Έχετε αναρωτηθεί γιατί… ο χρόνος ταξιδεύει πάντα προς τα μπροστά…;
Εξηγεί η Φυσικός Λία Καραμπατέα.
Πόσες φορές την ημέρα κοιτάζετε το ρολόι σας; ή το κινητό σας για να δείτε αν αργήσατε στο ραντεβού σας; Τα περισσότερα φαγητά και γλυκά χρειάζονται συγκεκριμένο χρόνο ψησίματος, ενώ κάθε βράδυ πριν κοιμηθούμε ρυθμίζουμε το ξυπνητήρι μας στην ώρα που θέλουμε να μας ξυπνήσει το πρωί. Οι εποχές διαδέχονται η μία την άλλη, κάθε χρόνο κάνουμε πάρτι γενεθλίων προσθέτοντας ένα ακόμη κεράκι στην τούρτα μας κ.ο.κ. Ο χρόνος λοιπόν είναι μια έννοια δεδομένη στην καθημερινότητά μας. Κι’ όμως…όταν κάποιος σας ρωτήσει να του εξηγήσετε με λίγες απλές λέξεις τι είναι ο χρόνος και πώς «κινείται», θα διαπιστώσετε μετά από λίγα δευτερόλεπτα σκέψης ότι δεν έχετε κάποια καλή απάντηση να δώσετε…
Λεξικό Οξφόρδης: «Χρόνος είναι η ακαθόριστη κίνηση της ύπαρξης και των γεγονότων στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, θεωρούμενη ως σύνολο». Η Αριστοτελική σκέψη θεωρούσε τον χρόνο σαν κάτι άρρηκτα συνδεδεμένο με την κίνηση και τη μεταβολή, ενώ ο Νεύτωνας θεώρησε το χρόνο και το χώρο σαν δύο έννοιες εντελώς διαφορετικές. Νομίζω πως περιττεύει η αναφορά στο ότι με κάθε αναπνοή που παίρνουμε βαδίζουμε προς το μέλλον, κανείς μας δεν μπορεί να γυρίσει στο παρελθόν. Αυτό και μόνο, είναι αρκετό για να μας δείξει ότι ο χρόνος αυξάνεται……στα πλαίσια της κοινής ανθρώπινης λογικής! Γιατί, όταν η Κβαντομηχανική και η γενική θεωρία της Σχετικότητας προσπάθησαν να τεκμηριώσουν αυτό το «βίωμα», κατέληξαν ότι τελικά δε γίνεται να είναι μόνο έτσι, δηλαδή ο χρόνος να κατευθύνεται μόνο προς τα εμπρός!
Έτσι αναπτύχθηκε το γνωστό πρόβλημα του «βέλους του χρόνου», πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες και προβληματισμοί. Η πρώτη «επανάσταση» ήρθε με την εξής σκέψη: Έστω ένα σήμα που εκπέμπεται από τη Σελήνη προς τη Γη. Κάθε δευτερόλεπτο, οι επίγειοι δέκτες λαμβάνουν το σήμα. Έστω ότι υπάρχει κ ένας πιλότος που ταξιδεύει στον αέρα με σαφώς μεγάλη ταχύτητα και θέλει να λάβει και αυτός το σήμα από τη Σελήνη. Εξαιτίας της (μεγάλης μάλιστα) ταχύτητάς του, ο ρυθμός μεταβολής του χρόνου για αυτόν είναι πιο αργός, άρα αμέσως διαφοροποιείται η ανά δευτερόλεπτο λήψη του σήματος. Αυτή είναι με απλά λόγια η διαστολή του χρόνου, αποδεδειγμένη το 1905 από την Ειδική Θεωρία Σχετικότητας του Einstein.
Ένα δεύτερο πιο εξειδικευμένο αλλά εξίσου επαναστατικό συμπέρασμα προέκυψε όταν διαπιστώθηκε ότι κατά τη μελέτη στοιχειωδών σωματιδίων (από τα μεγάλα δηλαδή πάμε στα πολύ μικρά), δε γίνεται να έχουμε ταυτόχρονα την ίδια βεβαιότητα για τη θέση και την ταχύτητα του σωματιδίου (αρχή αβεβαιότητας).
