Οι Καρυάτιδες και ο Μόντι ! Από την Αριάδνη Καναβάκη - «Πάνδημος Μούσα».
Και έτσι ξαφνικά μας επισκέφτηκε η ομορφιά σε ένα μακεδονικό τάφο που όμοιος του μέχρι σήμερα δεν έχει ανακαλυφθεί. Αν και όχι τόσο ξαφνικά αφού από τη δεκαετία του ΄50 ο σπουδαίος για τη χώρα μας αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης* είχε μελετήσει και επιμεληθεί πολλές από τις ανασκαφές της Βορείου Ελλάδος συμπεριλαμβανομένης και της ευρύτερης περιοχής της Αμφίπολης. Είναι η σημαντικότητα του μνημείου, είναι η ανάγκη μας για λίγη γεωγραφική αυτοπεποίθηση, είναι όμως πάνω από όλα και αυτή η απροσδόκητη ομορφιά που εμφανίστηκε σε δύο γλυπτά ,αυτά των Καρυάτιδων. Γιατί υπάρχουν όμως στο Τύμβο Καστά (περίπου 310 πΧ) και στο δεύτερο προθάλαμο (διαφραγματικό τοίχο) ενός ταφικού μνημείου δύο Καρυάτιδες;
«Οι Καρυάτιδες (ή για να είμαστε περισσότερο συγκεκριμένοι, η Καρυάτις) ιστορικά ονομάζονται τα γλυπτά που έχουν γυναικεία μορφή και χρησιμεύουν στην στήριξη κτιρίων κυρίως του Ιωνικού ρυθμού. Η λέξη Καρυάτις στα αρχαία Ελληνικά σημαίνει Κόρη από τις Καρυές, μια πόλη κοντά στην Σπάρτη. Είναι μια παραλλαγή της Κόρης και χρησιμοποιείται στην αρχιτεκτονική αντί για κίονες ως διακοσμητικό στήριγμα σε πύλες, προσόψεις, γείσα, ζωφόρους, σκεπές και λοιπά. Το αντίστοιχο αρχιτεκτονικό στοιχείο που έχει ανδρική μορφή ονομάζεται Άτλας. Η κλασική μορφή της Καρυάτιδας είναι ντυμένη με απλούς μα και κολακευτικούς πέπλους και χιτώνες. Έχει ευθύγραμμη και λυγερή κορμοστασιά, και τα πόδια ή κλειστά ή το δεξί ή το αριστερό πόδι ελαφριά εμπρός, χωρίς να βαδίζει. Τα χέρια είναι στο πλάι και προς τα κάτω, ενώ μερικές φορές στο ένα χέρι κρατούν ένα αφιέρωμα. Οι δίπλες στα ρούχα τους εναρμονίζουν με τα αυλάκια των κιόνων, κάνουν όμως παραλλαγές, καθώς ακολουθούν τις καμπύλες του σώματος. Οι Καρυάτιδες ήταν επιφανειακά ζωγραφισμένες στην αρχαία εποχή, αλλά τα χρώματα χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου (Βικιπαίδεια) ».
Όλα αυτά μέχρι προσφάτως με τις γνώσεις μας να εξαντλούνται στις έξι γυναικείες μορφές στη νότια πρόσταση του Ερεχθείου της Ακρόπολης, αν και ουσιαστικά Αθηναίες, τις δύο κόρες-Καρυάτιδες που βρέθηκαν στα μικρά προπύλαια της Ελευσίνας και εκείνες (δύο κόρες) του Θησαυροφυλακίου των Σιφναίων στους Δελφούς. Και σαφώς στις Ευρωπαϊκές καλλιτεχνικές αναταράξεις/ συγκερασμούς, κυρίως αυτές που αφορούν την αρχιτεκτονική (μέχρι και τα τέλη του 19ου ) ο συγκεκριμένος τύπος Κολώνα –Κόρης (Ιωνικός ρυθμός) έχει χρησιμοποιηθεί σε ό,τι μιμήθηκε/ θαύμασε και παρέσυρε η ομορφιά του ώριμου αρχαιοελληνικού, ωστόσο σε μας αυτή η μακεδονική αρχαιολογική ανακάλυψη μας θύμισε συνειρμικά ή αν θέλετε και περισσότερο ενδοσκοπικά –ναι κεραυνοβοληθήκαμε από την τόση ομορφιά!- τις ζωγραφικά λιτές, στριφογυριστές σχεδόν οργανικές ή “μετά-οργασμικές” θα λέγαμε Καρυάτιδες του Amedeo Modigliani.
