Στο κλίμα των ημερών που αφορά καταγγελίες που δημοσιοποιήθηκαν για κακοποίηση και άσκηση βίας, κυρίως σεξουαλική, αλλά και άλλων ειδών όπως λεκτική, ψυχολογική κλπ. γεννήθηκαν ή και προϋπήρχαν σε κάποιους, διάφορα ερωτήματα τα οποία αφορούν το σχετικό νομικό πλαίσιο.
Ο δικηγόρος Γιώργος Μπαστουνάς, μας απάντησε στα πιο συνηθισμένα από αυτά.
Μια κακοποιητική πράξη που αφήνει απτά σημάδια στο θύμα, όπως ένας βιασμός ή ένας ξυλοδαρμός, θεωρητικά είναι πολύ πιο εύκολο να αποδειχτεί και να στοιχειοθετηθεί κατηγορία στον θύτη. Τι συμβαίνει όμως με κακοποιήσεις που βασίζονται μόνο στις περιγραφές του θύματος; Μπορεί να δικαιωθεί το θύμα ποτέ και να καταδικαστεί ο θύτης;
Σίγουρα μία οποιαδήποτε πράξη για να αποδειχθεί στο ποινικό δίκαιο και να στοιχειοθετήσει κατηγορία χρειάζεται ένα εύρος αποδεικτικών στοιχείων. Ωστόσο περίπτωση με περίπτωση διαφέρει, καθώς σε άλλα θύματα τα σημάδια είναι απτά σε άλλα όχι. Σίγουρα σε ένα έγκλημα, το οποίο στρέφεται κατά της γενετήσιας ελευθερίας, όπως ο βιασμός, είναι καίριο να υπάρχει μία σωματική απόδειξη, που θα προκύπτει από κάποιες ενδείξεις. Το θύμα, όμως, δεν πρέπει να απογοητεύεται και να θεωρεί, πως δεν θα λάβει την υποστήριξη και την αναζήτηση της δικαιοσύνης. Μία καταγγελία οφείλει να διερευνηθεί και κάθε υπόθεση θα ακολουθήσει τον δρόμο, που προβλέπει με πολύ αναλυτικό τρόπο η Ποινική Δικονομία.
Υπάρχει σαφής ορισμός του πότε μια τέτοια πράξη αποτελεί κακοποίηση και πότε τιμωρείται από τον νόμο;
Υπάρχουν πολλών ειδών κακοποιήσεις και η καθεμία σχετίζεται με το έννομο αγαθό, που κάθε φορά προστατεύεται. Δεδομένου, ότι το θέμα μας περιστρέφεται γύρω από την γενετήσια ελευθερία, νομίζω πρέπει να επικεντρωθούμε σε μερικά συγκεκριμένα εγκλήματα. Στην κορυφή της απαξίας αυτών των εγκλημάτων είναι ο βιασμός, ο οποίος με απλά λόγια, συνδυάζει δύο στοιχεία: βία ή απειλή για εξαναγκασμό σε γενετήσια πράξη. Με τον όρο γενετήσια πράξη εννοούμε τη συνουσία και τις ίσης βαρύτητας πράξεις με αυτήν, όπως είναι η πεολειχία, η αιδιολειχία και ο ετεροαυνανισμός. Σημασία έχει να γίνει αντιληπτό το εξής: κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός του και στην ελεύθερη επιλογή να διενεργεί γενετήσιες πράξεις με τα άτομα, που θέλει, τον τρόπο, που θέλει, και στον χρόνο, που θέλει. Μικρότερης απαξίας πράξεις, και συγκεκριμένα ασελγείς χειρονομίες, προτάσεις, που αφορούν γενετήσιες πράξεις, γενετήσιες πράξεις ενώπιον άλλου ή επίδειξη γεννητικών οργάνων στρέφονται κατά της γενετήσιας ελευθερίας, που αποτελεί μία μορφή προσβολής της τιμής. Ενδιαφέρον αδίκημα -και άκρως επίκαιρο- είναι η κατάχρηση σε γενετήσια πράξη, με την έννοια της υποχρέωσης κάποιου είτε σε επιχείρηση είτε σε ανοχή γενετήσιας πράξης μέσω κατάχρησης σχέσης εργασιακής εξάρτησης.
