Τα «Λιγνιτοχώρια» και το βαρύ τίμημα της ανάπτυξης… Από την «ΟΙΚΟνική πραγματικότητα» της Π. Στασινοπούλου
Είδα πρόσφατα στην εκπομπή «Πρώτο πλάνο» ένα οδοιπορικό στα χωριά- φαντάσματα της Κοζάνης, τα λεγόμενα «Λιγνιτοχώρια»… αυτά που συνορεύουν με τις μεγάλες εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στην Πτολεμαϊδα. Χωριά ερημωμένα με σπίτια- κουφάρια σαν σκηνικό ταινίας τρόμου μετά από μαζική καταστροφή. Μόνο που εδώ, το σενάριο καταστροφής και το σκηνικό χαλασμάτων, δεν είναι προϊόν σκηνοθετικής έμπνευσης, αλλά απόλυτα ρεαλιστικά. Τουλάχιστον για τα απομεινάρια που σώζονται ως μάρτυρες μιας προϋπάρχουσας ζωής, γιατί κάποια εξ αυτών έχουν εκλείψει οριστικά από προσώπου γης και μόνο μια σκουριασμένη ταμπέλα με ένα όνομα – όσο ακόμα κρατιέται όρθια- δηλώνει ότι «εδώ κάποτε υπήρχε χωριό». Ένα θέαμα να σου σφίγγει τα σωθικά, από αυτά που θέλεις να αποστρέφεις το βλέμμα ή να υποκριθείς ότι «δεν υπάρχει», δεν το είδες ποτέ… Πέρα από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες.
Όσον αφορά στην εκπομπή καθεαυτή, παρόλο που την παρακολουθώ γιατί συχνά καταπιάνεται με θέματα οικολογικής εμβέλειας, ομολογώ ότι πολλές φορές με έχει θυμώσει. Με αποκορύφωμα ένα παλιότερο αφιέρωμα στο θέμα των Σκουριών, όπου καταστρατηγήθηκε κάθε δεοντολία με στόχο την ανάδειξη της επένδυσης, αναγκάζοντάς με να στείλω στο κανάλι οργισμένη επιστολή. Ο θυμός οφείλεται σε μια «υπόγεια γραμμή» που επιχειρεί να περάσει στην παρουσίαση των θεμάτων, η έλλειψη αντικειμενικότητας που συχνά συναντώ και ο ενοχλητικός λαϊκισμός στα ρεπορτάζ της. Ωστόσο στη συγκεκριμένη εκπομπή, τηρήθηκαν σχετικά οι ισορροπίες με κάλυψη όλων των πλευρών, απλά παρέμεινε η… αρρώστεια του λαϊκισμού, που καθώς φαίνεται είναι γενικώς ανίατη!
Ερχόμενη στην ουσία, πρόκειται για χωριά που η μοίρα τους επεφύλασσε ένα περίεργο παιχνίδι ζωής και θανάτου. Κάπου διάβασα για «ευλογία και κατάρα μαζί». Κι όσο για την κατάρα είναι ολοφάνερη κι αυταπόδεικτη… την ευλογία όμως δεν μπορώ να την διακρίνω. Εκτός αν καθένας από εμάς δίνει διαφορετικούς ορισμούς στις λέξεις. Τούτα τα χωριά λοιπόν, χτισμένα στον κάμπο της Κοζάνης από πρόσφυγες που ήρθαν κυνηγημένοι από τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη, τη Σμύρνη, είχαν την «άτυχη τύχη» να χτιστούν πάνω σε κοιτάσματα λιγνίτη. Βλέπεις πριν την οικοδόμησή τους, δεν προηγήθηκε… γεωλογικός έλεγχος! Μέχρι που το 1958 απέκτησαν μια εντυπωσιακή «γειτόνισσα»: την πρώτη μονάδα της ΔΕΗ στην περιοχή, καθώς είχε πια διαπιστωθεί η αφθονία λιγνίτη ως φτηνή καύσιμη ύλη για την παραγωγή ενέργειας για τη χώρα.
