"Απο-δράσεις πολιτισμού απο τη Θράκη". Γράφει ο ανταποκριτής μας στη Θράκη, Μπάμπης Καλπάνης. Το βιβλίο της συγγραφέως Τέσσας Δουλκέρη, "Το είδωλο - Η κατασκευή της εικόνας", από τις εκδόσεις Παπαζήση, παρουσίασε στο Στέκι της η Πολιτιστική Κίνηση Κομοτηνής.
Είναι η δεύτερη φορά που φιλοξενείται στο Στέκι της Πολιτιστικής Κίνησης η Καθηγήτρια Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τέσσα Δουλκέρη. Η πρώτη συνάντηση έγινε πριν από 4 χρόνια (2008), όταν παρουσίασε μαζί με το Σύλλογο Σκεπαστιανών Κομοτηνής την ταινία μικρού μήκους για το Σκεπαστό, ορεινό χωριό της Ανατολικής Θράκης.
Μία διεξοδική αναζήτηση στην εποχή της εικόνας, όπου οι περισσότεροι δημιουργούν «φαντάσματα» του εαυτού τους, αποτελεί το βιβλίο της Τέσσας Δουλκέρη που παρουσιάστηκε στο αναγνωστικό κοινό της Κομοτηνής.
Το βιβλίο παρουσίασαν οι Δώρα Κάσσα, φιλόλογος και Κώστας Μαυρίδης, καθηγητής αγγλικής φιλολογίας ενώ τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Βάσω Θεολόγη.
Στην παρουσίαση προβλήθηκε ένα εξαιρετικό βίντεο που είχε ετοιμάσει η ηθοποιός-θεατροπαιδαγωγός Μυρσίνη Λατζουράκη. Μαζί με σπουδαστές του Εργαστηρίου της, θεατρικής τέχνης και αγωγής «Επί Σκηνής», αποτύπωσαν με έξυπνο και παραστατικό τρόπο, πιστό στο πνεύμα του βιβλίου, τις μεταμορφώσεις ενός δημοσίου προσώπου, τα ψέματα που λέει μια ηθοποιός στον τηλεοπτικό φακό και τις αλήθειες που αποκαλύπτει στον εαυτό της, μονολογώντας και κοιτώντας στον καθρέφτη της.
Τα πολλά πλαστά προσωπεία που κρύβονται πίσω από το αληθινό πρόσωπο μιας ηθοποιού, ενός «ειδώλου»
Πρόκειται για ένα βιβλίο- εγχειρίδιο που δείχνει τον τρόπο κατασκευής της εικόνας ενός ειδώλου. Ένα βιβλίο χρήσιμο για τα δημόσια πρόσωπα (καλλιτέχνες του θεάματος, πολιτικούς, δημοσιογράφους, αθλητές, μοντέλα) αλλά και για το ευρύ κοινό που αρέσκεται να διαβάζει τις ζωές των άλλων!
Η διήγηση είναι τόσο ζωντανή, τόσο αληθινή και ενδιαφέρουσα που ο αναγνώστης ψάχνει να βρει την ταυτότητα της ηθοποιού Αγνής Δηαγά που είναι και η ηρωίδα του βιβλίου.
Δώρα Κάσσα: «Οι απαντήσεις της ηθοποιού διατυπώνονται διττά ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι»
Για να γίνει κατανοητό το θέμα του βιβλίου της Τέσσας Δουλκέρη, η φιλόλογος Δώσσα Κάσσα επέλεξε να αναγνώσει το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς, 628–655 μ.X.».
Όπως σημείωσε η ίδια «αν στη θέση του Αιμιλιανού Μονάη βάλουμε το όνομα της Αγνής Δηαγά, της βασικής ηρωίδας της κυρίας Δουλκέρη, τότε έχουμε ατόφιο τον ψυχικό της κόσμο».
Επισήμανε πως κατασκευάζεται η δημόσια εικόνα μέσα από την ωραιοποιημένη όψη της προσωπικότητας της Αγνής Δηαγά, μιας δημοφιλούς ηθοποιού σε ώριμη ηλικία που «έχει χτίσει με πολύ κόπο, “με λόγια, με φυσιογνωμία, και με τρόπους”, όπως λέει ο ποιητής, την πανοπλία της, την δημόσια εικόνα της, το image της, όπως λένε οι Επικοινωνιολόγοι. Πρόκειται για την κατασκευασμένη, την ωραιοποιημένη όψη της προσωπικότητας της, αυτή που θέλει να δείχνει η ίδια, γιατί την βολεύει, αλλά και αυτή που θέλει να βλέπει το κοινό της, γιατί την ευχαριστιέται. Γι’ αυτό το σκοπό τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που προωθούν εικόνες, η Αγνή Δηαγά θέλει να τα επιβλέπει και να τα ελέγχει εξονυχιστικά κάθε φορά που εμφανίζεται, ώστε να ενισχύουν την εικόνα της και να μην τη θολώνουν. Ο χειρότερος, βέβαια, εφιάλτης της είναι μήπως αποκαλυφθεί το αληθινό της πρόσωπο πίσω από τα πολλά αλλεπάλληλα πλαστά προσωπεία».
