Η τέχνη μας σώζει όταν ενώνουμε τις φωνές μας
Το «διήγηΜΑΣ», βασισμένο στη συγκλονιστική νουβέλα της Γιώτας Τεμπρίδου, ανεβαίνει στο Θέατρο Σοφούλη της Θεσσαλονίκης για δύο μόνο παραστάσεις, στις 29 και 30 Νοεμβρίου.
Πρόκειται για ένα δυναμικό, σπονδυλωτό θεατρικό έργο και μια παράσταση-κραυγή που αρνείται να αναπαραστήσει τη βία, εστιάζοντας αντ’ αυτού στη δημιουργική της απόδοση και ανακατασκευή. Με τον τρόπο του αρχαίου χορού και έναν απροσδόκητο συνδυασμό πικρού χιούμορ και σάτιρας, το έργο στρέφει το βλέμμα του στις αθέατες όψεις της έμφυλης βίας, από την οικογενειακή καταπίεση μέχρι τη γυναικοκτονία. Ταυτόχρονα, αποδομεί τις δομές της «αγίας ελληνικής οικογένειας» και της «εθνοπατριαρχίας» ως μηχανισμούς εγκλωβισμού των θηλυκοτήτων, αναδεικνύοντας τη λύτρωση μέσω της αλληλεγγύης και του queer αυτοπροσδιορισμού.
Με αφορμή το «δικό μας διήγημα», συζητάμε με τη Δέσποινα Μπισχινιώτη, μια πολυσχιδή καλλιτέχνιδα, ιδρυτικό μέλος της PT Theatrical Productions, η οποία υπογράφει τη σκηνοθεσία, τη θεατρική διασκευή, τον σχεδιασμό φωτισμού και τη μουσική επιμέλεια, ενώ παράλληλα ερμηνεύει ένα από τα τέσσερα πρόσωπα επί σκηνής. Μας μιλά για την «αναταραχή» που γεννά την παράσταση, την «ανατροπή» που επιδιώκει να βιώσει το κοινό, και τη δύναμη της τέχνης ως μηχανισμού επιβίωσης μέσα στο σκοτάδι.
Συνέντευξη στον Γιάννη Τσιρόγλου για την Κουλτουρόσουπα.
Ποια ήταν η πρώτη σπίθα, η βασική ανάγκη ή η αφορμή που σας ώθησε να μεταφέρετε το «Διήγημας» της Γιώτας Τεμπρίδου στη θεατρική σκηνή και να αναλάβετε την θεατρική διασκευή του;
Όταν διάβασα το βιβλίο της Γιώτας Τεμπρίδου, με συγκλόνισε η υπέροχη γραφή του και η τόλμη του. Όλα ξεκίνησαν από την ανάγκη μου να εκφράσω επί σκηνής τα άρρητα σχετικά με την έμφυλη βία και το δικαίωμα κάθε ανθρώπου στον αυτοπροσδιορισμό, πετυχαίνοντας ένα μοίρασμα και ένα άνοιγμα στο «μαζί». Ταυτόχρονα, όμως, ώθηση μου έδωσε και ένα καλλιτεχνικό όραμα: να ασχοληθώ με τα ζητήματα αυτά επικεντρωμένη στο «πώς», αναζητώντας νέους τρόπους σκηνικής έκφρασης και αποφεύγοντας τον διδακτισμό.
Το έργο εξετάζει τη βία σε πολλά επίπεδα – από την οικογενειακή καταπίεση μέχρι τη γυναικοκτονία. Πώς καταφέρατε να διαχειριστείτε θεατρικά αυτό το βάρος των τραυματικών εμπειριών και να το μετατρέψετε σε μια παράσταση 75 λεπτών;
Η παράσταση είναι σπονδυλωτή, παρουσιάζει όλα αυτά τα ζητήματα μέσα σε σύντομες σκηνές, και τα μέρη της συνέχονται με το βίωμα και τη μνήμη. Στο «διήγηΜΑΣ» δεν αναπαριστούμε περιστατικά βίας, ο στόχος μου δεν ήταν η αναπαραγωγή της πραγματικότητας αλλά η δημιουργική της απόδοση και ανακατασκευή· γιατί ο τρόπος είναι πάντα το ζητούμενο στην τέχνη.