Πόσο συχνά στην Ελλάδα τέτοιου είδους θύματα καταφεύγουν στην δικαιοσύνη και πόσοι από αυτούς τους θύτες τελικά καταδικάζονται;
Δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχει ένα διαχρονικό και μεγάλο ταμπού στην καταγγελία αυτών των πράξεων. Η μικρότερη εμφάνισή τους στη νομολογία των ποινικών δικαστηρίων σε σχέση με άλλα εγκλήματα δεν σημαίνει, πως δεν συμβαίνουν. Καθημερινά ακούμε πάρα πολλά περιστατικά, που η πλειοψηφία τους δυστυχώς δεν περνά το κατώφλι της δικαιοσύνης. Τα θύματα οφείλουν να βγουν μπροστά, να μιλήσουν, να διεκδικήσουν την εφαρμογή του νόμου και την προστασία τους από την κοινωνία. Όχι μονάχα για να αποκαταστήσουν την ισορροπία μέσα τους, αλλά για να δώσουν το παράδειγμα και σε άλλους. Η άμεση συνάφεια αυτών των εγκλημάτων με τη σεξουαλική αυτοδιάθεση του ατόμου δεν πρέπει να αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την διεκδίκηση της αποκατάστασης της κοινωνικής τάξης. Το αντίθετο μάλιστα!
Σε τέτοιου είδους αδικήματα, πόσο καιρό μετά την τέλεσή τους υπάρχει παραγραφή;
Στο βαρύτερο αυτού του είδους των εγκλημάτων στον βιασμό (στη βασική του μορφή) η παραγραφή αγγίζει τα 15 χρόνια, ενώ σε άλλα με μικρότερη ποινική απαξία τα 5 χρόνια.
Ποιες είναι οι ελάχιστες και ποιες οι μέγιστες ποινές που επιβάλλονται στον θύτη για αυτά τα αδικήματα αν καταδικαστεί, με δεδομένο και την διαφοροποίηση της βαρύτητας της κάθε πράξης;
Αν μιλήσουμε για τη βασική μορφή βιασμού, το πλαίσιο ποινής της αγγίζει τα 10-15 χρόνια. Μικρότερης βαρύτητας πράξεις, όπως η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας φτάνει μέχρι το 1 έτος, ενώ η επιχείρηση γενετήσιας πράξης με εκμετάλλευση εργασιακής σχέσης τα 5 χρόνια. Οι ποινές κινούνται σε λογικά πλαίσια δεδομένης της διαβάθμισης των πράξεων, που ακολουθείται στον Ποινικό Κώδικα.
.
.
Ποια θα λέγατε ότι είναι τα σωστά βήματα που πρέπει να κάνει κάποιος που πέφτει θύμα τέτοιων συμπεριφορών;
Ένα θύμα τέτοιων συμπεριφορών πρέπει όσο το δυνατόν αμεσότερα να προβεί σε καταγγελία αυτών των πράξεων. Όσο πιο σύντομα γίνει μία καταγγελία, τόσο πιο άμεση θα είναι η περάτωση της υπόθεσης. Το εκάστοτε θύμα πρέπει να σταματήσει να φοβάται τον αντίκτυπο της καταγγελίας. Προέχει η συνειδητοποίηση της ανάγκης να διώξει από πάνω του αυτό το βάρος, που φέρει ένα έγκλημα έναντι της γενετήσιας ελευθερίας. Φάνηκε από το πλήθος των καταγγελιών, που έγιναν στον θεατρικό χώρο πόσα πολλά άτομα είχαν βιώσει κάτι σχετικό και ακόμη έφεραν το βάρος αυτού, που υπέστησαν. Πέραν αυτών οφείλει κάθε εργασιακός χώρος να διαμορφώσει μέσα από τα σωματεία και τους συλλόγους έναν αρωγό ανάμεσα στο θύμα και τη δικαιοσύνη, παρέχοντας νομική βοήθεια σε όποιο από τα μέλη του το έχει ανάγκη. Η κρίση από τη δικαιοσύνη όχι μόνο θα φέρει ένα μεγάλο μέρος ψυχικής κάθαρσης, αλλά θα σταματήσει και άλλους θύτες, που στην θέα της αποσιώπησης των καταγγελιών δεν διστάζουν να προβαίνουν σε αντίστοιχες πράξεις.