Η Τέσσα Δουλκέρη, για να δείξει τον αλλοτριωμένο ψυχικό κόσμο της ηρωίδας της, τη βάζει να συμμετάσχει σε ένα τηλεοπτικό παιχνίδι «τύπου reality», που αναλύει, όμως, επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα, όπως επιτυχία, σταδιοδρομία, αξίες, οικογένεια, μητρότητα, θρησκεία, πολιτική, φιλία, μέσω συνεντεύξεων. Βασικός όρος του παιχνιδιού : Οι απαντήσεις να είναι ειλικρινείς και τεκμηριωμένες με γεγονότα από την ζωή της μεγάλης star. Αν εντοπιστεί κάποιο ψέμα, θα απομακρυνθεί από το παιχνίδι, θα χάσει χρήματα πολλά, δόξα και πάνω από όλα την ιδανική εικόνα, το image της, που έχτισε με τόσο πολύ κόπο.
Στο βιβλίο με θεατρικό τρόπο στήνεται το σκηνικό των συνεντεύξεων. Η κ. Κάσσα έκανε λόγο και για το εύρημα της συγγραφέως, όπου οι απαντήσεις της ηθοποιού στις ερωτήσεις της δημοσιογράφου διατυπώνονται διττά ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι». «Πρώτα η ηθοποιός δίνει την απάντηση που συνάδει με το «φαίνεσθαι», με την εικόνα της, το είδωλό της, με τις κάμερες και τα μικρόφωνα των μέσων ενημέρωσης. Είναι η απάντηση που εμπεριέχει τα γνωστά ηθικοπλαστικά κλισέ, που θέλει να ακούει το κοινό, για να παρηγοριέται, να χαίρεται και κυρίως για να καθηλώνεται μπροστά στην οθόνη, να παθητικοποιείται. Είναι η απάντηση με τα ωραιοποιημένα ψέματα, τα πλούσια αλλά νόθα συναισθήματα, προϊόν κακής ηθοποιίας, που ωστόσο μαγεύει το κοινό, εκτινάσσει τις τηλεθεάσεις και εξυπηρετεί το σύστημα.
Η άλλη απάντηση προέρχεται από το «είναι» της ηθοποιού, από την αληθινή προσωπικότητα της, και αποκαλύπτει συναισθηματικά κενά, ανασφάλεια, καταπιεσμένες επιθυμίες, υστεροβουλία, ανεντιμότητα, υποκρισία, προδοσίες, λαγνεία, βουλιμία για το χρήμα και τη δόξα, δηλαδή όλα εκείνα τα συστατικά στοιχεία, που καθιστούν το όνομά της, το όνομα « Αγνή», σχήμα κατ’ ευφημισμόν. Αυτή βέβαια, η απάντηση δε διατυπώνεται μπροστά στις κάμερες και τα μικρόφωνα. Η ηθοποιός τη μοιράζεται με τον εαυτό της, αυτοεξομολογούμενη εκ βαθέων».
Κώστας Μαυρίδης: «Η ηρωίδα του βιβλίου είναι ένα μωσαϊκό από τα πρόσωπα που έχουν διαμορφώσει μέσα μας της έννοια της διασημότητας αλλά και της κοσμικής υποκρισίας»
Στην προσέγγιση του ο Κώστας Μαυρίδης, καθηγητής αγγλικής φιλολογίας,δημιούργησε εύλογους προβληματισμούς για το ποιο είναι το τίμημα τελικά το οποίο καλείται να πληρώσει όταν κάποιος αναμετρηθεί με την έννοια της διασημότητας και την κοσμική υποκρισία.
Ο ίδιος θεωρεί πως «διαβάζοντας κανείς τις σελίδες αυτού του βιβλίου, διαπιστώνει σιγά-σιγά ότι η πρωταγωνίστριά του, η Αγνή Δηαγά, δεν είναι κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Είναι στην ουσία ένα τεράστιο μωσαϊκό από όλα αυτά τα πρόσωπα που έχουν διαμορφώσει μέσα μας της έννοια της διασημότητας αλλά και της κοσμικής υποκρισίας. Και η συγγραφέας, η Τέσσα Δουλκέρη, είναι κατά κάποιο τρόπο, αμείλικτη σε σχέση με αυτή την κοσμική υποκρισία. Μας καλεί όλους μας, να πάρουμε θέση. Θέμα προς θέμα. Φιλοδοξία προς φιλοδοξία. Όνειρο προς όνειρο. Η καριέρα, το σεξ, η μητρότητα, η πολιτική ή η θρησκεία, είναι ζητήματα για τα οποία κάθε ένας από εμάς πρέπει να λογοδοτήσει μέσα του. Κυρίως όσον αφορά το τίμημα που είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε, προκειμένου να αποτελέσουμε πρωτοσέλιδη είδηση».
