Συζητώντας με τη λειτουργό δημόσιας υγείας Δέσποινα Σαχπαζίδου για τη διακοπή καπνίσματος | «Με τη ματιά της Νέλης» Βυζαντιάδου

Γράφει η Νέλη Βυζαντιάδου για την Κουλτουρόσουπα #ΜεΤηΜατιάΤηςΝέλης

Κάθε άνθρωπος, σύμφωνα με τον Γουίλιαμ Μπάροουζ, έχει μέσα του ένα παρασιτικό ον που δεν ενεργεί πάντα για το συμφέρον του. Κι αυτό το παρασιτικό ον, συμπληρώνω με τη σειρά μου, δεν αντιλαμβάνεται τη ζημιά που κάνει στον άνθρωπο ή δεν ενδιαφέρεται για το αν του προξενεί ζημιά. Κι είναι πραγματικά μια θλιβερή διαπίστωση αυτή για κάθε άνθρωπο που, αν και κουβαλά μέσα του αυτό το παρασιτικό ον, δεν αποφασίζει να το ξεφορτωθεί προκειμένου να ενεργήσει για το συμφέρον του. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν συμφωνώντας πως το κάπνισμα αποτελεί μια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά με αρνητικές συνέπειες σε όλα τα επίπεδα υγείας. Τι είναι όμως αυτό που ωθεί έναν καπνιστή να συνεχίζει να κάνει κακό στον εαυτό του παρόλο που γνωρίζει τον κίνδυνο που εγκυμονεί μια τέτοια συμπεριφορά; Την απάντηση μας δίνει ευθύς αμέσως η λειτουργός δημόσιας υγείας Δέσποινα Σαχπαζίδου: ‘Δεν πιστεύω να υπάρχει άνθρωπος που να διαφωνεί με την παραπάνω διαπίστωση, ότι δηλαδή το κάπνισμα είναι αυτοκαταστροφικό με όλους τους τρόπους και σε όλους τους τομείς με κυριότερο αυτόν της υγείας. Αυτό που κάνει τον καπνιστή να συνεχίζει, παρά τις γνώσεις που υπάρχουν πλέον για το κάπνισμα και παρά την ευρεία διάδοσή τους, είναι ο εθισμός στη νικοτίνη. Είναι μία ισχυρότατα εθιστική ουσία που κάνει τους καπνιστές όχι μόνο να αγνοούν την άθλια γεύση του τσιγάρου αλλά να το ονομάζουν και απόλαυση’.

Τα λόγια της κυρίας Σαχπαζίδου έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς η ίδια υπήρξε στο παρελθόν καπνίστρια και επομένως έχει περάσει από όλες τις φάσεις μέχρι να κόψει το κάπνισμα και να βοηθά πλέον άλλους να κατακτήσουν αυτόν τον στόχο. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Υποθέτουμε ότι κάποιος αποφασίζει να κόψει το κάπνισμα. Από ποια στάδια περνά η διαδικασία διακοπής του καπνίσματος και τι πρέπει να έχει στο νου του; Τα στάδια αυτά, σύμφωνα με την συνεντευξιαζόμενη, περιγράφηκαν για αυτήν τη διαδικασία αλλά έχουν νόημα και για οποιαδήποτε αλλαγή θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας. Πρόκειται για το μοντέλο σταδίων της αλλαγής, που αναπτύχθηκε από τους Τζέιμς Προτσάσκα και Κάρλο Ντι Κλεμέντε, το οποίο περιλαμβάνει 6 στάδια αλλαγής της συμπεριφοράς ξεκινώντας από τον προστοχασμό που είναι η σκέψη της διακοπής, η οποία όσο συχνότερα γίνεται, φτάνει στο επόμενο στάδιο, αυτό του στοχασμού. Ακολουθεί το στάδιο της δέσμευσης, της δράσης και της διατήρησης της επιθυμητής συμπεριφοράς, που είναι η διακοπή καπνίσματος. Το στάδιο αυτό θεωρείται κρίσιμο μια που από εδώ η συμπεριφορά μπορεί να γίνει σταθερή και ο καπνιστής να βγει από τον κύκλο των αλλαγών ή να υποτροπιάσει εγκλωβίζοντας τον εαυτό του στον κύκλο. Οι καπνιστές κινούνται σε αυτόν τον κύκλο με διαφορετικές ταχύτητες και είναι σημαντικό να καταλάβουμε το στάδιο προκειμένου να αναπτυχθούν οι καταλληλότερες υποστηρικτικές στρατηγικές.

