Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα #μετηματιάτηςνέλης
Όσο κι αν προσπάθησα να θυμηθώ, προτού αρχίσω να γράφω αυτό το άρθρο, πώς διάβαζα όσο ήμουν μαθήτρια Δημοτικού, δεν τα κατάφερα. Οι πρώτες σχηματισμένες αναμνήσεις, που έχω, είναι από τα χρόνια του Γυμνασίου και οι ακόμα πιο ολοκληρωμένες από τα χρόνια του Λυκείου. Αυτό που ξέρω όμως είναι πως σε όλα τα χρόνια, παιδικά και εφηβικά, είχα πάντα τη βοήθεια των γονιών μου η οποία προοδευτικά μίκραινε για να μου δώσει χώρο να διαβάζω περισσότερο μόνη μου και εκείνοι να έχουν μια διακριτική εποπτεία.
Η εμπειρία της μελέτης στο σπίτι έχει μεγάλη αξία καθώς η σωστή μελέτη, όπως μας εξηγεί η σχολική ψυχολόγος Σοφία Κούδα, είναι σημαντικό κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας για τους μαθητές καθώς το παιδί αποκτά και αναπτύσσει συγκέντρωση, οργάνωση, αυτονομία και αίσθημα ευθύνης. Η διαδικασία της μελέτης στο σπίτι μπορεί να αποτελέσει μια σημαντική ρουτίνα για τα παιδιά γιατί μαθαίνουν να οργανώνουν το χρόνο τους και να δοκιμάζουν τις ατομικές τους ικανότητες ως προς τη μάθηση αναγνωρίζοντας έτσι το μαθησιακό τους στυλ, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και αφομοιώνουν καλύτερα τις νέες πληροφορίες για να τις κάνουν γνώση. Η ηλικία που θα πρέπει το παιδί να αυτονομείται σε μεγάλο βαθμό στη διαδικασία της μελέτης είναι οι δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού με τη βοήθεια των γονέων να περιορίζεται στα δύσκολα σημεία των σχολικών μαθημάτων. Σε μεγαλύτερες τάξεις η οργάνωση και η διεκπεραίωση των σχολικών υποχρεώσεων θα ήταν προτιμότερο να γίνεται από τον ίδιο το μαθητή.
Αναρωτιέμαι αν υπάρχουν κάποιες βασικές οδηγίες προς τους γονείς ή όποιον άλλον αναλαμβάνει να βοηθήσει το παιδί στο διάβασμα των μαθημάτων του. ‘Υπάρχουν κάποιες βασικές κατευθύνσεις που μπορούν να βοηθήσουν έτσι ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό και ευχάριστο το διάβασμα των μαθημάτων στο σπίτι’, απαντά η κυρία Κούδα για να συνεχίσει ως εξής: ‘Αρχικά ο χώρος μελέτης θα πρέπει να είναι σταθερός, οργανωμένος με τα υλικά που χρειάζεται ο μαθητής, με σωστό φωτισμό και ησυχία. Επίσης η ώρα έναρξης και λήξης της μελέτης καλό θα ήταν να είναι σταθερή και φυσικά προσαρμοσμένη στο ημερήσιο πρόγραμμα του μαθητή και του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Οι στόχοι της μελέτης, που θα θέτονται κάθε φορά, θα πρέπει να είναι μικροί και εφικτοί για να αποφεύγεται το άγχος και η αντιπαράθεση τόσο από το γονέα όσο και από το παιδί’.‘Φυσικά η ενθάρρυνση και ο έπαινος στην προσπάθεια είναι βασικά συστατικά για τη διαδικασία της μελέτης καθώς βοηθούν το παιδί στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και στη σταδιακή του αυτονομία που είναι και ο απώτερος σκοπός πέρα από την απόκτηση γνώσεων’, καταλήγει.