Και από εκεί αρχίζει το θρίλερ της «άτυχης τύχης»… Διότι αρχικά οι κάτοικοι χάρηκαν για τη μέγιστη επένδυση στον τόπο τους που έδωσε δουλειά στις φαμελιές τους και χάρη στη ΔΕΗ «έφαγαν ψωμί, σπούδασαν παιδιά, έστησαν νοικοκυριά». Μόνο που το ψωμί είχε πικρή γεύση… τέφρας. Έκτοτε ξέχασαν ότι ο ουρανός είναι γαλάζιος και το χιόνι άσπρο. Το γκρίζο σημάδεψε ανεξίτηλα το τοπίο και τις ζωές τους και δεν έμεινε στο χρώμα… Πέρασε στα πνευμόνια και τους ιστούς, αυξάνοντας κατακόρυφα τα θανατηφόρα κρούσματα καρκίνου, τα βαριά αναπνευστικά, τις πνευμονοπάθειες, τις αλλεργίες… με τους δείκτες ρύπανσης στην ατμόσφαιρα να ξεπερνούν μόνιμα τα όρια συναγερμού. Η σκόνη του λιγνίτη, οι ανατινάξεις των φουρνέλων, το ντουμάνι απ’ τα φουγάρα, ξερνούν επί χρόνια, σε ολοήμερη βάση, αρρώστεια και θάνατο. Και μαύρο χιόνι. Έχοντας μεταβάλλει τον κάμπο σε εφιαλτικό κρανίου τόπο και το μόνο που ευδοκιμεί είναι… ο μισθός στη ΔΕΗ, τώρα πλέον πετσοκομμένος και με 8μηνες συμβάσεις.
Καθώς όμως με τα χρόνια οι ανάγκες κατανάλωσης ρεύματος αυξάνονταν, μοιραία η παραγωγός ΔΕΗ έπρεπε να επεκταθεί. Αυτό σήμαινε ότι τα γειτονικά χωριά, χτισμένα πάνω σε κοιτάσματα, όφειλαν να «εκκενωθούν», προκειμένου η επιχείρηση να εξορύξει την πρώτη ύλη ή να επεκτείνει τις μονάδες της. Με τη διαδικασία της απαλλοτρίωσης, όπου τα δικαστήρια όριζαν μια τιμή αποζημίωσης, οι κάτοικοι έπρεπε να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να μετεγκατασταθούν αλλού. Μια δεύτερη προσφυγιά μέσα στη χώρα τους και οι πονεμένες μαρτυρίες όσων άφησαν πίσω τους σπίτια, μπαξέδες, αναμνήσεις, νεκρούς, σου ματώνουν την καρδιά… «Ναι, υποφέραμε από τη μόλυνση, πληρώναμε το ρεύμα όχι μόνο με λεφτά αλλά και με τη ζωή μας, οι ανατινάξεις μας τρόμαζαν, το γκρίζο ασχήμηνε τον τόπο μας, αλλά ήταν ΔΙΚΟΣ μας, εδώ γεννηθήκαμε, εδώ μεγαλώσαμε και βαθειά μέσα μας φάνταζε όμορφος…» Αφήνοντας πίσω το σπίτι του χωριού με την αυλή του, για να χωθούν σε διαμερίσματα, σκορπισμένοι στα 4 σημεία του ορίζοντα, με διαλυμένο τον κοινωνικό ιστό της κοινότητας…
Καρδία, Εξοχή, Χαραυγή, Κόμανος, Κλείτος, Πτελαιώνας, Μαυροπηγή και έπονται Ποντοκώμη και Ακρινή, τα χωριά που αφανίστηκαν – μαζί με τις ζωές των καρκινοπαθών και τις διαλυμένες των επιζώντων, στο βωμό της ενεργειακής ανάπτυξης. Το πιο εντυπωσιακό;;;; Ακούγοντας τις μαρτυρίες των πληγέντων, κανείς δεν «τα έβαλε» με τη ΔΕΗ, αναγνωρίζοντας τον κρίσιμο ρόλο της για την ενέργεια της χώρας, αλλά και τον ρόλο της ως πηγή εισοδήματος για τους ντόπιους εργαζόμενους. Προσδοκώντας όλοι, εν μέσω τρομακτικής ανεργίας, μια θέση έστω για 8 μήνες, έστω πληρωμένη «ανταποδοτικά» με τίμημα υγείας. Το μόνο που ζητούν