικές διώξεις – κάποιοι γίνονται «αποδιοπομπαίοι τράγοι» ενώ άλλοι, πιο ψηλά στην ιεραρχία, παραμένουν ανέπαφοι.
Αντίθετα η πραγματική δικαιοσύνη θα ήταν:Διαφανείς διαδικασίες, ουσιαστικές ποινές, παρακολούθηση των υποθέσεων μέχρι τέλους και αποκατάσταση των όποιων ζημιών. Οτιδήποτε άλλο λοιπόν που γίνεται συστημικά και θεσμικά οργανωμένα, συνιστά οργανώνεις που παραπέμπουν σε μαφία…