Στο σκηνοθετικό σας σημείωμα αναφέρετε ότι η παράσταση εκκινεί από μια «αναταραχή» και μας προσκαλεί σε μια «ανατροπή». Ποια ακριβώς είναι η ανατροπή που επιδιώκετε να βιώσει το κοινό;
Θα ευχόμουν η παράσταση –όσο δύναται και έστω και σε έναν ελάχιστο βαθμό– να ευαισθητοποιήσει το κοινό αναφορικά τόσο με τις ορατές και αθέατες όψεις της έμφυλης βίας όσο και με τις καταπιεστικές κοινωνικές νόρμες. Ευκταίο θα ήταν κάθε παράσταση να μπορούσε να συμβάλει στην αμφισβήτηση και (μακάρι!) στην ανατροπή των έμφυλων, φυλετικών και ταξικών στερεοτύπων και των βαθιά ριζωμένων προκαταλήψεων.
Η αφήγηση είναι μοιρασμένη σε τέσσερις γυναικείες φωνές. Πώς επιλέξατε να διαχωρίσετε και να διανείμετε τα βιώματα και τις μνήμες ανάμεσα στο τετραμελές ανσάμπλ;
Στο μεγαλύτερο μέρος της παράστασης αξιοποιείται το στοιχείο του χορού του αρχαίου δράματος, ο οποίος με τις συγχρονισμένες κινήσεις και τη μία φωνή του εκφράζει το συλλογικό βίωμα. Έτσι, τα τέσσερα γυναικεία πρόσωπα επί σκηνής μιλάνε σαν να ήταν ένα.
Αναφέρετε ότι η παράσταση είναι «φτιαγμένη από θραύσματα, από το μη ορατό και το προσωπικό». Ποια ήταν η μεγαλύτερη σκηνοθετική πρόκληση στο να συνδέσετε αυτά τα θραύσματα σε μια ενιαία και συναισθηματικά φορτισμένη ροή;
Τα θραύσματα αυτά συνδέονται μεταξύ τους με αόρατα νήματα, τα οποία στην παράσταση βρίσκουν μορφή στην κίνηση, στο τραγούδι, στον χορό και στα παιδικά παιχνίδια, οδηγώντας με τον δικό τους τρόπο σε κάθε επόμενη σκηνή.
Η παράσταση κάνει λόγο για «πικρό χιούμορ» ως μέσο αναμέτρησης με τα οδυνηρά. Πώς ενσωματώνεται αυτό το χιούμορ σε ένα τόσο βαρύ θέμα και ποιος είναι ο ρόλος του;
Το πικρό χιούμορ και η σάτιρα διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην παράστασή μας, στοχεύοντας να αφυπνίσουν τους θεατές και λειτουργώντας ως μέσα ανοικείωσης, προκειμένου να φωτιστούν τα γνωστά κακώς –ενίοτε και εγκληματικώς– κείμενα της πατριαρχικής ελληνικής πραγματικότητας με έναν διαφορετικό τρόπο.
Ποια είναι η σύνδεση που διερευνάτε ανάμεσα στην «αγία ελληνική οικογένεια» και την «εθνοπατριαρχία» ως δομές που εγκλωβίζουν και αλλοτριώνουν τις θηλυκότητες;
Οι δύο αυτές δομές καταδυναστεύουν διαχρονικά τις θηλυκότητες, και στους κόλπους τους αναπαράγεται η πολύμορφη βία εναντίον των θηλυκοτήτων. Όταν η τοξική αρρενωπότητα διαπλέκεται με τον εθνικισμό και τον ρατσισμό, το τοπίο διαμορφώνεται ζοφερό για όσ@ αποκλίνουν από τα κανονιστικά πρότυπα σχετικά με το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό.
Το έργο καταλήγει στη συνειδητοποίηση της queer ταυτότητας και στον αυτοπροσδιορισμό. Πόσο σημαντικό είναι για εσάς το θέατρο να λειτουργεί ως χώρος αποδόμησης των έμφυλων στερεοτύπων και υποστήριξης της ρευστότητας της ταυτότητας;
Το θέατρο είναι ένας χώρος εξ ορισμού ανοιχτός, ελεύθερος και δημοκρατικός, γι’ αυτό και έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί ως χώρος αποδόμησης των έμφυλων (και όχι μόνο) στερεοτύπων, να υποστηρίζει τη ρευστότητα της ταυτότητας και να προβάλλει την ορατότητα για κάθε ταυτότητα φύλου και κάθε σεξουαλικό προσανατολισμό.
