Γράφει η Βασιλική Τσαβδάρη για την Κουλτουρόσουπα.
.
Πρόσφατα ανακάλυψα μέσω της πλατφόρμας του YouTube, την παρουσίαση ενός βιβλίου που μου κινητοποίησε αμέσως το ενδιαφέρον, γιατί για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό, μέσω αυτού του βιβλίου άρχισα να ανακτώ κάποια ψήγματα ελπίδας για το είδος μας.
Πρόκειται για ένα βιβλίο ανθρωπολογίας με τίτλο «Ανθρωπότητα: Μια απροσδόκητα αισιόδοξη ιστορία» του Ολλανδού διανοητή και ιστορικού Rutger Bregman (εκδόσεις Κλειδάριθμος). Από τον τίτλο και μόνο, ένιωσα μία σπίθα αισιοδοξίας που πιστεύω όλοι μας έχουμε ανάγκη έπειτα από τόσες απογοητεύσεις που εισπράττουμε καθημερινά από την ανθρωπότητα.
Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου υποστηρίζει με περίτρανα και επιστημονικά τεκμηριωμένα επιχειρήματα μια ριζοσπαστικά και απροσδόκητα αισιόδοξη ιδέα: ότι ο άνθρωπος κατάφερε να υπερισχύσει έναντι των υπόλοιπων έμβιων όντων και να κατακτήσει τον πλανήτη όχι χάρη στην πονηριά και την επιθετικότητά του, αλλά χάρη στην έμφυτη καλοσύνη του. Η ιδέα αυτή έρχεται σε πλήρη ρήξη με την διαδεδομένη θεωρία του επιχρίσματος του Φρανς ντε Βάαλ, η οποία διατείνεται πως ο πολιτισμός, η ευγένεια και η ηθική του ανθρώπου δεν είναι παρά μία βιτρίνα, μία συγκάλυψη των άγριων και μοχθηρών του προθέσεων. Ο συγγραφέας ωστόσο αποδεικνύει πως ο άνθρωπος δεν έχει και ιδιαίτερες υποκριτικές ικανότητες, εφόσον οι προθέσεις του προδίδονται πολύ πιο εύκολα από ό, τι στα υπόλοιπα ζώα. Πρώτον, το λευκό του ματιού του αποκαλύπτει αμέσως την κατεύθυνση που κοιτάζει και έπειτα το μειδίαμα του προσώπου του αποτελεί φωτεινό σηματοδότη των συναισθημάτων του.
.
Ένα άλλο ιδιοφυές επιχείρημα που επιστρατεύει ο Bregman προς επίρρωσιν της αισιόδοξης θεωρίας του είναι ότι η φύση επιλέγει πάντοτε την επικράτηση του φιλικότερου όντος έναντι του πιο βίαιου. Το επιχείρημά του βασίζεται στη διαπίστωση ότι η πλειονότητα των ζώων σήμερα αποτελούν την εξημερωμένη και ανήλικη εκδοχή των προγόνων τους, καθώς τα χαρακτηριστικά τους είναι πιο λεπτεπίλεπτα και μικροκαμωμένα. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί ο σκύλος, η ανήλικη εκδοχή του λύκου. Ακόμη και ο άνθρωπος φαίνεται να είναι η ανήλικη και πιο λεπτοκαμωμένη εκδοχή του προγόνου του, του αυστραλοπίθηκου. Τον άνθρωπο όμως δεν χρειάστηκε να τον εξημερώσει κανείς. Αυτή η διαπίστωση οδηγεί στο συμπέρασμα πως η φύση τελικά επιλέγει την επικράτηση του φιλικότερου και του πιο εξημερωμένου.
Σε άλλο σημείο το βιβλίου του ο Bregman ανακαλεί τις περίφημες εκστρατείες εκπολιτισμού που διοργάνωναν οι αποικιοκράτες στην Αφρική και την Ασία. Στην πραγματικότητα όμως οι απολίτιστοι δεν ήταν οι ιθαγενείς, οι οποίοι μάλιστα δεν ήταν τόσο πρωτόγονοι όσο τους παρουσίαζαν οι αποικιοκράτες. Σύμφωνα με παραδείγματα που παραθέτει ο συγγραφέας, πολλοί από αυτούς δεν ήξεραν τι είναι ένα σπαθί, δεν είχαν διαπράξει ποτέ φόνο και τους φαινόταν αδιανόητη και αποτρόπαιη η βιαιότητα που πρόβαλλε μια χολυγουντιανή ταινία. Συναισθήματα επίσης, όπως η αιδώς, η ισότητα και ο δίκαιος καταμερισμός υπήρχαν σε αυτούς τους ιθαγενείς, αποτελούσαν χαρακτηριστικά του ανθρώπου από την προϊστορία του και σε αυτά οφείλεται η επιβίωσή του.
Αυτά και άλλα πολλά επιχειρήματα επιστρατεύει ο διάσημος διανοητής για να αποδείξει πως ο άνθρωπος είναι φύσει καλός και η επιβίωσή του οφείλεται σε αυτήν ακριβώς την έμφυτη καλοσύνη. .
.
Αναμφισβήτητα, το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν φάρο ελπίδας στους δυστοπικούς καιρούς που ζούμε και που μας κάνουν καθημερινά να χάνουμε την εμπιστοσύνη μας στην ανθρωπότητα. Εκείνο όμως που με κάνει ακόμη περισσότερο να θέλω να το διαβάσω είναι ότι ο ίδιος ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σε θεωρίες αλλά τις εφαρμόζει και στη ζωή του. Σε πρόσφατη συνέντευξή του εξιστόρησε ένα περιστατικό στο οποίο έπεσε θύμα εξαπάτησης εξ αιτίας της καλοσύνης του, όμως αυτό καθόλου δεν τον έκανε να αισθανθεί το θύμα της ιστορίας.