Voila λοιπόν! Δεν υπάρχει παγκόσμια σταθερή ροή του χρόνου, ούτε και απόλυτος συγχρονισμός. Για το γιατί ρέει προς τα εμπρός, υπήρξε η εικασία ότι αυτό γίνεται επειδή το Σύμπαν διαστέλλεται. Λαμβάνοντας υπ’όψιν όμως τα κενά γνώσεων για την πυκνότητα του Σύμπαντος, θα μπορούσαν έτσι μια μέρα να ανατραπούν τα πράγματα, και να μας είναι γνωστό το μέλλον και άγνωστο το παρελθόν! Τελικά οι περισσότερες απόψεις φάνηκε να συγκλίνουν με το ότι ο χρόνος αυξάνεται επειδή αυξάνεται και η εντροπία του Σύμπαντος. Η εντροπία σαν έννοια είναι αυτή που κατά κάποιο μετρά την «αταξία» ενός συστήματος, οπότε μπορεί και να χαρακτηρίσει την εξέλιξη ή αντίστοιχα τη στασιμότητά του.
Δεχόμενοι τη δεύτερη αυτή θέση, απαντούμε εν μέρει στα ερωτήματα περί χρόνου και αρχίζει να αναρωτιέται κανείς γιατί η εντροπία ενός συστήματος λοιπόν, να αυξάνεται συνεχώς. Αυτό εμπίπτει στον κλάδο της Θερμοδυναμικής, και φθάνει μέχρι το ερώτημα της «Μεγάλης Έκρηξης», οπότε είναι μεγάλο θέμα για να τεθεί προς συζήτηση αυτή τη στιγμή.
Γιατί μετράμε έτσι το χρόνο λοιπόν; Από πού καθιερώθηκε; Ποιος όρισε ποια θα είναι η διάρκεια μιας ώρας, μιας ημέρας; Κάτι βασικό καταρχήν, είναι ότι όπως και με άλλα διεθνή μεγέθη (π.χ. θερμοκρασία), θα έπρεπε να υπάρχει παγκόσμια συμφωνία, με την όποια αυθαιρεσία αυτό συνεπάγεται. Η απαρχή για να ορίσει κανείς τη μέτρηση του χρόνου, είναι η ανεύρεση περιοδικών φαινομένων, δηλαδή φαινομένων που ανά σταθερά χρονικά διαστήματα επαναλαμβάνονται. Το πιο βασικό πλανητικό τέτοιο φαινόμενο είναι ο Ήλιος. Έτσι ορίστηκε η διάρκεια της ημέρας, αργότερα από τους Χαλδαίους η διαίρεση σε ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα. Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και οι Εβραίοι ξεκίνησαν διαιρώντας τη νύχτα σε 12 ίσα τμήματα και σε άλλα τόσα την ημέρα, χωρίς να λάβουν υπ’ όψιν το ότι η διάρκεια μέρας – νύχτας δε μένει η ίδια κατά τη διάρκεια όλου του έτους. Κάποιο τέτοιο κατάλοιπο έχει μείνει και στο Άγιο Όρος, όπου η έναρξη της ημέρας ξεκινά με τη δύση του Ήλιου. Οι γεωργικές απασχολήσεις έφεραν κ τη διαίρεση σε έτη, ενώ οι κλιματολογικές αλλαγές το διαχωρισμό των εποχών.
Κλείνοντας, ο χρόνος, αν και κάτι δεδομένο σαν μέγεθος και σκέψη στη ζωή μας, συνειδητοποιεί κανείς ότι είναι μια έννοια αρκετά περίπλοκη, που έχει απασχολήσει την επιστημονική σκέψη από πολύ παλιά, και ακόμη και σήμερα δύσκολα θα έλεγε κανείς ότι έχουμε με βεβαιότητα μία καθαρή εικόνα για το τι ακριβώς είναι και πώς λειτουργεί.
Επομένως, όταν κάποιος ρωτά την ηλικία σας, όχι μόνο η απάντηση «Όσο νιώθω!» δεν είναι λάθος, αλλά και στην ατάκα «Οι ευκαιρίες που έχασες δε γυρνούν πίσω», μάθετε να απαντάτε «Μην είσαι και τόσο σίγουρος……!»
Φωτογραφικό υλικό