Μιλώντας για εθισμό και επιθυμία διακοπής του εθισμού, αναρωτιέμαι για τις δυσκολίες που έχει μια τέτοια προσπάθεια. Δεν είναι ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν δύναμη θέλησης και κάποιοι δεν έχουν. Είναι ότι κάποιοι άνθρωποι είναι έτοιμοι να αλλάξουν και κάποιοι δεν είναι. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο Τζέιμς Γκόρντον και με βρίσκει απολύτως σύμφωνη. Τι γίνεται επομένως με την προσπάθεια ενός καπνιστή να κόψει το κάπνισμα; Θα χρειαστεί σίγουρα να αλλάξει τρόπο σκέψης και αυτό από μόνο του είναι ψυχοπιεστικό για πολλούς. Η κυρία Σαχπαζίδου επιβεβαιώνει τη θέση μου λέγοντας πως πράγματι είναι μια δύσκολη απόφαση η απόφαση της διακοπής καπνίσματος η οποία εξαρτάται πολύ από το πώς σκέφτεται τη διαδικασία ο καπνιστής. Η κατάσταση αυτή μοιάζει με τον τίτλο του θεατρικού ‘Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε’. Τα επίπεδα δυσκολίας, σύμφωνα με την ίδια, είναι τρία. Οι πρώτες μέρες, που σχετίζονται με την απεξάρτηση από τη νικοτίνη, είναι το πρώτο και ευκολότερο στάδιο. Μετά όμως ο καπνιστής έχει να αντιμετωπίσει τις σκέψεις του που συνδέονται με τις πεποιθήσεις του και τέλος τη συμπεριφορά που πρέπει να αλλάξει. Τα δύο τελευταία ζητήματα είναι τα δυσκολότερα και αυτά που οδηγούν συχνότερα στην υποτροπή. Καταλήγει τονίζοντας τη σημασία που έχουν η αισιοδοξία και το κίνητρο σε αυτήν την προσπάθεια. Όσο ισχυρότερο είναι το κίνητρο του καπνιστή, τόσο μεγαλύτερη η δύναμή του και σταθερότερη η απόφασή του. Κι όλο αυτό οδηγεί στην επιτυχία.

Σκέφτομαι σε αυτό το σημείο πως πέρα από το κίνητρο, οι προηγούμενες προσπάθειες επηρεάζουν σημαντικά μια νέα δοκιμή. Αναρωτιέμαι μάλιστα αν οι παρελθούσες αποτυχημένες προσπάθειες διακοπής του καπνίσματος αποτελούν έναν κακό προγνωστικό παράγοντα στο ‘εδώ και τώρα’ της ζωής του. ‘Οι περισσότεροι καπνιστές έχουν κάνει περισσότερες από μία προσπάθειες να διακόψουν το κάπνισμα’, θα μας πει η κυρία Σαχπαζίδου. ‘Αν ο καπνιστής κάνει μόνος του την προσπάθεια’, συνεχίζει, ‘υπάρχει ο κίνδυνος να παγιωθεί μια νοοτροπία ήττας μετά από πολλές προσπάθειες που έγιναν χωρίς ουσιαστική προετοιμασία. Με άλλα λόγια ο καπνιστής θα φτάσει να πιστεύει ότι έχει δοκιμάσει τα πάντα κι αυτό δε νικιέται. Όταν όμως η προσπάθεια γίνει με επαγγελματική βοήθεια, τότε οι προηγούμενες χρησιμοποιούνται ως πολύτιμες εμπειρίες βοηθητικές για τη στρατηγική υπέρβασης των δυσκολιών’.

