Γράφει η Γρηγοριάδου Μαρία για την Κουλτουρόσουπα
Ποιος δεν έχει ξυπνήσει πρωί-πρωί τις παραμονές των εορτών από το χτύπημα του κουδουνιού για κάλαντα; Σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας μικρά και μεγάλα παιδιά «οργώνουν» τις γειτονιές με το χαρακτηριστικό τριγωνάκι για να ψάλλουν τα κάλαντα στους νοικοκύρηδες των σπιτιών. Σκοπός αυτού του εθίμου είναι η διάδοση των χαρμόσυνων μηνυμάτων της Γέννησης του Χριστού στα κάλαντα των Χριστουγέννων και της αρχής του νέου έτους αντίστοιχα στης Πρωτοχρονιάς ενώ προσφέρεται ως αντάλλαγμα στα παιδιά ένα συμβολικό χρηματικό αντίτιμο και γλυκά.
Πώς όμως γεννήθηκαν και καθιερώθηκαν τα κάλαντα; Η προέλευσή τους είναι πιθανόν διονυσιακή καθώς στα αρχαία χρόνια στις διονυσιακές γιορτές τα παιδιά τραγουδούσαν για καλή χρονιά με ένα κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί προβάτου στο χέρι. Η ετυμολογία της λέξης κάλαντα έγκειται στις ρωμαϊκές Καλένδες, δηλαδή τις πρώτες μέρες του χρόνου. Παρόλο που η συνήθεια των καλάντων απαγορεύτηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία και καταδικάστηκε από την Στ’ Οικουμενική Σύνοδο, αποκαλώντας τους συμμετέχοντες ως «Μηναγύρτες» τελικά το έθιμο όχι μόνο επιβίωσε αλλά εντάχθηκε πλήρως στην παράδοση. Πλέον τα κάλαντα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των μεγάλων θρησκευτικών εορτών και ψάλλονται παραμονή Χριστουγέννων, των Φώτων, του Λαζάρου, των Βαΐων.
Μιας και πλησιάζει όμως η έλευση του νέου έτους και της Πρωτοχρονιάς, έχετε σκεφτεί τι σημαίνουν άραγε αυτά τα περίεργα λίγο κάλαντα που λέμε την παραμονή;
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά (Πρώτη του μήνα και πρώτη του χρόνου)
Ψηλή μου δεντρολιβανιά (Ψηλή σαν δεντρολιβανιά)
Κι αρχή καλός μας χρόνος
Εκκλησιά με τ’ Άγιο Θόλος (ψηλή σαν τον θόλο της εκκλησίας)
Άγιος Βασίλης έρχεται
Και δε μας καταδέχεται (Το κορίτσι δεν τον καταδέχεται)
Από την Καισαρεία
Συ είσ’ αρχόντισσα κυρία(Εσύ είσαι η αρχόντισσά μου)
Βαστάει πένα και χαρτί
Ζαχαροκάντυο ζυμωτή (Φτιαγμένη από ζάχαρη, γλυκιά μου)
Χαρτί-χαρτί και καλαμάρι (Το καλαμάρι που χρησιμοποιούσαν παλαιότερα όταν έγραφαν με πένα ή μελάνι)
Δες και με το παλικάρι (Κοίτα και εμένα το παλικάρι)
Στην πραγματικότητα αποτελούνται από δύο διαφορετικές ιστορίες ενωμένες δεξιοτεχνικά ώστε να μην γίνεται φανερή η ομολογία αγάπης κάποιου νεαρού. Έκτος από το εορταστικό και θρησκευτικό μήνυμα που αναγγέλλουν περιλαμβάνουν και την ιστορία αγάπης κάποιου νεαρού προς μιαν αρχοντοπούλα. Αυτό συνέβη πιθανόν στα Βυζαντινά χρόνια γιατί κάποιος νέος, που ανήκε στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, ερωτεύτηκε μιαν αρχοντοπούλα κι επειδή τότε απαγορευόταν να εμπλέκονται και να συνδιαλέγονται άτομα από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, έτσι αυτός βρήκε τον τρόπο να της μιλήσει μέσα από τα κάλαντα.
Πλέον τα κάλαντα αποτελούν κομμάτι των εορτών και μια ευχάριστη συνήθεια των παιδιών. Κάθε τόπος έχει τα δικά του κάλαντα, με τη δική του διάλεκτο και τα δικά του έθιμα, διατηρώντας βέβαια το βασικό κορμό. Γι’ αυτό αν σας χτυπήσουν και φέτος την πόρτα, ανοίξτε να ακούσετε τις παιδικές φωνές που διατηρούν ένα έθιμο χιλιάδων χρόνων κι αυτή τη φορά παρατηρείστε λίγο παραπάνω τις κρυμμένες ιστορίες που διηγούνται.
Καλή Πρωτοχρονιά κι Ευτυχισμένος ο καινούργιος χρόνος!