Ο θυελλώδης Μόντι περί το 1911 ζωγραφίζοντας συνεχώς και παρά τις αντιξοότητες αποφάσισε να φτιάξει το «Ναό της Ομορφιάς» αρχίζοντας με τι άλλο από σχέδια και προσχέδια των δικών του Καρυάτιδων. Οι δικές του Κόρες εμφανίστηκαν στην έκθεση της Βόννης και αν και δεν θυμίζουν ακριβώς της απαράμιλλης ομορφιάς και στατικότητας έργα του, όπως πχ τις απεικονίσεις της αγαπημένης του Ζαν Εμπιτέρν, ωστόσο εμπνέονται σε ευθεία γραμμή από της δικής μας στατικής ομορφιάς γλυπτά. Και τούτη η στατικότητα, η νεκρικά θελκτική εκ πρώτης όψεως κατάσταση είναι που μας γειτονεύει και σαφώς συμπληρωματικά μας συγγενεύει με τούτο τον παράφορο καλλιτέχνη και την εκλεπτυσμένη του καλλιτεχνική δημιουργία που ευρέως χαρακτηρίζεται και αναγνωρίζεται στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης, ως μια μοναδική αποτύπωση μιας στερεής ακίνητης και αυτόνομης τέχνης/ζωής .
Μοιάζει να λειτουργεί ως αντικατοπτρισμός, σαν ένα ίδιο νόμισμα η στατικότητα με την κίνηση, το κλασσικό με το μοντέρνο, η δράση με την ακινησία, η ζωή με το θάνατο και εν τέλει τα στάσιμα με τα χορικά! Σαν να λέμε απλά στάσου για να δεις την σφαιρική ομορφιά ή περισσότερο εξαντλητικά, σεβάσου την στάση της ψυχικής σου ενίοτε ζωγραφιάς [προσωπικό πένθος], παραθέτοντας στο σημείο αυτό και την επικρατέστερη άποψη για τις Καρυάτιδες, που τις θέλει να αποτελούν το γήινο /υπέργειο μνημείο του τάφου του Κέκροπα ως χοηφόροι που απέδιδαν τιμές στον νεκρό. Ίσως και εδώ ακριβώς να βρίσκεται και το συναπάντημα της ύπαρξης των δύο Καρυάτιδων στον Τύμβο της Καστάς. Όπως και να έχει αναγνώστες μου εμείς ως στήλη άλατος / κολώνες θα περιμένουμε την αρχαιολογική σκαπάνη σκεπτόμενοι ξανά εκείνη την απόφαση του Μόντι να σκεφτεί το “Ναό της Ομορφιάς” συγγενικά.
.
*κατά τη θητεία μου στο ΥΠΠΟ είχα τη χαρά και την τύχη να συνεργαστώ με μια από τις δύο κόρες του Δ. Λαζαρίδη, την αρχαιολόγο Πέπη Λαζαρίδου και να πληροφορηθώ (με δική μου επιμονή ) για το σύνολο της οικογενειακής τους προσφοράς στην πολιτισμική μας κληρονομιά . Οι ίδιες παραμένουν χαρακτηριστικά αθόρυβες, εκτός του πρόσφατου δημοσιεύματος της κα Αναστασίας Λαζαρίδου αναφορικά με τον πατέρα της και τον προαναφερόμενο Μακεδονικό τάφο.