Αν και δεν χρειάστηκε ποτέ να προβληματιστώ για αυτό το θέμα, μια που δεν είμαι καπνίστρια, μπαίνω για λίγο στη θέση ενός καπνιστή που θέλει να βοηθηθεί αλλά δεν ξέρει ποια θα είναι εν τέλει η αποτελεσματική βοήθεια. Διαβάζουμε πολλά για διάφορες προσεγγίσεις στη διακοπή καπνίσματος. Ακούμε ακόμα περισσότερα. Πώς μπορεί κανείς να επιλέξει εκείνη την προσέγγιση που θα του ταιριάξει και κατά συνέπεια θα τον ωφελήσει; Η κυρία Σαχπαζίδου εξηγεί πως υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις καθώς κάθε καπνιστής είναι μοναδικός και αντιδρά καλύτερα σε διαφορετικές στρατηγικές. Οι έρευνες, που έχουν γίνει για τη διακοπή καπνίσματος, έδειξαν ότι μια καθοδηγούμενη με υποκατάστατα στρατηγική υποστηριζόμενη από ομάδες διακοπής, δηλαδή ένα πλαίσιο υποστήριξης για τα ζητήματα των πεποιθήσεων και συμπεριφορών του καπνιστή, έχουν συνδυαστικά τα υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας. Η διαδικασία διακοπής καπνίσματος μπορεί να γίνει είτε ατομικά είτε ομαδικά. Κάθε διαδικασία έχει το ρόλο και τη θέση της, συνεχίζει. Οι ομαδικές έχουν τη σημαντική υποστήριξη της ομάδας στην προσπάθεια διακοπής αλλά πριν και από αυτήν στην αναγνώριση των μοτίβων, των επιρροών, των πεποιθήσεων που αναγνωρίζονται και διατυπώνονται στην ομάδα από τα ίδια τα μέλη και δεν μπορεί να αρνηθεί ο καπνιστής από τη στιγμή που είναι ίδιος με αυτόν που το εκφράζει. Από την άλλη οι ατομικές έχουν το χαρακτηριστικό της προσαρμογής στο άτομο και τις ιδιαίτερες δυσκολίες του, έχει το πλεονέκτημα της ανεξαρτησίας αλλά στερείται της υποστήριξης της ομάδας. Οι ατομικές προτείνονται κυρίως σε άτομα που κατοικούν εκτός της πόλης, στην οποία δραστηριοποιείται ο εκάστοτε επαγγελματίας, ή έχουν εργασιακές υποχρεώσεις που δεν τους επιτρέπουν να είναι συνεπείς σε ομαδική παρουσία.

Δεν θα μπορούσα ασφαλώς να μην αναφερθώ και στην αξία του υποστηρικτικού συστήματος σε μια τέτοια σημαντική προσπάθεια. Η κυρία Σαχπαζίδου υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο του υποστηρικτικού συστήματος είτε αυτό είναι η ομάδα υποστήριξης είτε η οικογένεια ή και το φιλικό / επαγγελματικό περιβάλλον του καπνιστή. Η υποστήριξη δυναμώνει τα κίνητρα και κάνει ευκολότερη τη ζωή του κατά τη διάρκεια της απόπειρας να διακόψει μια που η δυσκολία είναι έντονη και μπορεί να εκφράζεται με εκνευρισμό, θυμό ή ένταση. Εκείνο το διάστημα είναι απαραίτητο να έχει την κατανόηση και υποστήριξη του περιβάλλοντός του.