Η αλληλεγγύη είναι ένας δρόμος για τη λύτρωση. Πώς απεικονίζεται επί σκηνής η διαδικασία του «μοιραζόμαστε τα τραύματά μας και ερχόμαστε πιο κοντά».
Μέσα από την κοινή αναπνοή και κίνηση, την εξομολόγηση που πραγματώνεται μέσω συγκεκριμένων σκηνικών δράσεων, τον συνδυασμό αφήγησης-λόγου και πράξης όχι με στόχο περιγραφικό αλλά σίγουρα με μια διάθεση ειλικρινή και ανθρώπινη.
Πώς μπορεί η τέχνη, σύμφωνα με το έργο, να λειτουργήσει ως ένας ουσιαστικός τρόπος επιβίωσης απέναντι στην καταπίεση και τον πόνο;
Η τέχνη, όπως φαίνεται και μέσα στην παράσταση, μας προσφέρει αχτίδες φωτός μέσα στο σκοτάδι, είναι το καταφύγιο, το νηπενθές μας και, αν την εμπιστευτούμε, μπορεί να μας σώσει.
Εκτός από τη σκηνοθεσία και τη διασκευή, συμμετέχετε και ως ηθοποιός στην παράσταση. Πόσο δύσκολο ή απελευθερωτικό είναι να ερμηνεύετε ένα από τα τέσσερα πρόσωπα του δικού σας σκηνοθετικού οράματος;
Η σκηνή είναι πάντα απελευθερωτική για μένα. Όσον αφορά τώρα το να σκηνοθετείς την παράσταση στην οποία παίζεις, θα έλεγα ότι αυτό έχει πολλές δυσκολίες. Ωστόσο, με την κατάλληλη ομάδα όλα είναι εφικτά.
Αναλάβατε και τον σχεδιασμό φωτισμού και τη μουσική επιμέλεια. Με ποιον τρόπο αυτά τα δύο στοιχεία συμβάλλουν στη δημιουργία της ατμόσφαιρας της «σκοτεινής αναδρομής στα τραύματα» που περιγράφετε;
Η μουσική (ακόμα και διά της απουσίας της), το (μάλλον όχι θλιβερό) τραγούδι και ο φωτισμός συντελούν καθοριστικά στη δημιουργία ατμόσφαιρας στην παράσταση, δίνοντας σε κάθε σκηνή έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Ποιο είναι το κεντρικό μήνυμα που θέλετε να πάρει μαζί του φεύγοντας από το Θέατρο Σοφούλη ένας/μια θεατής, ειδικά όσον αφορά την «κραυγή για το δικαίωμα στο «είμαι ό,τι θέλω εγώ»»;
Θα ήθελα όποιος/α/ο παρακολουθεί την παράσταση να φεύγει από το θέατρο με ένα αίσθημα λύτρωσης. Επίσης, θα ευχόμουν να ενισχύσουμε, όσο μπορούμε, την πεποίθηση ότι, όταν ενώνουμε τις φωνές μας, κάνουμε βήματα στη διεκδίκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, που κανονικά δεν θα έπρεπε να τίθενται υπό αμφισβήτηση εν έτει 2025. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζεται όπως επιθυμεί, να ερωτεύεται όποιο@ θέλει και να ζει τη ζωή που θέλει.
Ποιο είναι το επόμενο βήμα για εσάς και την PT Theatrical Productions μετά το ταξίδι του «διήγηΜΑΣ»;
Το ταξίδι του «διήγηΜΑΣ» ευελπιστούμε να συνεχιστεί. Η PT Theatrical Productions σκοπεύει να ανεβάσει ξανά και την παράστασή μας «Γεγονότα και αινίγματα», που παίχτηκε την προηγούμενη σεζόν στην Αθήνα. Όσον αφορά τις συνεργασίες μου με άλλες/ους παραγωγούς, μπορώ να αναφέρω ότι θα συνεχίσει την πορεία της και η μουσικοθεατρική παράσταση «Θησέας, Αριάδνη, Μινώταυρος: η έξοδος», στην οποία έχω γράψει το κείμενο, παίζω και έχω τη χαρά και την τιμή να συνεργάζομαι με εξαιρετικούς καλλιτέχνες.
«διήγηΜΑΣ»: Για το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό και στον έρωτα με όποι@ θέλουμε | Θέατρο Σοφούλη