Αν τελικά δεν καταφέρει να αποδειχτεί η κατηγορία για τον καταγγελόμενο ως θύτη, ποια είναι η μέγιστη ποινή που μπορεί να επιβληθεί στο άτομο που τον κατήγγειλε, φερόμενο ως θύμα;
Αν αποδειχθεί, πως το φερόμενο ως θύμα ισχυρίζεται ή διαδίδει ενώπιον τρίτου ένα γεγονός ψευδές για τον ίδιο (εφόσον μάλιστα το γνώριζε το ψευδές αυτού του γεγονότος το φερόμενο ως θύμα), το οποίο ως τέτοιο μπορεί να βλάψει την τιμή και την υπόληψή του, τότε θα τιμωρηθεί με μία ποινή, που θα κινηθεί στο όριο των 3 μηνών έως 5 ετών, ενώ αν γίνεται δημόσια των 6 μηνών έως 3 ετών.
.
.
Βλέπουμε τις τελευταίες ημέρες δημόσια πρόσωπα που κατηγορούνται (κάποια και πριν καν κατηγορηθούν) να απαγορεύουν στα Μ.Μ.Ε την χρήση του ονόματος ή της εικόνας τους. Ποιες είναι οι ποινές για όσους παραβούν αυτές τις απαγορεύσεις;
Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιούνται τα εξώδικα, τα οποία με πολύ απλά λόγια αποτελούν μία «προειδοποίηση», πριν ο αιτών κινήσει άλλες νόμιμες διαδικασίες. Καθαυτό το εξώδικο δεν γεννά ποινή ή κάποια παράβαση. Επί της ουσίας επισημαίνει, πως αν συνεχιστεί μία κατάσταση, που θίγει την προσωπικότητα ή την τιμή του αιτούντος, τότε θα κινηθεί από μέρος του η αναζήτηση των σχετικών αστικών αξιώσεων ή ποινικών ευθυνών.
Πέρα από την όποια ηθική ικανοποίηση από πιθανό διασυρμό του θύτη, έχει νόημα κατά την γνώμη σας, να ανασύρει το θύμα στην επιφάνεια το θέμα της κακοποίησής του, καιρό μετά την τέλεσή της;
Δυστυχώς, η πλειοψηφία των πράξεων, που αναφέρονται τις τελευταίες μέρες έχουν παραγραφεί, ώστε πλέον τα φερόμενα ως θύματα να μην μπορούν να αξιώσουν την ποινική τιμώρηση του φερόμενου ως θύτη. Η συμβουλή μου είναι, πως πρέπει εξαιτίας των πολλαπλών καταγγελιών, που είδαμε τις τελευταίες μέρες, κάθε θύμα να διεκδικεί την ποινική προστασία, που του παρέχει ο νόμος. Οι νόμοι, γι’ αυτό υπάρχουν, όχι για να έχουν διακοσμητικό ρόλο. Από εκεί και πέρα με προσωπικό τόνο δεν μπορώ να αγνοήσω το νέο κύμα, το οποίο έφερε αυτή η δύσκολη εποχή, δείχνοντας τις μεγάλες παθογένειές μας σαν κοινωνία και σαν θέατρο. Δυστυχώς, για μερικούς ο πολιτισμός αρχίζει και σταματάει στο χειροκρότημα του κοινού… Κανείς δεν αγνοεί την ηθική ικανοποίηση ενός διασυρμού. Όμως, η ίδια η κοινωνία προσφέρει μηχανισμούς, όχι για μία πρόσκαιρη αποκατάσταση του προβλήματος, αλλά για τη διαχρονική του εξάλειψη. Ας μην τους παραβλέπουμε και ας δούμε τα όσα τραγικά πράγματα βγήκαν στην επικαιρότητα σαν ευκαιρία για να «καθαρίσουμε» διάφορους χώρους, που πλήττονται από την εξουσία ορισμένων…
Ευχαριστώ πολύ.
Φωτογραφικό υλικό