Η σκέψη που προσπάθησε να κάνει διαβάζοντας το βιβλίο κ. Μαυρίδης είναι το πώς θα στεκόταν η πρωταγωνίστρια στη σκηνή. «Θα μπορούσα να φανταστώ την ηρωίδα του βιβλίου πάνω στη θεατρική σκηνή, φορώντας μια μάσκα. Την ίδια μάσκα που φορούν, ούτως ή άλλως ο μεγαλύτερος αριθμός των δημόσιων προσώπων, όταν αντιμετωπίζουν το μικρόφωνο ενός δημοσιογράφου».
Όσον αφορά το πραγματικό πρόσωπο της ηρωίδας του βιβλίου, αυτό κατά τον κ. Μαυρίδη «δεν έχει και τόση σκηνική σημασία, γιατί σε κάθε περίπτωση, δε γίνεται ποτέ ουσιαστικά γνωστό. Παραμένει στις σκιές των φώτων, όπως θα παρέμενε και κάποιος θεατρικός χαρακτήρας, που θα φοβόταν να αντιμετωπίσει την σκληρότητα των θεατών, οι οποίοι στην πραγματικότητα, αρνούνται να αποδεχτούν τις ίδιες τους τις αδυναμίες. Ίσως γι’ αυτό και η περιγραφή των περιστατικών που αποτελούν το σύνολο της ζωής της ηρωίδας, επεκτείνονται σε πλάτος και όχι σε βάθος. Για να μπορέσουν να συμπεριλάβουν κάθε περίπτωση δυσχέρειας και δικαιολογίας που μπορεί να προβάλει τόσο ένας αναγνώστης, όσο και ένας θεατής. Γιατί ίσως, αυτό που έχουμε καταλήξει να είμαστε σαν χαρακτήρες, δεν είναι το αποτέλεσμα όσων μας έχουν συμβεί, αλλά το αποτέλεσμα της θέσης που πήραμε απέναντί τους».
Τέσσα Δουλκέρη : «Το κοινό τώρα πια μπορεί να μη μαγεύεται και να είναι ώριμο αλλά ακόμη δέχεται τα ψέματα»
Αναφερόμενη στα μηνύματα που ήθελε να περάσει γράφοντας το βιβλίο της, η κ. Τέσσα Δουλκέρη σημείωσε πως «η εικόνα που παρουσιάζουν τα δημόσια πρόσωπα δεν είναι αληθινή. Είναι ένας μύθος γύρω από τη ζωή τους. Το κοινό τώρα πια είναι ώριμο. Δε μαγεύεται από την τηλεόραση και δεν επηρεάζεται απ’ αυτά που διαβάζει στα περιοδικά. Μπορεί όμως να μη μαγεύεται και να είναι ώριμο αλλά ακόμη δέχεται τα ψέματα».
Άλλωστε το σημειώνει και δια μέσου της ηρωίδας του βιβλίου της ότι «οι άνθρωποι δε θέλουν να ακούν την αλήθεια, προτιμούν την παραπλάνηση της πραγματικότητας». Κύριος στόχος της συγγραφέας ήταν να πει δυνατά: «Μην πιστεύετε αυτά που διαβάζετε για τις ζωές των δημοσίων προσώπων».
Η συγγραφέας προσπάθησε να βάλει μια αστυνομική πλοκή ώστε να υπάρχει μια αγωνία για το τι θα γίνει όταν η ηρωίδα της θα αφήσει την καριέρα της και εξαφανιστεί. Υπάρχει μιαανατροπή στο τέλος του βιβλίου, που έρχεται να τσαλακώσει βίαια το είδωλο, την τέλεια εικόνα της ηθοποιού. Μια ανατροπή που δεν αποκαλύπτουμε για να μη διευκολύνουμε τη δημιουργική διαδικασία της ανάγνωσης του βιβλίου που είναι και η απόλαυση του αναγνώστη.
«Για τα περισσότερα άτομα δε μαθαίνουμε τι κρύβεται από πίσω. Τα είδωλά τελειώνουν ωραία και δεν εμφανίζονται ποτέ ξανά» υποστήριξε η κ. Δουλκέρη. «Το κοινό θέλει να κατασκευάσει το είδωλο και θέλει να έχει ένα μύθο. Εν ζωή δε μαθαίνουμε την αλήθεια. Ακόμη και οι αλήθειες που ακούγονται εκ των υστέρων για κάποιους star, κι αυτές θάβονται».