Εξακολουθώ να προσπαθώ να ανακαλέσω μνήμες από τα μαθητικά μου χρόνια. Αυτό που θυμάμαι είναι πως με το που γύριζα στο σπίτι από το σχολείο, χρειαζόμουν οπωσδήποτε ένα διάλειμμα στο οποίο έτρωγα και συζητούσα με τους γονείς μου για τη μέρα που είχα ως εκείνη την ώρα. Με το που ολοκληρωνόταν αυτό το διάλειμμα, ξεκινούσα διάβασμα και δεν σταματούσα αν δεν τελείωνα. Αυτοί ήταν οι δικοί μου ρυθμοί και χρόνοι. Δεν είναι όλα τα παιδιά και οι έφηβοι ίδιοι. Κάθε ένας έχει τους δικούς του ρυθμούς και τους δικούς του χρόνους. Παρόλα αυτά θέλω να μάθω από την ειδικό πότε είναι καλό να γίνεται το διάβασμα, ποια η κατάλληλη διάρκεια και ποιος ο ενδεδειγμένος χώρος για το διάβασμα. Η ίδια υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη ώρα για να ξεκινήσει ο μαθητής τη μελέτη στο σπίτι καθώς αυτό εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του ίδιου του παιδιού αλλά και από πολλούς άλλους παράγοντες. Ωστόσο από έρευνες έχει παρατηρηθεί ότι η πιο αποδοτική ώρα για τη διαδικασία αυτή είναι λίγο μετά την επιστροφή από το σχολείο, καθώς ο εγκέφαλος είναι ακόμα σε λειτουργία μάθησης και οι νέες πληροφορίες και γνώσεις είναι πιο φρέσκιες στο μυαλό του μαθητή. Επίσης καλό θα είναι το διάβασμα να συμπίπτει με την ώρα που έχει καλύτερη ενέργεια ο μαθητής και φυσικά προτιμότερο είναι να μη γίνεται κατά τις βραδινές ώρες όπου θα πρέπει να παίρνουν σειρά οι ρουτίνες της ατομικής χαλάρωσης, της επικοινωνίας με την οικογένεια και του ύπνου. Η κατάλληλη διάρκεια μελέτης εξαρτάται, σύμφωνα με την ίδια, από τη σχολική τάξη του παιδιού και φυσικά την αντοχή στη συγκέντρωση. Για παράδειγμα στις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού καλό θα είναι να μην ξεπερνά τα 30 λεπτά. Όσο μεγαλώνουν οι τάξεις και ο όγκος των μαθημάτων, ο χρόνος θα αυξάνεται περίπου κατά 15-30 λεπτά. Στο Γυμνάσιο οι μαθητές καλό είναι να καταναλώνουν γύρω στις 2 ώρες ενώ στο Λύκειο 2,5-3 ώρες. Τα ολιγόλεπτα διαλείμματα είναι πολύ βοηθητικά και αναζωογονητικά κατά τη διαδικασία αυτή.
Ποιες είναι άραγε οι πιο συνηθισμένες δυσκολίες που συναντά ένα παιδί όταν διαβάζει; ‘Οι πιο συνηθισμένες δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει ένα παιδί κατά τη σχολική μελέτη είναι διαφόρων ειδών. Αρχικά μπορεί να έχουν να κάνουν με την οργάνωση και πιο συγκεκριμένα με τη διαχείριση του χρόνου ή από ποιο μάθημα και πώς να ξεκινήσει και πότε να διακόπτει για μικρά διαλείμματα. Επίσης η έλλειψη στρατηγικών μελέτης (σημειώσεις, περίληψη, σχεδιάγραμμα κλπ) μπορεί να δυσκολέψουν αισθητά τη διαδικασία. Στη συνέχεια μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους γνωστικές δυσκολίες που συνήθως αφορούν την κατανόηση κειμένου, τη συγκέντρωση, τη μνήμη, αλλά και μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία που επηρεάζουν το γραπτό λόγο (δυσορθογραφία, δυσγραφία), τα μαθηματικά (δυσαριθμισία) και την κατανόηση γραπτών κειμένων (δυσαναγνωσία). Τέλος υπάρχουν και οι συναισθηματικές δυσκολίες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη μελέτη όπως το άγχος, η ψυχική κούραση, το χαμηλό κίνητρο μάθησης και η χαμηλή αυτοπεποίθηση του μαθητή’, η απάντηση της κυρίας Κούδα.
Στα χρόνια που ήμουν μαθήτρια το διάβασμα για το σχολείο γινόταν αποκλειστικά και μόνο στο σπίτι. Τα δεδομένα έχουν πλέον αλλάξει. Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για τα Κέντρα Μελέτης στα οποία στέλνουν πολλοί γονείς τα παιδιά τους. Τα Κέντρα Μελέτης, σύμφωνα με την συνεντευξιαζόμενη, μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό τόσο τους μαθητές, λόγω των αρκετών απαιτήσεων που έχει πια το Ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης, όσο και τους γονείς που λόγω χρόνου ή και εξειδικευμένων γνώσεων αδυνατούν να υποστηρίξουν με επάρκεια τη σχολική μελέτη των παιδιών τους. Φυσικά δεν θα πρέπει να γίνουν ο αντικαταστάτης του σχολείου και της οικογένειας στο μυαλό του παιδιού γιατί τότε θα χαθούν σημαντικές αρετές του μαθητή όπως κίνητρο για προσπάθεια, αυτονομία στη μάθηση, εσωτερική οργάνωση και αίσθημα ευθύνης. Επίσης οι γονείς καλό θα είναι να έχουν την υψηλή επίβλεψη της δουλειάς και της προσπάθειας που γίνεται στο Κέντρο Μελέτης προκειμένου ο μαθητής να νιώθει μέσω του ελέγχου τα όρια, τη φροντίδα και τις βασικές αρχές της οικογενειακής του διαπαιδαγώγησης.