Το κάπνισμα, σύμφωνα με τον Ραλφ ΓουάλντοΈμερσον, σου επιτρέπει να νομίζεις πως κάτι κάνεις παρόλο που δεν κάνεις τίποτε. Αυτό όμως ίσως να είναι η παγίδα για πολλούς καπνιστές. Νομίζουν πως κάτι κάνουν και αναδεικνύουν το τσιγάρο σε φίλο, σύντροφο και παρηγοριά. Είναι τότε άραγε που υποτροπιάζουν; Είναι τότε που μηδενίζουν την προσπάθεια που έκαναν και ανάβουν το επόμενο τσιγάρο; ‘Δυστυχώς η υποτροπή παρουσιάζει μεγάλα ποσοστά στη διακοπή καπνίσματος. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή ο καπνιστής δεν καταφέρνει να αποσυνδέσει το κάπνισμα από το συναίσθημα με το οποίο το έχει ταυτίσει. Αν δηλαδή δεν συνειδητοποιήσει και απομυθοποιήσει, για παράδειγμα, τη συμμετοχή του καπνίσματος στην ‘ανακούφιση της στεναχώριας’, τότε σε μια μεγάλη δυσκολία, που του φέρνει στεναχώρια, θα καπνίσει γιατί έχει την ψευδαίσθηση ότι θα ανακουφιστεί. Παρόλα αυτά όμως εκατομμύρια καπνιστές ανά τον κόσμο κατάφεραν να το κόψουν μόνο όταν συνειδητοποίησαν πως το τσιγάρο δεν προσφέρει καμία βοήθεια παρά μόνο βλάπτει με όλους τους τρόπους σε όλους τους τομείς της ζωής. Κατάφεραν επίσης να πάρουν δύο αποφάσεις: η μία ήταν να κόψουν το κάπνισμα και η δεύτερη και πιο σημαντική να μην ξαναπιάσουν ποτέ το τσιγάρο υπό οποιαδήποτε συνθήκη’, η απάντηση της ειδικού.

Ολοκληρώνοντας αυτή τη συζήτηση ζητώ από την συνεντευξιαζόμενη να παραθέσει τα βασικότερα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος ευελπιστώντας πως διαβάζοντας τα ένας καπνιστής θα αναγνωρίσει καλύτερα τους λόγους για τους οποίους οφείλει αυτήν την απόφαση στον εαυτό του. Η ίδια λέει πως τα οφέλη είναι άμεσα. Από το πρώτο κιόλας εικοσάλεπτο υπάρχουν αλλαγές σε επίπεδο αρτηριακής πίεσης, παλμών και θερμοκρασίας στα άκρα. Στο πρώτο 8ωρο το μονοξείδιο του άνθρακα, ένα δηλητήριο, αποβάλλεται και το οξυγόνο φτάνει σε φυσιολογικά επίπεδα για να τροφοδοτήσει το σώμα σωστά και η πιθανότητα για καρδιακό επεισόδιο μειώνεται μόλις σε 24 ώρες. Μέσα στο πρώτο 48ωρο η αίσθηση της όσφρησης και της γεύσης βελτιώνονται και στους πρώτους μήνες η αντοχή, η ρινική συμφόρηση, ο βήχας, το βάδισμα, η δύσπνοια, η κόπωση βελτιώνονται σημαντικά. Μακροπρόθεσμα επίσης απομακρύνεται η πιθανότητα για βαρύτερες νόσους όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, λάρυγγα, φάρυγγα, στόματος, οισοφάγου, στομάχου, ουροδόχου κύστης, παγκρέατος, καθώς και καρδιοαγγειακές νόσοι. Ξέρουμε, λέει, ότι η δυσκολία της διακοπής καπνίσματος μπορεί να είναι έντονη για ελάχιστο χρονικό διάστημα, που μειώνεται όσο απομακρυνόμαστε από το τελευταίο τσιγάρο, τα οφέλη όμως διαρκούν για όλη τη ζωή μας, η οποία γίνεται ποιοτικότερη. Η διακοπή καπνίσματος εν τέλει, δίνει χρόνια στη ζωή μας και ζωή στα χρόνια μας.

Με την ευχή να αποφασίζουμε το καλύτερο για τον εαυτό μας και να παίρνουμε έξυπνες αποφάσεις, ανανεώνω το ραντεβού μας με ένα επόμενο άρθρο. Ως τότε να θυμάστε πως αυτό που λέμε ‘δύσκολη απόφαση’ λέγεται έτσι επειδή όποια απόφαση και να πάρουμε θα υπάρξουν συνέπειες. Αυτό μας δίδαξε ο Ηλίας Καζάν, αυτό και οφείλουμε να θυμόμαστε όσο ζούμε.