Για την κ. Δουλκέρη «χρειάζεται κόπος και δουλειά για να φτάσεις και μπορεί να μη φτάσεις ποτέ στη μεγάλη επιτυχία, να μην αποκτήσεις ποτέ πολλά λεφτά αλλά αρκεί να προσπαθήσεις. Τα χρήματα δεν είναι πάντα το ζενίθ της επιτυχίας όσο το να τα έχεις καλά με τη συνείδησή σου και με το περιβάλλον σου».
Όσο δύσκολα μπορεί να κατασκευαστεί μια εικόνα, αντίστοιχα τόσο εύκολα μπορεί να απομυθοποιηθεί; «Αυτό είναι το χειρότερο!» για την κυρία Δουλκέρη. «Το βαθύτερο πνεύμα είναι αυτό. Κάνω μεγάλη δυσκολία για να φτάσω, λέω πολλά ψέματα, τα βάζω με τον εαυτό μου, τη συνείδηση μου, αλλά μπορεί κάποια στιγμή- γιατί τίποτα δεν είναι κρυπτό κάτω από τον ήλιο- να τα ανατρέψει όλα. Γι’ αυτό έχουμε και τις αυτοκτονίες των διασήμων. Καταλαβαίνουν τη ματαιότητα. Θα ξαναγυρίσουμε τελικά, σ’ αυτά που λέγαμε αιώνες πριν».
Μιλώντας για τις αμαρτίες- ερινύες που κουβαλά η ηρωίδα της, Αγνή Δηαγά αναφέρει στη δημοσιογράφο πως «Μόλις μου χτύπησε την πόρτα ο θάνατος, την ώρα που κοιμόμουν αμέριμνη μέσα στα όνειρα μου, κατάλαβα ότι ήμουν ένα τίποτα. Τα πλούτη και η δόξα που επιδίωκα με τόση μανία ήταν απατηλές προσδοκίες».
Κατά τη συγγραφέα «μπορεί κάποια στιγμή να έρθουμε αντιμέτωποι μ’ αυτό το οποίο χτίσαμε και με τις αληθινές ανάγκες μας, τις οποίες έχουμε ξεχάσει, κι αυτό είναι χειρότερο: να πέσουμε από το βάθρο στο οποίο ήμασταν, όταν δεν έχουμε προχωρήσει σωστά».
Στην εποχή που ζούμε, τώρα με την κρίση, βλέπουμε ότι το χρήμα δεν είναι το «παν» και ότι όλοι αντιλαμβάνονται ότι έχουμε χάσει τις αξίες μας. Έμμεσα αυτό ήθελε να πει και η ίδια γράφοντας το βιβλίο, ότι «το ψέμα κυριάρχησε για κάποιες δεκαετίες αλλά θα ξαναγυρίσουμε στην παλιά εποχή, στην οποία δεν υπήρχε τόσο ψέμα στη ζωή μας. Μια αθώα εποχή μ’ έναν ρομαντισμό, ο οποίος μας έδινε μια ευτυχία».
«Κυριαρχούσε η ευκολία και ο αγώνας για εύκολο και γρήγορο χρήμα αλλά με την κρίση παρατηρείται μια αλλαγή η οποία μπορεί να επιφέρει πολλά θετικά αποτελέσματα κυρίως μέσα μας», αυτό μεταφέρει και η ίδια στους φοιτητές της στο Τμήμα Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ, «πρέπει να ξέρουμε τι θέλουμε, να ξέρουμε ότι μου αρέσει το επάγγελμα του δημοσιογράφου όχι γιατί θα μου δώσει δόξα και λεφτά αλλά γιατί θέλω κάτι να προσφέρω. Αυτό πρέπει να καταλάβουμε σήμερα, την έννοια της προσφοράς. Δεν είμαστε ηθικοπλάστες ούτε μιλάμε για θρησκείες, αλλά αυτή είναι η νέα αντίληψη των πραγμάτων ώστε να έχουμε μια ισορροπία».
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Τέσσα Δούλκερη είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Έχει Πτυχίο Νομικής, Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Δημοσίου Δικαίου από το ΑΠΘ, Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Κοινωνιολογίας από το Πανεπιστήμιο Paris I-Sorbonne και Διδακτορικό Δίπλωμα Επιστήμης της Πληροφόρησης-Επικοινωνίας από το Πανεπιστήμιο Paris II - Pantheon-Sorbonne. Εργάστηκε ως δικηγόρος και ειδικός επιστήμων για θέματα Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και για θέματα Ισότητας στη Γενική Γραμματεία Ισότητας. Δίδαξε ως Ειδική Επιστήμων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Τμήμα Νηπιαγωγών του ΑΠΘ, καθώς και σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες για θέματα της ειδικότητας της στο πλαίσιο ανταλλαγών διδασκόντων του προγράμματος Socrates.