Υπάρχουν πάντως εκείνοι που ισχυρίζονται ότι η εμπλοκή των γονιών στο διάβασμα δεν αντικαθίσταται από κανένα Κέντρο Μελέτης. Η εμπλοκή των γονιών έχει σίγουρα πολύ θετικές συνέπειες στο παιδί εφόσον γίνεται με όρια. Αυτό δηλώνει η κυρία Κούδα για να συνεχίσει λέγοντας πως βασικά πλεονεκτήματα αυτής της εμπλοκής είναι η βοήθεια στην οργάνωση, τη ρουτίνα και το πλάνο μελέτης που λόγω απειρίας ο μαθητής να αδυνατεί να εφαρμόσει, η συναισθηματική στήριξη και ενθάρρυνση, η έγκαιρη αναγνώριση διάφορων δυσκολιών και η επαφή και ενίσχυση του δεσμού γονέα – παιδιού. Η παγίδα που μπορεί ένας γονιός να πέσει κατά την εμπλοκή του στη σχολική μελέτη είναι να όταν αυτή γίνεται έντονα παρεμβατική. Με άλλα λόγια η μεγάλη πίεση που μπορεί να ασκήσει ο γονιός, οι αυξημένες απαιτήσεις και προσδοκίες του, το άγχος που μεταφέρεται μέσα στη σχέση καθώς και η σύγχυση ρόλων μεταξύ γονιού – εκπαιδευτικού πολλές φορές είναι καταστροφικά. Κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν θα βοηθούσε αλλά θα επηρέαζε αρνητικά και άλλους τομείς των οικογενειακών σχέσεων και θα οδηγούσε σε αντίθετα αποτελέσματα ή και σε άλλους είδους προβλήματα.
Φτάνοντας στο τέλος αυτής της συζήτησης, που με γύρισε πίσω στα σχολικά χρόνια, προσκαλώ την κυρία Κούδα να μοιραστεί μαζί μας μια εμπειρία που θα της μείνει αξέχαστη είτε ως σχολική ψυχολόγος που είναι, είτε ως μητέρα τριών παιδιών. Η ίδια παραδέχεται ότι δεν έχει να μοιραστεί κάτι συγκεκριμένο αλλά μια πολύ βασική άποψη σχετικά με το θέμα της σχολικής μελέτης. Είναι πολύ βοηθητικό για το γονιό που προσπαθεί να εντάξει στην οικογενειακή ζωή το ρόλο της μελέτης να έχει έναν οδηγό βασικών οδηγιών και τρόπων που θα τον καθοδηγούν. Παράλληλα όμως σημαντικό ρόλο παίζει η προσωπικότητα, η ιδιοσυγκρασία και το ταμπεραμέντο θα λέγαμε του κάθε παιδιού. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι όλες οι παραπάνω οδηγίες μπορούν να εφαρμοστούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σε κάθε μικρό μαθητή. Πιστεύει λοιπόν κυρίως από την εμπειρία της, ως μαμά τριών παιδιών με διαφορετικούς χαρακτήρες, ότι τη βοήθησε αρκετά να λαμβάνει υπ’ όψιν της τις ιδιαιτερότητες καθενός και να εφαρμόζει με διαφορετικούς τρόπους και χρόνους κάποιες βασικές αρχές της οργάνωσης μελέτης. Η υπομονή, η ευελιξία, η σταθερότητα στα όρια, οι μικροί και βατοί στόχοι, η ενθάρρυνση, και η αποδοχή του παιδιού είναι βασικές αρετές που βοηθούν τόσο το γονιό όσο και το παιδί να πετύχει τους στόχους της εποικοδομητικής σχολικής μελέτης. Τέλος μας προτρέπει να μην ξεχνάμε ότι ως γονείς θέλουμε να βοηθήσουμε το παιδί μας να γίνει ανεξάρτητο, υπεύθυνο, γεμάτο πίστη στις δυνάμεις του και κυρίως ευτυχισμένο.
Δεν μπορείς να βοηθάς ανθρώπους μονίμως, σύμφωνα με τον Αβραάμ Λίνκολν, κάνοντας γι’ αυτούς αυτό που θα μπορούσαν και θα όφειλαν να κάνουν οι ίδιοι. Ακριβώς αυτό ισχύει και για τους γονείς που ξεκινούν με τις καλύτερες προθέσεις στη ζωή τους αλλά καταλήγουν συχνά να μην είναι τόσο βοηθητικοί όσο θα ήθελαν να είναι. Ας το κρατήσουμε αυτό στο μυαλό μας μαζί με όλα όσα μάθαμε μέσα από αυτή τη συζήτηση.
Μέχρι την επόμενη φορά που θα βρεθούμε, να είστε καλά και να θυμάστε πως κάποιες φορές η καλύτερη βοήθεια που οφείλουμε σε ένα παιδί είναι να κάνουμε ένα βήμα πίσω για να του αφήσουμε χώρο να κάνει με τη σειρά του ένα βήμα μπροστά.