είναι μέτρα προστασίας από την επιχείρηση για τους ρύπους, «όχι τώρα που βλέπουν κάμερες και… συμμαζεύονται, αλλά καθημερινά, γιατί αν δείτε το ντουμάνι, θα φρίξετε!» Βέβαια από την πλευρά τους οι υπεύθυνοι της ΔΕΗ ισχυρίζονται ότι τηρούν πλήρως τη σχετική νομοθεσία… μόνο που παρέλειψαν να πουν ότι η χώρα πληρώνει ένα σκασμό λεφτά σε πρόστιμα, λόγω υπέρβασης των ορίων, στο περίφημο «εμπόριο ρύπων»…
Και όντως στη συγκεκριμένη περίπτωση σηκώνεις τα χέρια ψηλά, αδυνατώντας να πάρεις θέση στο τραγικό δίλημμα, ένεκα των εξής δεδομένων: α) Πρόκειται για τον κρισιμότερο τομέα της χώρας, την ΕΝΕΡΓΕΙΑ, που παράγεται από εθνικό φορέα, β) Πρόκειται για την ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ αυτού του τομέα, χωρίς έξωθεν εξαρτήσεις, γ) Πρόκειται για πλεόνασμα κοιτασμάτων (δεύτερη χώρα η Ελλάδα ευρωπαϊκά στην παραγωγή λιγνίτη) μιας φθηνής καύσιμης ύλης. Κάποιοι προτείνουν εναλλακτικά στη θέση του φθηνού αλλά ρυπογόνου λιγνίτη, το καθαρότερο φυσικό αέριο, ωστόσο αυτό θα εισαχθεί με ό,τι συνεπάγεται μια παρόμοια εισαγωγή, μεταφρασμένη όχι μόνο σε οικονομικό κόστος αλλά κυρίως σε (ριψοκίνδυνη) εξάρτηση από άλλες χώρες στον καθοριστικό ενεργειακό τομέα. Εννοείται ότι η αντιπρόταση των «οικολόγων» για ΑΠΕ, μέσω φωτοβολταϊκών ή αιολικών πάρκων, μόνο ως φαιδρό ανέκδοτο ακούγεται , από τα πλέον αφελή. Διότι μόνο αθεράπευτα αφελής πιστεύει ότι είναι σε θέση να καλύψουν – ούτε καν επικουρικά!- τις ενεργειακές ανάγκες της ολοένα αυξανόμενης κατανάλωσης. Τα τεράστια ποσά που απαιτούνται για παρόμοιες επενδύσεις, σε σχέση με το ελάχιστο αποτέλεσμα της περιοδικής λειτουργίας τους, αφορούν αποκλειστικά στις… τσέπες των «πράσινων» λαμόγιων. Αν τέλος προσθέσουμε και τον παντελώς ανύπαρκτο εθνικό σχεδιασμό για την ενέργεια (το αντίθετο θα ήταν είδηση!), το σκηνικό γίνεται ακόμα πιο ζοφερό και δυσεπίλυτο.
Γιατί κοντά σε όλα αυτά τα κρίσιμα και αναπόφευκτα έχεις το «κόστος ζωής» ολόκληρων κοινοτήτων που αφανίζονται… ή καταδικάζονται δια βίου σε μια τραγικά υποβαθμισμένη ζωή, με εισπνοές κορτιζόνης, με μόνιμα γκρίζο ουρανό, με μαύρο χιόνι, με το φάντασμα του καρκίνου να πλανάται στον αέρα… ΤΟ ΒΑΡΥ ΤΙΜΗΜΑ μιας ανάπτυξης, που εδώ οι «εναλλακτικές» μοιάζουν άλυτος γρίφος. Το τίμημα κάποιων άτυχων «ηρώων» για να έχουμε εγώ κι εσύ ρεύμα στο διακόπτη. Και όχι αυτό για να βγάλει π.χ. χρυσό μια καναδέζικη πολυεθνική για τα κοσμήματα της μαντάμ ή για να κερδοσκοπήσει κάθε ασυνείδητος επενδυτής. Τίμημα από τίμημα έχει χαώδη διαφορά στα κίνητρα, αλλά κοινή τη βαριά πληρωμή…. Καμιά αποζημίωση, κανένας μισθός, κανένα προνόμιο δεν μπορεί να σου δώσει πίσω την κλεμμένη ζωή σου.
Φωτογραφικό υλικό
